مقدمه
فضاهای شهری نه تنها عرصه بیان و بروز فرهنگ جامعه هستند، بلکه در کنار مبادلات اقتصادی، بستر های تولید و مصرف فرهنگی و مبادله نشانه های فرهنگی را فراهم کرده و ایفا کننده کارکردهای فرهنگی نیز هستند. کارکردهای فرهنکی از یک طرف تاثیری مهم و دیرپا بر فرم و کارکرد شهرها از جنبه های زیباشناختی، اجتماعی ، اقتصادی و سمبولیک دارند و از طرف دیگر از فرم و دیگر کارکردهای شهری تاثیر می پذیرند (تقی رحمانی و عباس زاده، ۱۳۹۰: ۷۸).
نوشته‌های مرتبط
شهر آمل به عنوان یکی از شهرهای قدیمی شمال رشته کوه های البرز، تلفیقی از فضاهای شهری مدرن و سنتی را در خود جای داده است. از طرفی نزدیکی به دریا، کوه و جنگل نیز بر فضاهای شهری ان تاثیرات مهمی بر جای گذاشته است. هدف از نوشتار حاضر بررسی فضاهای فرهنگی شهری شهر آمل می باشد.
تاریخچه شهر
آمل یکی از قدیمی ترین شهرهای مازندران می باشد که از دیرباز کانون تحولات سیاسی و اجتماعی شمال رشته کوه های البرز بوده است. در بابت وجه تسویه شهر روایت های متفاوت و متناقضی وجود دارد. مهم ترین روایت در باب تاریخچه شهر آمل بر می گردد به کتاب کریتوس ۵ بند ۶-۲۱ که گفته می شود: «پادشاهان هخامنشی به ماردهای شمال ایران مقرری می دادند که باعث اعتشاش نشوند.» این گزارش مسکن ماردها را در شمال ایران نشان می دهد. قوم آمارد پس از رانده شدن توسط مرویان به طبرستان آمدند که در کنار رود هراز (ضلع غربی آن) سکنی گزیدند، و شهر آمل پایتخت باستانی آنان بوده است، که به اسم شهر آمل از آن گرفته شده است. آمل در زمان اشکانیان نیز معمور و آبادان بوده است که آن را «همو» می نامیدند (اسلامی مقدم، ۱۳۹۰: ۱۵). تاریخ دقیق فتح این ناحیه توسط مسلمانان در دست نیست. ظاهرا به فاصله کوتاهی پس از فتح اعراب اولین حکومت شیعه (علویان) در آن تاسیس می شود و آمل مرکز حکومت انتخاب می شود. در دوره پادشاهی شاه اسماعیل شهر به سبب عدم پذیرش شیعه ۱۲ امامی ویران می شود. در دوره شاه عباس دوباره بازسازی و بناهای برای گرامی داشت حکمای علویان ساخته می¬شود. یکی از مهم ترین از این بناها «دوزاده پله» می باشد که دو بخش شهر در شرق و غرب رودخانه هراز را به هم متصل می کند (شاهاندشتی، ۱۳۹۰؛ اسلامی مقدم، ۱۳۹۰).
در دوره آغا محمد خان شهر چندین بار بین شاه و بومیان دست به دست می شود.
در سال ۱۱۹۸ه. ق طاعون باعث از بین رفتن نصف شهر شد. و در سال ۱۲۶۹ه.ق وبا باعث هلاکت بسیاری شد. در دوره پهلوی اول خندق دور شهر خشک گردید، معابر تنگ و باریک را خراب کردند و مجددا بر اساس نقشه های غربی ساخته شد. ان های مدرنی همچون مدرسه پهلوی (امام خمینی )، کاخ شاه، ژاندارمری، شهرداری، ثبت احوال، ثبت اسناد، پست و تلگرام، انبار برنج، خیابان های مستقیم و خیابان هایی (چاکسر، بربری خیل) در موازات رودخانه های هراز ساخته شد. در دوره پهلوی دوم خیابان محمودآباد ساخته و سنگ فرش گردیده و اقدامات دوره قبل با گستردگی بیشتری دنبال شد (اسلامی مقدم، ۱۳۸۰).
ویژگی جغرافیایی
شهرستان آمل با مساحتی ۲۲۹۳ کیلومترمربع از شمال به شهرستان محمودآباد، غرب به شهرستان نور، جنوب شهرستان دماوند محدود می باشد. ارتفاع از سطح دریا ۷۶ متر، در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله از مرکز استان (ساری ۷۰ کیلومتر)، تهران (۱۸۰ کیلومتر)، دریای کاسپین ۱۸ کیلومتر، دامنه های البرز ۶ کیلومتر می باشد. از نظر تقسیمات اقلیمی جزو اقلیم معتدل و مرطوب می باشد. همچنین میزان بارندگی شهر آمل، برابر با ۸۱۷ میلیمتر می باشد (مازندران برابر با ۷۰۹.۷، ایران ۲۵۰).
ویژگی های جمعیتی
بر اساس آخرین داده های منتشر شده مرکز آمار ایران که داده های سرشماری سال ۱۳۹۰ می باشد جمعیت شهرستان آمل برابر با ۳۷۰۷۷۴ هزار نفر می باشد. که از این لحاظ سومین شهر استان مازندران محسوب می شود. شاخص میزان شهرنشینی در این شهرستان برابر با ۲/۶۱ درصد می باشد، در حالی که شاخص شهرنشینی در کل استان مازندران برابر با ۷/۵۴ و میانگین آن در ایران برابر با ۴/۷۱ می باشد. میانگین شاخص جنسی در شهرستان آمل برابر با ۱۰۱ می باشد، در استان مازندران برابر با ۱۰۱ و کل ایران برابر با ۱۰۲ می باشد. میانگین رشد جمعیت در شهرستان آمل برابر با ۰۴/۱ می باشد، مازندران برابر با ۰۲/۱ و ایران نیز برابر با ۲۹/۱ می باشد.
مسیرهای دسترسی
مسیر های دسترسی به شهرستان آمل از دو مسیر هوایی و زمینی می باشد.
مسیر هوایی این شهرستان محدود به فرودگاه «امداد فرودگاه آمل» می باشد. این فرودگاه در سال ۱۳۸۹ برای مقاصد امدادی و نجاتی با یک فروند هلیکوپتر به عنوان اولین پایگاه امداد نجات هوایی ایران آغاز به کار کرد و در حال حاضر با دو هلیکوپتر در حال خدمات می باشد.
مسیر زمینی نیز در چهار جهت شهرستان آمل قرار دارد که عبارت است از:
جاده هراز: مهم ترین راه مواصلاتی این شهرستان «جاده هراز» می باشد. جاده هراز آمل بخشی از راه باستانی حوالی وانه می باشد که مربوط به راه قدیم ری به آمل می باشد. جاده هراز به طول ۱۸۰ کیلومتر آمل را به تهران متصل می نماید. در این بین از شهرهای دماوند، آبعلی، رودهن و بومهن نیز می گذرد. همچنین ییلاقات شهر آمل که ساکنان این ییلاقات اکثریت جمعیت حال حاضر شهرستان آمل را تشکیل می دهند نیز در مسیر همین راه قرار دارد (بهرستاق، اسک، امیری، شوندشتی، دلارستاق، ائرا، لاسم و نوا).
بزرگراه آمل به بابل: این بزرگراه در شرق شهرستان واقع شده است و این شهرستان را به شهرستان بابل متصل می نماید. طول این بزرگراه ۳۰ کیلومتر می باشد.
بزرگراه آمل به محمودآباد: این بزرگراه در شمال شهرستان واقع شده است و این شهرستان را به شهرستان محمودآباد متصل می نماید. طول این بزرگراه ۲۱ کیلومتر می باشد.
جاده آمل به چمستان: جاده آمل به چمستان راهی دوطرفه می باشد که در غرب این شهرستان واقع شده و آمل را به چمستان و نور متصل می کند. طول این جاده ۲۵ کیلومتر می باشد.
هسته مرکزی شهر
بررسی ساختاری شهرهای کهم ایران بویژه آمل، در موراد متعدد حاکی از وجودو نظامی استوار در سازمان فضائی و عملکردی این شهرهاست و دارای استخوان بندی مشخص از عناصر و عملکردهای اصلی شهری مانند بازار، مسجد جامع، ارگ حکومتی، محلات مسکونی، فضاهای شهری (میدان و مراکز محلات) و … بوده است. این عناصر و فضاهای شهری، با وحدت و انسجام خود در شکل دهی به مجتمع زیستی، نقشی اساسی داشته اند (یوسفی فر و یدالله پور، ۱۳۸۸: ۲۸).
هسته مرکزی شهر آمل خد فاصل بخش غربی رود هراز و دوازده پله با عنوان پلی باستانی که ساخت امروزین آن را به شاه عباس صفوی نسب می دهند، تا بازار سنتی (چارسو)، مصلا، بنای میربزرگ و تکایای طایفه آملی، نیاکی، هاشمی، مشائی محله و همچنین مسجد امام حسن عسگری تشکیل می دهد.
اسلامی مقدم (۱۳۹۰) در کتاب خود که برداشتی از پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه تهران می باشد تاکید می کند:
«شهر آمل یکی از شهر های بسیار کهن فلات ایران است که پیشینه آن به دوران پیش از اسلام می رسد و از معدود شهرهای تاریخی است که علیرغم دخل و تصرف های بی رویه کالبدی و اقدامات شهرسازانه معاصر، تقریبا بافت قدیم آن از مداخلات کالبدی و شهرسازی بولدوزری در امان مانده و می توان محدوده بافت کهن و قدیم و حتی محل دروازه های ورودی شهر پیشین را مورد شناسایی و بررسی قرار داد. بافت کهن شهر آمل دارای فضاهای شهری و عناصر شالوده ای و نمادین متعددی از قبیل ستون فقرات بازار، مراکز محلات، عناصر شهری و گذرها معابر اصلی با استخوان بندی منسجم و ارگانیک بوده که هر یک با توجه به گذشت زمان دارای ارزش و بار اجتماعی، اقتصادی و تاریخی و فرهنگی هستند.» (اسلامی مقدم، ۱۳۹۰: ۲-۳).
فضاهای فرهنگی شهر آمل
فضاهای فرهنگی شهر آمل را می توان به چهار دسته فرهنگ سراها و کتابخانه، مرکز شهر و خیابان هراز، پارک ها و مناطق طبیعی، تعاونی های محلی و شهری تقسیم نمود. در ذیل به توضیح هر یک از این ها می پردازیم.
۱- فرهنگ سراها و کتابخانه ها
قرار دادن فرهنگ سراها، کتابخانه ها و سینما ها در یک دسته و گروه به سبب کارکرد نمادین فرهنگی و تشابه فعالیت های آن در شهر می باشد. شهر آمل از فرهنگ سراهایی به شکل مدرن، آن چنان که در شهرهایی همچون تهران رایج بوده و شهرداری مدیریت آن را بر عهده دارد برخوردار نمی باشد. در واقع فرهنگ سراها در این نوشتار به فضاهای گفته می شود که خدمات فرهنگی، هنری و علمی (برای مثال آموزش نقاشی، جلسه های کتاب خوانی، شعرخوانی و …) در آن ارائه می شود و ماهیت این فضاها دولتی و عمومی بوده و معمولا هزینه ای برای کابران در برنداشته است. با توجه به این تعریف می توان مهم ترین فرهنگ سرا در شهر آمل نامید که مدیریت آن را اداره کل فرهنگ و ارشاد آمل می باشد که سازمانی تابع وزارت فرهنک و ارشاد اسلامی محسوب می شود، این فرهنگ سرا در خیابان هراز آمل واقع شده است. در این مجموعه که از یک ساختمان و آمفی تئاتر تشکیل شده است خدمات متنوعی همچون شعر خوانی (نو و کلاسیک)، آموزش موسیقی (سازهای مختلف)، آموزش تئاتر، آموزش بازیگری، عکاسی و غیره برگزار می شود. همچنین حلقه های کتاب خوانی (برای مثلا حافظ خوانی) هم یکی دیگر از این فعالیت ها می باشد که در پیوند با آشنایی و همکاری افراد در این فضای فرهنگی شکل می گیرد و گاه این همکاری از فضای این فرهنگ سرا فراتر رفته و گروه های اینترنتی (تلگرامی و …) را نیز شامل می شود. علاوه بر این فرهنگ سرا می توان از خانه های کارگری نیز نام برد که به ویژه در تابستان ها آموزش هایی در زمینه کامپیوتر، زبان، نقاشی، گرافیک و خوشنویسی و … ارائه می دهد، یکی از مهم ترین این خانه های کارگر در خیابان امام رضای آمل واقع شده است.
کتابخانه ها نیز از فضاهایی محسوب می شود که کارکردهای نمادین فرهنگی را دارا می باشد، کارکردهایی که در ارتباط تنگاتنگی با فروش و عرضه کتاب می باشد. در آمل می توان از دو کتابخانه عمومی و دو کتاب فروشی به عنوان فضای فرهنگی کتابخانه ای نام برد. اگرچه کتابخانه های عمومی دیگری چه به صورت غیر انتفاعی و خصوصی و چه به صورت دولتی در این شهر دایر می باشد ولی کارکرد فرهنگی و میزان مشارکت در این دو کتابخانه با فاصله بسیار زیادی نمایان تر می باشد. کتابخانه شهیدان عباس زاده در مرکز شهر (خط فاصل پل دوازده پله و معلق تا فلکه هفده شهریور) واقع شده است و کتابخانه امام خمینی در خیابان طالب آملی قرار گرفته است. این کتابخانه ها دو خدمات رایج امانت کتاب و تعبیه محلی برای مطالعه کتاب را ارائه می دهند. اما علاوه بر این حلقه های کتاب خوانی همچون شاهنامه خوانی نیز در این مکان دایر می شود، معمولا اعضای این حلقه ها به صورت آزاد و با استفاده از بروشور هایی که با اجازه از مدیریت کتابخانه در محیط کتابخانه نصب شده است با یکدیگر آشنا می شوند. دو کتابفروشی که در این تقسیم بندی قرار می گیرد نیز شامل کتابفروشی شباویز و کتابفروشی شهر کتاب آمل می باشد. نکته حائز اهمیت قرار گیری آن در پاساژ دو طبقه ای می باشد که به صورت خودجوش به عنوان پاساژ فرهنگ خوانده شده و علاوه بر کتابفروشی شباویز، کتاب فروشی دیگری به منظور فروش کتاب های فنی و مهندسی و دانشگاهی، یک کتابخانه فروش کتاب های علوم انسانی و اقتصادی و دانشگاهی و مرکز فروش و عرضه محصولات فرهنگی (فروش فیلم) می باشد. شاید بیراه نرفته باشیم که از پاساژ فرهنگ به عنوان یکی از مبانی خاطره جمعی فرهنگی شهروندان آملی نام ببریم که طی چند دهه به فروش کتاب در زمینه های مختلف اشتغال داشته است. اگرچه میزان استقبال و عمومیت این کتابفروشی که در مرکز شهر واقع شده است در چند سال اخیر با افتتاح شهر کتاب آمل محدود تر شده است. شهر کتاب آمل واقع در خیابان هراز مهم ترین مرکز کتاب فروشی حال حاضر شهرستان آمل محسوب می شود. این کتابفروشی نه تنها بیشتر مواقع روز مملو از جمعیت می باشد بلکه در روز های تعطیل نیز دایر بوده است. اهمیت این کتابفروشی در ایجاد فضای خاص نمادین طبقه متوسطی ان می باشد. این کارکرد را می توان حتی با شیوه چیدمان کتابخانه، ظاهر فروشنده ها، رفتار ها و اداهای فروشنده ها، قیمت و نوع لوازم تحریر عرضه شده در این کتابخانه (به صورت محدود ارائه می شود)، سبد معرفی کتاب هفته و به ویژه تیپ و ظاهر مشتریان و مکان کتابخانه نشان داد. این در حالی است که کتاب فروشی شباویز و دیگر کتاب فروشی های واقع در پاساژ فرهنگ در مکانی عمومی تر و قابل دسترسی تر واقع شده بوده و با فروش سنتی کتاب ها کمک درسی به همراه کتاب های عمومی و دانشگاهی عمومیت بیشتری را شامل می شود.
۲- مرکز شهر و خیابان هراز
مرکز شهر آمل و خیابان هراز به عنوان فضای فرهنگی فراغتی محسوب می شود. پرسه زنی های عمومی و فراغتی مهم ترین مشخصه این فضاها می باشد. این پرسه زنی ها می تواند به دلیل نوع فروشگاه ها واقع در این فضاها، وجود پیاده روهای عریض و تسهیل عبور و مرور و … شکل گرفته باشد. در واقع می توان از این فضاها با عنوان فضاهای پرسه زنی و خرید در نظر گرفت.
مرکز شهر آمل در ارتباط تنگاتنگی با مرکز شهر سنتی شهر قرار گرفته است. خط فاصل بین دو پل دوازده پله و پل معلق تا میدان مرکزی شهر (فلکه ۱۷ شهریور) مرکز شهر مدرن آمل را تشکیل می دهد. جالب اینکه با سرچ امل در گوگل، اولین تصاویر ارائه شده مربوط به چهار مکان فلکه ۱۷ شهریور آمل، پل معلق، پل دوازده پله و پارک طلایی آمل می باشد که سه مکان فلکه ۱۷ شهریور آمل، پل معلق و پل دوازده پله در فضای شهری مرکز شهر واقع شده است. فروشگاه ها و موسسات بسیار مهمی در این مرکز شهر واقع شده است که سبب پرسه زنی های فراغتی در مرکز شهر شده است که شامل بازار چارسو، سینما بهمن، پاساژ فرهنگ، راسته لباس ورزشی (خیابان فرهنگ، پارک بزرگ طلایی آمل، مصلا، سبزه میدان، بازار عراقی، فلکه بازار، پاساژ های خرید می باشد. فضایی که به عنوان مرکز شهر محسوب می شود بیش از ۹۰ درصد از پاساژ های آمل که عمدتا پاساژ های خرید و فروش کیف و کفش و لباس و وسایل آرایشی می باشد را در خود جای داده است. علاوه بر این خیابان فرهنگ (آموزش و پرورش سابق) محل تجمیع فروشگاه های لباس ورزشی می باشد. محل دسترسی به تنها سینمای شهر نیز از همین مرکز شهر می باشد، علاوه بر این تعداد بسیار زیادی فروشگاه کیف و کفش و لباس و رستوران و آبمیوه فروشی در این فضا جای گرفته است. در نهایت پاساژ علاالدین که محل فروش موبایل می باشد به همراه راسته موبایل فروشان در دو طرف خیابان منتهی به فلکه ۱۷ شهریور به تکمیل این فضای فراغتی پرداخته است. همه این ها سبب ساز نوعی فضای فرهنگی فراغتی شده، به طوری که معمولا جمیعت زیادی در آن در حال عبور و مرور در آن می باشند که صرفا برای پرسه زنی در حال گشت زنی می باشند. همچنین این فضا به عنوان فضای خودجوش در جشن ها و مراسم های سیاسی و اجتماعی از قبیل نتایج انتخابات، پیروزی تیم های ورزشی، استقبال از قهرمانان نیز بکار می رود.
خیابان هراز نیز دارای ویژه های مشابهی با مرکز شهرمی باشد. خیابان هراز دارای پیاده رو های عریض و زیباسازی شده، کافی شاب ها متعدد، رستوران های مختلف، بستنی فروشی ها متنوع و لباس فروشی های گران قیمت می باشد. در واقع خیابان هراز در پیوند نزدیکی با مرکز شهر و فلکه ۱۷ شهریور به عنوان تکمیل کننده فضای پرسه زنی محسوب می شود. حدود ۷۰ درصد از کل کافی شاپ ها، آبمیوه فروشی ها، رستوران های گران و بستنی فروشی ها در این خیابان حضور دارند. پیاده رو های این خیابان عریض ترین و زیباترین پیاده رو در بین خیابان های شهر آمل محسوب می شود که سرتاسر آن را درخت های قدکشیده و بلند پر کرده است. خیابان هراز نیز گاها به عنوان فضایی برای جشن های مختلف بکار برده می شود. اما یکی از مهم ترین این رویداد ها چهارشنبه سوری می باشد که به طور سنتی در ده های اخیر محل تجمع جوان ترها می باشد. در مراسماتی مانند چهارشنبه سوری این فضا به عنوان فضایی در کشمکش بین گروه های مختلف قرار می گیرد. گروه هایی که از فضای گنگ های محله ای مختلف شهر آمل و روستاهای همجوار شکل گرفته اند. به ویژه در چهارشنبه سوری معمولا پرازدحام ترین مکان در استان مازندران محسوب شده که بیشترین میزان درگیری های شهری در روز چهارشنبه سوری نیز در همین مکان صورت می گیرد. بیشترین میزان نیروی نظامی نیز در همین مکان حضور پیدا می کنند، به طوری که هر ساله یگان ویژه هایی از شهرهای دیگر استان در این مکان حضور پیدا می کنند. این در حالی است که از نظر تقسیم بندی اقتصادی واجتماعی شهری خیابان هراز به عنوان متمول ترین خیابان محسوب می شود. و جالب توجه اینکه در مراسماتی همچون چهارشنبه سوری کمترین میزان جمعیت مربوط به ساکنان واقعی همین خیابان می باشد. در سال های اخیر وجود دست فروشان که در کالاهای همچون لباس، کیف و کفش، عطر و بدلیجات عمده وسایلشان برای فروش می باشد در این خیابان مشهود می باشد. به ویژه غروب و شب ها، دست فروشی در این سال ها به حدی شایع شده است که اخیرا کاسبان مغازه دار به صورت دسته جمعی شکایتی را بدین منظور تقدیم شهرداری نموده اند.
۳- پارک ها و مناطق طبیعی
در فضای شهری آمل می توان دو فضای فراغتی را که بسیار مشابه به هم می باشند تفکیک نمود. پارک های و بوستان های شهری، و پارک های طبیعی و ییلاق های شهر آمل. شهر آمل در فاصله ۲۰ کیلومتری از دریا و ۳۵ کیلومتری از اولین ییلاق (کوه) و ۵ کیلومتری از اولین جنگل قرار دارد. علاوه بر این شهرستان آمل از مجموعه طایفه هایی (اسک، ائرا، مشا، بهرستاق، شوندشتی، امیری، نیاک، لاسم، چلاو، سنگچال، لهر، آملی و …) تشکیل شده است که ییلاق های سنتی این طایفه ها عمدتا در طول جاده هراز آمل و نزدیکی شهر واقع شده است. این ها سبب شده است که فضای های طبیعی خارج از شهر نیز به عنوان فضاهای شهری متصل و در ارتباط با شهر در نظر گرفته شود. به گونه ای که در تابستان تعطیلی آخر هفته در شهر در شامل روز های پنج و شنبه و جمعه می شود و تعطیلی شهر در این دو روز به دلیل جمعیت طایفه ای وییلاق نشین در شهر و مراجعه آن ها به ییلاق ها می باشد (عمده این ییلاق ها در بخش لاریجان شهرستان آمل واقع شده است)، به طوری که از این جهت یکی از شهرهای منحصر به فرد استان محسوب می شود. علاوه بر این پارک های جنگلی میرزا کوچک خان، هلومسر و منطقه جنگلی توریستی بلیرون که در فواصل به ترتیب ۱۹، ۵ و ۲۰ کیلومتری از مرکز شهر نیز یکی از مهم ترین مراکز تفریحی محسوب می شود که به دلیل فاصله بسیار کم با اقبال جمعیت بسیار زیادی از شهروندان آمل روبرو می شود.
علاوه بر این ها پارک طلایی آمل و بوستان های محله ای نیز که در سال های اخیر تاسیس شده اند نیز جایگاه ویژه ای را دارا می باشند. پارک طلایی امل با عنوان برزگترین پارک شهری استان مازندران در محدوده رود هزار و پایین دو پل معلق و دوازده پله آمل قرار گرفته است. همانطور که گفته شد پارک طلایی آمل از جمله چهار مکان مهمی است که در اولین تصاویر نمایش داده شده در گوگل نشان داده می شود. پارک طلایی شامل پارک و شهربازی می باشد، که توسط فنس از یکدیگر تفکیک شده اند، شهربازی علاوه خود شامل دریاچه می باشد که آب آن به طور طبیعی از رود هزار تامین می شود. علاوه بر این نزدیکی به محدوده مرکز شهر و سینما سه گانه فراغتی در شهر شکل داده است. علاوه بر این دست فروشان نیز به مجوز شهرداری به فروش کالاهای همچون لباس، کیف و کفش، بدلیجات، لوازم جانبی موبایل، عطر، و … مشغول می باشند.
بوستان های محله ای نیز در سال های اخیر به ویژه در ۵ سال اخیر در شهر آمل رواج یافته است. تعداد این بوستان ها قریب به ۱۵ بوستان می باشد که در مناطق مختلف شهر قرار گرفته شده است. این بوستان اگرچه دارای قدمت بسیار کمی می باشند ولی با اقبال بسیار زیادی از سوی ساکنین محله ها به ویژه مادران جوان زنان میانسال و نوجوانان روبرو شده است. این بوستان ها اغلب مساحتی ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متری داشته و از چندین تاب، سرسره نیز در آن تعبیه شده است. طراحی این بوستان ها و محل قرار گیری این تاب و سرسره ها نشان از غلبه کاربری کودک در آن دارد. تعداد زیادی کودکان و مادران جوان در این بوستان ها نیز نشان از غلبه این گروه بر بوستان ها دارد. این بوستان ها علاوه به تقویت حس مشارکت محله، خود به عنوان فضایی برای آشنایی های فی مابین زنان و معاشرت های خانوادگی و تور های زنانه محسوب می شود.
۴- تعاونی های محله ای و شهری
مهم ترین فضاهای فرهنگی محله ای (به استثنای مساجد و تکیه ها) در شهر امل، تعاونی های محله ای می باشد. این تعاونی ها معمولا در فروشگاه محله ای برگزار می شود. که معمولا سوپرمارکت ها یا لباس فروشی های زنانه بیشترین نقش را بر عهده دارند. سوپرمارکت ها تعاونی های عمدتا مردانه را تشکیل می دهد و لباس فروشی ها گروه های زنان را در بر می گیرد. شیوه کار این تعاونی ها بر اساس آشنایی افراد از یکدیگر و اعتماد به پرداخت حق السهم می باشد. افراد باید بر اساس تعداد عضو گروه ماهیانه سهم داده (مثلا اگر گروه ۲۰ نفر باشد تعهد میکنند که ۲۰ ماه سهم بدهند) و هر ماه قرعه کشی شده یک نفر پول را دریافت می کند، نکته مهم بدین شرح می باشد که هر نفر در طی مدت این تعاونی تنها یک بار می تواند پول دریافت کند، در واقع رقابت بر زود یا دیر گرفتن پول می باشد. اما کارکرد مهم این تعاونی در فضای محله ای نمایان می شود. علاوه بر آشنایی افراد محل در همین مکانها، سرگروه تعاونی که در این محله ها مغازه دار (سوپرمارکتی محل) در خدمات رسانی به محل و انواع مشکلات محل نیز نوعی نقش هماهنگی بین اعضای محل را بر عهده دارد. یعنی مثلا مواقعی که مشکلی از بابت کم بودن ولتاژ برق در تابستان روبرو شوند سرگروه تعاونی می تواند با آشنایی و صمیمیتی که با شرکت کنندگان تعاونی که عمدتا اعضای محل می باشند هماهنگی های لازم برای پیگیری ها را انجام دهد. علاوه بر این در امنیت محله ای نیز بسیار تاثیر گذار بوده است.
اما تعاونی های فرا محله به تعاونی های بسیار بزرگی گفته می شود که گاها تا چند میلیارد در ماه تعاونی برگزار می کنند. شیوه ورود در این تعاوتی ها بر اساس زنجیره انسانی می باشد، در واقع برای ورود به این تعاونی باید شخصی که از پیش در این تعاونی حضور داشته و اعتماد لازم برخوردار می باشد فرد جدید را معرفی کند. زمانی که در قرعه کشی کسی برنده می شود گاها باید سند بسیار معتبری همچون زمین با خانه یا چگ کارمندی موثق را به عنوان وثیقه در محل امانت بگذارد تا در پایان تعاونی آن را دریافت کند. معمولا این تعاونی ها علاوه بر این سندها از شرخرهای بسیار معروفی نیز برای ترساندن کسانی که پول را پرداخت نمی کنند استفاده می کنند. اما در همین تعاونی ها گروه های دوستی بسیارزیادی به ویژه در زمینه های ورزشی، کوهنوردی، سفر شکل می گیرد. علاوه بر این محل این تعاونی ها معمولا رستوران ها یا قلیان سراهای سنتی می باشد، بدین ترتیب خود این رستوران ها و قلیان سراها نیز به عنوان فضایی برای تعامل مطرح می شود.
منابع
اسلامی مقدم، علیرضا (۱۳۹۰)، آمل خواستگاه امارد، نوشهر: آوای کاسپین.
رهنمایی، محمد تقی و عباس زاده، مهدی (۱۳۹۰)، تحول کارکردهای فرهنگی و فضاهای شهری تهران، شهر ایرانی اسلامی، شماره سوم: ۸۸-۷۷.
سعیدی شاهاندشتی، ناصر (۱۳۹۰)، جامعه شناسی تاریخی آمل، ساری: انتشارات ساغرسازان.
یوسفی فر، شهرام و یدالله پرو، معصومه (۱۳۸۸)، بررسی مسجد، مدرسه ها وقفی جامع و آقا عباس در بافت مرکزی شهر آمل، گنجینه اسناد، سال ۱۹، دفتر سوم: ۵۲-۲۵.
فایل ورد مقاله برای مطالعه پانویس ها
