تهران تا پیش از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده‌شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک با ۱۵٬۰۰۰ تن جمعیت در سال ۱۱۶۴ بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگترین شهر ایران تبدیل شد. در این میان اطلاعات موجود نشان میدهد که روند جمعیت پذیری مناطق شهر تهران در فاصله زمانی ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ به یک میزان نبوده است…
نام: تهران
نوشته‌های مرتبط
نام های پیشین: تهرام
استان: تهران
مساحت شهر: ۷۳۰ کیلومتر مربع
مساحت شهرستان: ۱۶۰۱ کیلومتر مربع
مساحت استان: ۱۲,۹۸۱ کیلومتر مربع
جمعیت شهر: ۸,۲۴۴,۵۳۵
تحول جمعیتی شهر در صد سال اخیر:
تهران تا پیش از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده‌شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک با ۱۵٬۰۰۰ تن جمعیت در سال ۱۱۶۴ بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگترین شهر ایران تبدیل شد.
با توجه به روند افزایش جمعیت در تهران عملاً شتاب جمعیت برای تبدیل شدن به یک کلانشهر از ابتدای حکومت پهلوی (حدود سال ۱۳۰۰ شمسی) شروع و طی مدت ۴۰ سال بالغ بر ده برابر (یعنی حدود ۲ میلیون نفر در سال ۱۳۴۰) شد. جمعیت تهران در ۴۰ سال بعد نیز (۱۳۴۰-۱۳۸۰) به ۷ میلیون نفر رسید. در حال حاضر جمعیت تهران بیش از ۷/۷ میلیون نفر می باشد. اگر چه شتاب افزایش جمعیت طی مدت ۴۰ سال اخیر به مراتب کمتر از دوره ۴۰ سال قبل از آن بوده ولی جمعیت خالص اضافه شده در این دروه بیش از ۵ میلیون نفر میباشد که این امر پیامدهای اقتصادی – اجتماعی و همچنین زیستمحیطی بسیار گستردهای داشته است. بر اساس شش دوره سرشماری انجام شده، جمعیت تهران طی سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ حدوداً ۵ برابر شدهاست. این رشد در شهرهای اطراف تهران به مراتب بیشتر از شهر تهران بوده بهطوری که رشد شهر تهران طی دهههای اخیر کاهش یافته و بر جمعیت پیرامون آن افزوده شدهاست. جدول ۲، جمعیت عمده ترین شهرهای استان تهران و نرخ رشد آنها را از ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ نشان میدهد.
روند تحول جمعیت مناطق
اطلاعات موجود نشان میدهد که روند جمعیت پذیری مناطق شهر تهران در فاصله زمانی ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ به یک میزان نبوده است. ویژگیهای جمعیتپذیری مناطق شهری کلانشهر تهران طی سی سال گذشته عبارتند از:
• مناطق مرکزی شهر در طی این دوره عمدتاً جمعیت خود را از دست داده و مناطق حاشیه شهر جمعیت بیشتری را جذب کردهاند. این امر موجب انتقال ثقل جمعیت از مرکز به پیرامون شده بهطوری که رشد جمعیت مناطق ۶، ۲۰،۱۳ و ۱۴ منفی بوده و منطقه ۴ بالاترین سهم جمعیت و منطقه ۲۲ بالاترین رشد جمعیت را داشتهاند.
• مناطق حاشیهای شهر که طی سالهای ۶۵ – ۱۳۵۵ بین ۳ تا ۷ درصد رشد جمعیتی داشتند، در دروه ۷۵ – ۱۳۶۵ با اشباع و کاهش رشد جمعیت (بین ۱ تا ۵ درصد) مواجه شدهاند. این امر متأثر از افزایش شدید قیمت زمین در این مناطق طی دوره بعد از انقلاب اسلامی بودهاست. در واقع ارزانقیمت بودن اراضی در مناطق حاشیهای طی سالهای قبل از انقلاب اسلامی، محرک اصلی تفکیک املاک و جمعیت پذیری آنها بود که در دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل ارایه امکانات خدماتی مورد نیاز و افزایش قیمت آن، تفاوتهای عمده در قیمت زمین مناطق در مقایسه با ساطر مناطق شهر تهران از میان رفت.
– روند خروج جمعیت از مناطق مرکزی شهر تهران (مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۶، ۱۷) که در دوره اول با شدت زیادی روی داده، در دورههای بعدی تعدیل شدهاست.
– روند نوسازی بافتهای فرسوده در چند سال اخیر سبب شد تا ساکنان اینگونه مناطق از آن خارج نشده و رشد منفی جمعیت در آن متوقف شود. (منبع: اطلس کلانشهر تهران)
جمعیت شهرستان: ۸,۲۹۳,۱۴۰
جمعیت استان: ۱۲,۴۲۵,۰۰۰ (۱۳۹۲)
ترکیب شهرستان (تعداد و اسامی شهرها، و تعداد روستاها):
شهرستان تهران بنابر آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ دارای سه بخش مرکزی، کن و سولقان و بخش آفتاب، یک شهر تهران و سه روستای سولقان، خلازیر و آفتاب است.
کوچکترین و بزرگترین شهرهای استان از لحاظ جمعیتی:
از نظر جمعیتی تهران با ۸,۲۴۴,۵۳۵ نفر بزرگترین و ارجمند با ۱۶۸۸ نفر جمعیت کوچکترین شهرهای استان تهران هستند.
ترکیب استان (تعداد و اسامی شهرها و شهرستان ها):
استان تهران دارای شانزده شهرستان است که عبارتند از:
دماوند، اسلامشهر، فیروزکوه، پردیس، ری، رباط‌کریم، شمیرانات، تهران، ورامین، پاکدشت، پیشوا، شهریار، ملارد، قدس، بهارستان، قرچک
تهران دارای ۳۸ شهر با ترتیب جمعیتی زیر است:
تهران، اسلامشهر، قرچک، گلستان، قدس، ملارد، ورامین، شهریار، نسیم‌شهر، پاکدشت، اندیشه، رباط‌کریم، صالح‌آباد، باقر‌شهر، باغستان، بومهن، چهاردانگه، پیشوا، دماوند، پردیس، وحیدیه، نصیر‌آباد، فردوسیه، حسن‌آباد، رودهن، شاهد‌شهر، صباشهر، صفادشت، فیروزکوه، لواسان، آبسرد، شریف‌آباد، کهریزک، فشم، جوادآباد، کیلان، آبعلی، ارجمند
فاصله و نسب جغرافیایی شهر با شهرهای مهم نزدیک:
تهران در ۲۷۸ کیلومتری جنوب مازندران، ۸۴ کیلومتری شرق البرز، ۲۷۷ کیلومتری شمال شرقی اراک، ۱۵۸ کیلومتری شمال قم و ۲۲۰ کیلومتری شمال غرب سمنان واقع شده است.
ترکیب زبانی شهر:
زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی‌است. اما در بعضی نقاط زبان‌های محلی نیز دیده می‌شود که در مجموع از لهجه‌های فارسی به شمار می‌آیند. به طور کلی زبان و گویش‌های دیگری مانند ترکی آذری، کردی، گیلکی، لری، مازندرانی و… نیز به دلیل مهاجرت‌ها به آن افزوده شدهاست. جمعیتی از مردم عرب زبان نیز که عمدتاً لبنانی و عراقی هستند در شهر تهران و بویژه شهر ری زندگی می‌کنند. بر اساس سرشماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلّم می‌کردند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد بود.
همچنین در یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به مرحله اجرا درآمد، ۶۳٪ از پایتخت‌نشینان در تهران متولد شدهاند، ۹۸٪ آنها قادر به تکلم زبان فارسی هستند، ۱۳٪ یکی از زبان‌های لاتین را می‌فهمند، ۱۰٪ قادرند به یکی از زبان‌های دنیا صحبت کنند و ۶۷٪ تهرانی‌ها فارس و فارسی زبان هستند.
ترکیب قومی شهر:
در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ترکیب قومی-اجتماعی جمعیت ایران دچار تغییر قابل توجهی شد. نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انقلاب باعث شد بسیاری از شهروندان ایرانی به خصوص اهالی تهران، ایران را به مقصد کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، فرانسه، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی ترک کنند. با آغاز جنگ ایران و عراق و به خصوص حملات هوایی عراق به تهران، موج دوم مهاجرت از تهران به شهرها و کشورهای دیگر آغاز گردید، برعکس این قضیه نیز جمعیت زیادی از جنگ‌زدگان غرب و جنوب‌غرب ایران، به تهران مهاجرت کردند.
شرایط سخت جنگ در کشورهای همسایه ایران یعنی افغانستان و عراق موجی دیگر از مهاجران را وارد شهر تهران کرد. با وجود اینکه بسیاری از مهاجران افغانی و عراقی بعد از بهتر شدن وضعیت کشورشان و با همکاری آژانس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ایران را ترک کردند با این حال هنوز جمعیت قابل توجهی از این مهاجران در تهران زندگی می‌کنند و بخشی از مردم تهران شده ند. مردم تهران شیعه دوازده امامی هستند و ادیان و مذاهب مسلمان (سنی)، تصوف، زرتشتی، بهایی، یهودی، مسیحی (شامل: آشوریان نسطوری، ارمنی، کاتولیک، ایرانیان پروتستان، کلیسای خانگی ایرانیان، جماعت مسیحی ربانی، مسیحیان ارتدکس روس) و خداناباوران نیز در اقلیت هستند.
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر پایه یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در تهران به قرار زیر بود:
اقوام کلانشهر تهران
قومیت درصد
فارس ۶۶.۴
ترک ۲۵.۲
گیلک ۶.۲
کرد ۰.۸
عرب ۰.۵
سایر ۰.۴
ترکیب اقتصادی (مشاغل و بخش های اقتصادی فعال):
هران علاوه بر اینکه مرکز سیاسی کشور است، مهم‌ترین قطب اقتصادی آن نیز است. با اینکه تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور در تهران زندگی می‌کنند، حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به این شهر است. بیش از ۱۵۰۰ سازمان دولتی هم‌اکنون در تهران فعالیت می‌کنند و گران‌ترین ساختمان‌های تهران نیز در اختیار این سازمان‌های دولتی‌است.
تولید ناخالص داخلی برابر ۸۸ میلیارد دلار دارد که این شهر را در رده پنجاه و ششمین شهر ثروتمند جهان و بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و هامبورگ قرار داده است. بخش خدمات سهمی ۷۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن به ترتیب بخش‌های صنعت (۱۴ درصد) و کشاورزی (۸ درصد) قرار دارند. در بخش خدمات در استان تهران، رشته فعالیت‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی با ۲۸ درصد و مستغلات و کسب و کار با ۲۵ درصد بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی دارند. فعالیت‌های خدماتی تهران در داخل شهر و فعالیت‌های صنعتی (زمین‌بر) در حومه آن متمرکز هستند.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۱۹۰ متر
دمای میانگین سالانه:
بیشینه دمای میانگین: ۲۲.۷ درجه سانتی گراد
کمینه دمای میانگین: ۱۱.۹ درجه سانتی گراد
سردترین و گرم ترین درجه حرارت:
در یک دوره ۴۵ ساله بیشترین دمای تهران ۴۳ درجه سلسیوس و کمترین دمای آن ۱۵- درجه سلسیوس گزارش شدهاست.
وبگاه های مربوط:
دانشنامه ویکی‌پدیا / شهر تهران
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86
وبسایت شهرداری تهران
http://www.tehran.ir/Default.aspx?tabid=117
نقشه در ایران :
نقشه در استان:
نقشه شهر:
منابع:
دانشنامه آزاد ویکی پدیا / تهران
دانشنامه ازاد ویکی پدیا / استان تهران
دانشنامه آزاد ویکی پدیا / شهرستان تهران
دانشنامه آزاد ویکی پدیا / فهرست شهرهای استان تهران
دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا / اقلیم تهران
اطلس کلانشهر تهران / روند تحول جمعیتی مناطق
وبسایت تیشینه / فواصل بین شهرها
این مطلب در چارچوب پروژه انسان شناسی وبازنمایی شهرهای ایران مدرن منتشر می شود.
در باره پروژه