استان مرکزی از مهاجرپذیرترین استان‌های ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به حساب می‌آید. به‌طوریکه بر اساس سرشماری رسمی انجام‌شده در سال ۱۳۳۵، ۴۴ درصد از ۲ میلیون ایرانی که در آن دوره اقدام به مهاجرت داخلی نمودند، این استان را مقصد نهایی خود برای سکونت انتخاب کرده‌اند. این فرایند جذب مهاجر داخلی در دهه بعد به میزان ۶۷ درصد از ۲٫۳ میلیون نفر مهاجر افزایش یافت. اما در دهه ۵۰ و همچنین سال‌های بعد از انقلاب، این مهاجرت رو به کاهش گذاشت و مهاجران نیز تمایل بیشتری برای حضور در استان تهران و شهر تهران از خود نشان می‌دادند.
نام: اراک
نوشته‌های مرتبط
نام های پیشین: سلطان‌آباد عراق، سلطان‌آباد، قلعه سلطان‌آباد
استان: مرکزی
مساحت شهر: ۵۳.۴۵ تا ۷۰ کیلومتر مربع
مساحت شهرستان: ۴۰۶۷ کیلومتر مربع
مساحت استان: ۲۹,۵۳۰ کیلومتر مربع
جمعیت شهر: جمعیت اراک در سال ۱۳۹۰ خورشیدی برابر با ۵۲۶٬۱۸۲ نفر بوده که از این نظر قطب جمعیتی استان مرکزی و چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می‌آید.
تحول جمعیتی شهر در صد سال اخیر:
استان مرکزی از مهاجرپذیرترین استان‌های ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به حساب می‌آید. به‌طوریکه بر اساس سرشماری رسمی انجام‌شده در سال ۱۳۳۵، ۴۴ درصد از ۲ میلیون ایرانی که در آن دوره اقدام به مهاجرت داخلی نمودند، این استان را مقصد نهایی خود برای سکونت انتخاب کرده‌اند. این فرایند جذب مهاجر داخلی در دهه بعد به میزان ۶۷ درصد از ۲٫۳ میلیون نفر مهاجر افزایش یافت. اما در دهه ۵۰ و همچنین سال‌های بعد از انقلاب، این مهاجرت رو به کاهش گذاشت و مهاجران نیز تمایل بیشتری برای حضور در استان تهران و شهر تهران از خود نشان می‌دادند.
جمعیت شهر اراک در نخستین سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵ خورشیدی، ۵۸٬۹۹۸ نفر بود ولی از آن زمان به سبب شهرگرایی شدید با شتاب روی به افزایش نهاد، به گونه‌ای که جمعیت شهر در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به ۷۱٬۹۲۵ تن و در سال ۱۳۵۵ خورشیدی به ۱۱۶٬۸۳۲ تن و در سال ۱۳۶۵ خورشیدی به ۲۶۵٬۳۴۹ تن رسید. مطابق آخرین داده‌های سال ۱۳۶۵ خورشیدی، شهر اراک دارای ۵۵٬۰۸۹ خانوار بود. در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی، جمعیت شهر ۳۸۰٬۷۵۵ نفر. و در سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی جمعیت شهر به۴۳۸٬۳۳۸ نفر رسید. جمعیت اراک بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ خورشیدی برابر با ۴۸۴٬۲۱۲ نفر بوده‌است. جمعیت شهر اراک پس از الحاق نقاط شهری سنجان و کرهرود به ۵۲۶٬۱۸۲ نفر افزایش یافت. از دیدگاه جمعیتی، اراک پانزدهمین شهر پرجمعیت ایران است. این شهر از جمله شهرهایی است که دارای رشد بالای جمعیت بود. میزان رشد جمعیت از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ خورشیدی برابر با ۵٫۱ بوده است. اما در دهه بعد از آن رشد جمعیت به ۲٫۹۷ رسید. شهر اراک ۵۳٪ جمعیت استان مرکزی را در خود جای داده است.
جمعیت شهر اراک در سال ۱۳۹۰ خورشیدی
منطقه شهری تعداد خانوار جمعیت زن مرد
منطقه یک ۴۸۳۲۰ ۱۵۲,۶۸۴ ۷۶,۵۷۱ ۷۶,۱۱۳
منطقه دو ۴۹,۲۵۷ ۱۵۹,۹۷۹ ۷۹,۹۳۵ ۸۰,۰۴۴
منطقه سه و چهار ۵۰,۶۷۲ ۱۷۱,۵۴۹ ۸۳,۰۹۲ ۸۸,۴۵۷
منطقه پنج (کرهرود) ۸,۷۸۲ ۲۹,۷۲۱ ۱۴,۵۸۸ ۱۵,۱۳۳
منطقه شش (سنجان) ۳,۷۳۰ ۱۲,۲۴۹ ۶,۰۵۹ ۶,۱۹۰
از نظر جمعیتی منطقه شهری اراک یکی از متراکمترین مناطق شهری استان مرکزی می باشد که به منظور ساماندهی به نظام سکونت و فعالیت در این منطقه شهری با توجه به محدودیت های توسعه کالبدی آن تاسیس شهر جدید مهاجران در ۲۸ کیلومتری غرب شهر اراک در دستور کار قرار داده شدهدف از این مطالعه ارزیابی عملکرد شهر جدید مهاجران اراک در رابطه با اهداف اولیه تاسیس آن و درک میزان توفیق طرح و عوامل موثر در آن بوده است این مطالعه حاصل بررسی های محلی و کار میدانی در سطح شهر جدید مهاجران و تکمیل پرسش نامه و فیش برداری و جمع آوری اطلاعات و داده ها است مطالعات نشان می دهد که شهر جدید مهاجران به هدف اصلی خود که همان اسکان شاغلین بخش صنعت اراک بوده است دست یافته و اکنون در حدود ۸۰۰۰ نفر از شاغلین بخش صنعتی اراک را در خود جای داده است و در رسیدن به هدف بعدی خود یعنی جذب سریز جمعیتی اراک موفق نبوده است و جمعیت پذیری آن طبق طرح صورت نگرفته است که از عوامل اصلی در عدم تحقق آن می توان به فاصله زیاد این شهر با اراک و کمبود امکانات ارتباطی بین شهر مهاجران و اراک و نیز کمبود امکانات خدماتی و رفاهی و فقدان مشارکت مردمی را نام برد که با تجدید نظر و بررسی های کارشناسانه و اقدامات اساسی می توان این شهر را به سوی توسعه مطلوب هدایت نمود (قهیه‌یی، ۱۳۸۸).
جمعیت شهرستان:
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان اراک در سال ۱۳۹۰ برابر با ۵۹۹۶۳۴ نفر بوده‌است که از این میان ۳۰۳۹۱۰ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این شهرستان ۱۸۲۷۴۹ خانوار دارد.
جمعیت استان: ۱,۴۱۳,۹۵۹ نفر (۱۳۹۰)
ترکیب شهرستان(تعداد و اسامی شهرها، و تعداد روستاها):
شهرستان اراک دارای سه بخش مرکزی ، بخش ساروق و معصومیه و ده دهستان است:
بخش مرکزی
• دهستان امان‌آباد
• دهستان امیریه
• دهستان داودآباد
• دهستان سده
• دهستان شمس‌آباد
• دهستان مشک‌آباد
• دهستان مشهد میقان
نقاط شهری: اراک و داودآباد
بخش ساروق (به مرکزیت ساروق)
• دهستان مشهدالکوبه
• دهستان ساروق
بخش معصومیه (به مرکزیت کارچان)
نقاط شهری: کارچان
کوچکترین و بزرگترین شهرهای استان از لحاظ جمعیتی:
اراک بزرگترین و شهباز با جمعیتی کمتر از ۴۹۰ نفر کوچکترین شهرهای استان مرکزی هستند.
ترکیب استان (تعداد و اسامی شهرها و شهرستان ها):
اراک، محلات، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب (۱۲ شهرستان)
استان مرکزی دارای ۳۴ شهر به قرار زیر است:
اراک، ساوه، خمین، محلات، دلیجان، کرهرود، شازند، مأمونیه، تفرش، مهاجران، سنجان، میلاجرد، کمیجان، آشتیان، خنداب، آستانه، پرندک، زاویه، نیمور، داودآباد، خشکرود، غرق‌آباد، جاورسیان، فرمهین، خنجین، کارچان، نراق، توره، نوبران، هندودر، قورچی‌باشی، ساروق، رازقان، شهباز
فاصله شهر با تهران: اراک در ۲۸۵ کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده است.
فاصله و نسب جغرافیایی شهر با شهرهای مهم نزدیک:
شهر اراک در ۳۱۸ کیلومتری جنوب قزوین، ۱۸۹ کیلومتری جنوب شرق همدان، ۱۳۵ کیلومتری جنوب و غرب قم، ۲۰۷ کیلومتری شمال شرق خرم‌اباد و ۲۸۱ کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده است.
ترکیب زبانی شهر:
پیش از بنای شهر اراک، مردم این ناحیه به گویش‌های گوناگونی مانند تاتی در منطقه وفس سخن می‌گفتند. پس از بنای شهر اراک و مهاجرت مردم این مناطق به شهر، این گویش‌ها با یکدیگر درآمیختند و گویش ویژه‌ای به وجود آوردند، تا زمانی که با پیدایش رسانه‌های جمعی این گویش رو به زوال نهاد و هم اکنون اهالی اراک تا حدی بدون لهجه بوده و کتابی یا تهرانی سخن می‌گویند، ولی در روستاهای اطراف و خود شهر؛ زبان پیرمردان و پیرزنان همان لهجه قدیمی است.
در برخی روستاهای اراک به زبان ترکی محلی سخن گفته می شود، همچنین در بخشی از شهر اراک که تا چند دههٔ قبل ارمنی نشین بود به زبان ارمنی نیز صحبت می‌شود.
ترکیب قومی شهر:
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان مرکزی به قرار زیر بود: ۷۲٫۳ فارس (۶۸٫۷٪ مرد، ۷۵٫۵٪ زن)، ۲۰٫۸ ترک (۲۲٫۷٪ مرد، ۲۰٫۵٪ زن)، ۱٫۳٪ کرد (۲٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۷ عرب (۰٫۷٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۱٫۶ لُر (۲٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۷ شمالی شامل گیلک، مازنی، تالشی و ترکمن (۰٫۷٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۱٫۳ سایر و ۱٫۳ بدون جواب بودند.
ترکیب اقتصادی (مشاغل و بخش های اقتصادی فعال):
وجود کارخانه‌ها و صنایع مختلف در محدوده شهرستان اراک از سویی و مرکزیت استان از سویی دیگرباعث جذب فعالیتهای صنعتی وخدماتی در اراک شده است. از صنایع دستی عمده آن فرش‌بافی است که فرش ساروق اراک در این مورد از شهرت خاصی برخوردار است.
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰ درصد تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور لقب پایتخت صنعتی ایران را به خود اختصاص داده‌است و به همین دلیل یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران است.
نخستین کارخانه تولید آلومینیوم کشور (ایرالکو)، نخستین و بزرگترین کارخانه واگن سازی و لوکوموتیوسازی کشور (واگن پارس)، نخستین کارخانه کمباین‌سازی کشور (کمباین‌سازی ایران)، بزرگترین کارخانه سازنده دکل انتقال نیرو در خاورمیانه (آونگان)، نخستین ایستگاه آزمایش تست دکل‌های انتقال نیرو در خاورمیانه و آسیا و نخستین مدرسه خورشیدی کشور در این شهر قرار دارند. همچنین این شهر به دلیل پایان طرح‌های گازرسانی به عنوان نخستین مرکز استان سبز کشور شناخته شده‌است. به خاطر وجود صنایع مختلف و مادر در اراک این شهر را پایتخت صنعتی ایران می‌نامند.
به علاوه شهر اراک با اینکه به عنوان یک شهر صنعتی شناخته شده‌است، از نظر کشاورزی دارای پتانسیل‌های قابل توجهی است. حدود ۱۱۸٬۵۰۰ هکتار زمین قابل کشت در شهرستان وجود دارد که سالانه حدود ۴۰۲،۴۹۲ تن محصولات دامی، زراعی و باغی از آن برداشت می‌شود. از عمده ترین محصولات کشاورزی می‌توان به گندم، جو، علوفه دام، چغندرقند، سیب زمینی، انگور، هلو، سیب، گردو و بادام اشاره کرد. همچنین در بخش دامداری، ۱۲۸ واحد مرغداری، ۱۱۲ واحد گاوداری شیری، ۴۱۶ واحد گوساله پرواری، ۹ ایستگاه جمع آوری شیر فعالیت دارند.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۷۴۳ متر
دمای میانگین سالانه: ۱۳.۹ درجه سانتی‌گراد
سردترین و گرم ترین درجه حرارت:
ماه تیر با میانگین ۱/۲۷ درجه سانتی گراد گرمترین و ماه بهمن با صفر درجه سانتی گراد سرد ترین ماههای سال هستند.
وبگاه های مربوط:
دانشنامه ویکی‌پدیا / اراک
پرتال شهرداری اراک
پایگاه خبری شهرستان اراک
نقشه در ایران :
نقشه در استان:
نقشه شهر:
منابع:
دانشنامه ویکی‌پدیا / اراک
دانشنامه ویکی‌پدیا / شهرستان اراک
دانشنامه ویکی‌پدیا / استان مرکزی
دانشنامه ویکی‌پدیا / فهرست شهرهای استان مرکزی
سازمان هواشناسی کشور / اقلیم استان مرکزی
پرتال شهرداری اراک / درباره اراک
تیشینه / فواصل بین شهرها
قهیه‌یی، بهناز (۱۳۸۸). تحلیل عملکرد شهر جدید مهاجران اراک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما کرامت‌الله زیاری، دانشگاه پیام نور استان تهران – دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی
این مطلب در چارچوب پروژه انسان شناسی وبازنمایی شهرهای ایران مدرن منتشر می شود.
درباره پروژه