شهر مشهد، در سدهٔ اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بوده‌است. در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر، با ۲۴۱٬۹۸۹ نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. مشهد تنها در فصل تابستان سال ۱۳۸۹ پذیرای بیش از ۱۳میلیون مسافر بوده‌است. وجود آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد موجب شده است که هر سال تعداد زیادی از گردشگران و جهانگردان به مشهد سفر کنند.
نام: مشهد
نوشته‌های مرتبط
نام های پیشین: توس، سناباد
استان: خراسان رضوی
مساحت شهر: ۳۲۸ کیلومتر مربع
مساحت شهرستان: ۱۰۴۵۰ کیلومتر مربع
مساحت استان: ۱۱۸,۸۵۴ کیلومتر مربع
جمعیت شهر: ۲,۷۶۶,۲۵۸ نفر (بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰)
تحول جمعیتی شهر در صد سال اخیر:
شهر مشهد، در سدهٔ اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بوده‌است. در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر، با ۲۴۱٬۹۸۹ نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری بعدی و در سال ۱۳۴۵، این شهر پس از تهران و اصفهان، جایگاه سوم را در بین شهرهای ایران داشت. در واقع از حدود سال ۱۳۳۵ ه-ش به دلیل تغییرات اساسی در ساخت اقتصادی کشور به ویژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحکم شدن سیاست‌های تجاری-اقتصادی و فرهنگی، گسستگی نظام ارباب رعیتی به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سا ل ۱۳۴۲ ه-ش، رشد جمعیت نیز دچار تغییر و تحولاتی اساسی گردید به طوری که طی سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ نرخ رشد سالانه ای در حدود ۵/۴ درصد داشته است. در سرشماری سال ۱۳۵۵، مشهد، پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران بود و تا آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۰، همین جایگاه را داشته است.
جمعیت شهرستان: ۳,۰۶۹,۹۴۱ (۱۳۹۰)
جمعیت استان: ۵,۹۹۴,۴۰۲ (۱۳۹۰)
ترکیب شهرستان (تعداد و اسامی شهرها، و تعداد روستاها):
در حال حاضر، شهرستان مشهد دارای سه بخش، یازده روستا و سه شهر است:
بخش مرکزی شهرستان مشهد
دهستان تبادکان، دهستان درزآب، دهستان طوس، دهستان کارده، دهستان کنویست، دهستان میان ولایت
شهر: مشهد
بخش احمدآباد
دهستان پیوه ژن، دهستان سرجام
شهر: ملک‌آباد
بخش رضویه
دهستان آبروان، دهستان پایین ولایت، دهستان میامی
شهر: رضویه
کوچکترین و بزرگترین شهرهای استان از لحاظ جمعیتی:
مشهد با ۲,۷۶۶,۲۵۸ نفر جمعیت بزرگترین و باجگیران با ۴۰۶ نفر جمعیت کوچترین شهرهای استان هستند.
ترکیب استان (تعداد و اسامی شهرها و شهرستان ها):
استان خراسان رضوی شامل ۳۱ شهرستان است که به ترتیب ذیل هستند:
مشهد، نیشابور، سبزوار، تربت حیدریه، قوچان، تربت جام، کاشمر، تایباد، چناران، سرخس، درگز، فریمان، گناباد، خواف، بردسکن، طرقبه شاندیز، مه‌ولات، نیشابور، جوین، بجستان، خلیل آباد، زاوه، باخرز، جغتای، کلات، رشتخوار، فیروزه، خوشاب، تربت حیدریه، بجستان، داورزن
استان خراسان رضوی شامل ۶۱ شهر به ترتیب زیر است:
ء
انابد
ب
باجگیران، باخرز، بایگ، بردسکن، بیدخت، بینالود (احمدآباد)
ت
تایباد، تربت جام، تربت حیدریه
ج
جغتای، جنگل (شهر)
چ
چکنه
خ
خواف، خرو (نیشابور)، خلیل‌آباد (کاشمر)
د
داورزن، دولت‌آباد (خراسان رضوی)، دررود
ر
رودآب، رباط سنگ، رشتخوار، رضویه (مشهد)، ریوش
س
سبزوار، سفیدسنگ، سلامی، سلطان‌آباد (خوشاب)، سنگان (شهر)
ش
شادمهر (شهر)، شاندیز، ششتمد، شهرآباد (بردسکن)، شهرزو
ص
صالح‌آباد (خراسان رضوی)
ط
طوس، طرقبه
ع
عشق‌آباد (خراسان رضوی)
ف
فرهادگرد، فریمان، فیروزه (شهر)، فیض‌آباد (خراسان رضوی)
ق
قوچان، قاسم‌آباد (شهر)، قدمگاه، قلندرآباد
ک
کاخک، کاریز (شهر)، کاشمر، کدکن، کلات (کلات)، کندر (خلیل‌آباد)
گ
گناباد
م
مشهد، مشهد ریزه، ملک‌آباد (مشهد)
ن
نشتیفان، نصرآباد (خراسان رضوی)، نقاب (جوین)، نیل‌شهر
ه
همت‌آباد (فیروزه)
فاصله شهر با تهران: ۸۸۰ کیلومتر
فاصله و نسب جغرافیایی شهر با شهرهای مهم نزدیک:
فاصله شهر مشهر با نیشابور در شرق آن ۱۲۰ کیلومتر، تا سبزه‌وار در شرق برابر ۲۴۱ کیلومتر، تا درگز و قوچان که در شمال شرقی آن واقع شده اند به ترتیب ۲۴۷ و ۱۴۴ کیلومتر است.
همچنین شهر مشهد در ۳۰۷ کیلومتری جنوب خراسان شمالی، ۴۹۷ کیلومتری خراسان جنوبی، ۶۷۱ کیلومتری غرب سمنان و ۹۱۷ کیلومتری شمال غربی یزد واقع شده است.
ترکیب زبانی شهر:
زبان مردم مشهد، زبان فارسی با گویش و لهجهٔ مشهدی است. این لهجه سرشار از واژه‌های کهن و ریشه‌دار زبان فارسی است. لهجهٔ مشهدی یکی از لهجه‌های مهم و تأثیرگذار فارسی به شمار می‌آید و به نوعی خاستگاه ادبیات اصیل شاعرانی همچون فردوسی، عطار و خیام است. این لهجه را شاخه‌ای از فارسی دری می‌دانند و بسیاری از واژگان گمشدهٔ این زبان را می‌توان در گفتار عامیانهٔ مشهدی‌ها جستجو کرد.[یادداشت ۴] به واسطه اختلاط و ارتباط نزدیک مشهدی‌ها با سایر اقوام، ردپایی از زبان‌ها و گویش‌های دیگر نظیر: عربی، ترکی، مغولی، افغانستانی (پشتون)، کردی، انگلیسی، هندی، روسی و فرانسوی را می‌توان در آن دید
ترکیب قومی شهر:
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر اساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظرسنجی نمونه‌گیری شد در مشهد به قرار زیر بود:
اقوام کلانشهر مشهد
قومیت درصد
فارس ۹۳.۵
ترک ۳.۴
شمالی ۰.۵
کرد ۱.۵
عرب ۰.۵
سایر ۰.۵
در مشهد جمعیت قابل توجهی از مهاجران افغان سکونت دارند. این مهاجران بیشتر پس از حملهٔ شوروی سابق به افغانستان و همچنین ظهور طالبان و متعاقب آن حمله به افغانستان توسط آمریکا و نیروهای ناتو، به ایران مهاجرت کردند. در خلال سالهای ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ جمعیتی قریب به ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر به صورت گروهی به کشور و به تبع آن به استان خراسان و شهر مشهد وارد شدند. پس از حملهٔ آمریکا به افغانستان، حدود یک میلیون نفر مهاجر مجاز و ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ میلیون نفر مهاجر غیرمجاز به کشور وارد شدند. از طرف دیگر، هم‌زمان با آغاز جنگ ایران و عراق جمعیتی دیگر از آوارگان عراقی نیز در اثر بروز جنگ و ناآرامی مجبور به ترک عراق شده که بسیاری از آنها به دلیل باورهای دینی و اعتقادی و روابط اجتماعی و فرهنگی با شهروندان ایرانی، در استان خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد و سایر شهرستان‌های استان (مانند نیشابور) اسکان یافتند و بسیاری از آنها با زنان ایرانی ازدواج کرده و تشکیل خانواده داده‌اند. بر اساس طرح جامع سرشماری و شناسایی اتباع خارجی در سال ۱۳۷۹–۱۳۸۰ جمعیتی در حدود ۱۴۲٬۰۰۰ نفر تبعه افغانی، ۱۳٬۹۰۰ نفر تبعه عراقی و ۱۰۰ نفر سایر ملل در استان خراسان رضوی شناسایی شدند. هم‌اکنون بر اساس آمارهای موجود قریب به ۶۰٬۰۰۰ نفر دانش‌آموز تبعه خارجی که ۹۰درصد آنها را اتباع افغانستان تشکیل می‌دهند در مدارس دولتی مشغول به تحصیل هستند. همچنین قریب به ۲۷۰۰ نفر دانشجوی تبعه خارجی در مراکز آموزش عالی استان مشغول به تحصیل هستند. بر طبق آمار اداره کل امور اتباع و مهاجرین استانداری خراسان رضوی، ۹۵درصد مهاجرین این استان در مشهد ساکن هستند.
در سالهای اخیر، مشهد شاهد مهاجرت اقوام بلوچ و کرد نیز بوده‌است. این موضوع سبب واکنش برخی از روحانیون کشور نظیر مکارم شیرازی شده‌است. بر طبق گفتهٔ آنان، این مهاجران، که عمدتاً اهل تسنن هستند، با خرید ملک و زمین در مشهد و دیگر شهرهای کشور مانند شیراز و ارومیه، درصدد تغییر بافت مذهبی این شهرها بوده و زمینه را برای نفوذ وهابیت و نیروهای تکفیری فراهم می‌کنند. در واکنش به این اظهارات، مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان، این سخنان را نگران‌کننده و ناشی از بالا رفتن سن و زودباوری آیت‌الله مکارم عنوان کرد.
ترکیب اقتصادی (مشاغل و بخش های اقتصادی فعال):
اقتصاد مشهد بیشتر بر روی زعفران، زرشک، نبات، آجیل و خشکبار و همچنین چرم صنعتی (به صورت زینتی) و صنعت فرش قرار دارد. همچنین زائران حرم رضوی و توریست‌ها از منابع درآمدزایی این شهر هستند؛ به طوریکه صنعت هتلداری، یکی از صنایع پررونق در این شهر محسوب می‌شود و ۹۰ درصد گردشگران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، از مشهد دیدن می‌کنند. از دیگر محصولات مهم کشاورزی مشهد غلات، چغندر قند و محصولات جالیزی است.
از صنایع موجود در مشهد می‌توان به صنایع غذایی، پوشاک، چرم، تولید مصالح ساختمانی، صنایع فلزی و صنایع دستی نیز اشاره کرد که از این میان حدود ۴۰درصد صنایع مشهد متعلق به صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع دستی است.
مشهد تنها در فصل تابستان سال ۱۳۸۹ پذیرای بیش از ۱۳میلیون مسافر بوده‌است. وجود آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد موجب شده است که هر سال تعداد زیادی از گردشگران و جهانگردان به مشهد سفر کنند.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۰۵۰ متر
دمای میانگین سالانه: ۱۵.۷ درجه سانتی گراد
سردترین و گرم ترین درجه حرارت:
بیشینهٔ درجه حرارت در تابستان‌ها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستان‌ها ۲۳ درجه زیر صفر است.
وبگاه های مربوط:
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF
http://www.mashhad.ir/
http://www.sabteahval-kh.ir/mashhad/tabid/2202/Default.aspx
http://www.sabteahval-kh.ir/mashhad1/tabid/3081/Default.aspx
نقشه در ایران :
نقشه در استان:
نقشه شهر:
منابع:
دانشنامه ازاد ویکی پدیا / شهر مشهد
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF
دانشنامه آزاد ویکی پدیا / استان خراسان رضوی
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C
دانشنامه آزادی ویکی پدیا / شهرهای استان خراسان رضوی
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C
وبگاه تیشینه / مسافت بین شهرها
http://www.tishineh.com/
اداره کل ثبت احوال خراسان رضوی
http://www.sabteahval-kh.ir/mashhad1/tabid/3081/Default.aspx
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان خراسان رضوی
http://khorasanrazavi.mcls.gov.ir/fa/shahrha/mashhad
این مطلب در چارچوب پروژه انسان شناسی وبازنمایی شهرهای ایران مدرن منتشر می شود.
در باره پروژه