سید محمدامین طباطبایی- مهسا عباسی گراوند
هر عمل و اتفاقی در زمینه یا فضا-زمان خاص خودش اتفاق می افتد که این زمینه تکرار شدنی نیست. تثبیت شرایط عمومی در فضا- زمان به صورت بلند مدت حافظه‌ی عمومی مکان یا شهر را شکل می‌دهد و به تبع آن شکل‌دهنده‌ی هویتی خاص برای مکان یا شهر هست. به عبارت دیگر هر مکان از سویی یک حافظه- خاطره و از سوی دیگر یک فضای امروزی است. هرچه این دو به هم نزدیک‌تر باشند یک فضای شهری منسجم و آرامش بخش شکل می‌گیرد. بنابراین برای انتخاب رویکرد احیا و توانبخشی مهم و لازم است که پیشینه تاریخی، کارکردها و زندگی شهر به دقت مطالعه شود. پژوهش حاضر به بررسی فضاهای خدماتی و اجتماعی شهر، مراکز تجمع، پاتوق‌ها، مراسم خاص و سنت‌ها در محدوده تاریخی شهر یزد می‌‌پردازد. این بررسی از طریق تهیه و تولید نقشه‌های فرهنگی، جداول و داده نگاری(Infography) ارائه می‌گردد؛ و در ادامه با تحلیل داده‌ها شرایط عمومی گذشته و حال به صورت مقایسه‌ای مطالعه و بررسی می‌شود.فضاهای جمعی در محدوده مورد مطالعه را به طور کلی میتوان به دو دسته مذهبی و غیر مذهبی تقسیم کرد. فضاهای مذهبی مانند مساجد، حسینیهها و مدارس عملیه که در این فضاها مراسم مذهبی مانند اعیاد، جشنها، مراسم عزاداریها برگزار میشدهاست. همچنین خانههایی در بافت تاریخی وجود دارد که در ایام خاص مراسم مذهبی در آنها برگزار میشدهاست.از جمله فضاهای غیر مذهبی میتوان به حمامها اشاره کرد که مراسم بسیاری در آنها برگزار میشدهاست. همچنین بازارها و میدانها که فضاهایی برای برقراری تعاملات اجتماعی بودهاند.امروزه با توجه به تغییر سبک زندگی فضاهای دیگری نیز به این دسته بندی افزوده شدهاست که از جمله آنها میتوان به فضاهای جمعی فرهنگی مانند گالریها، موزهها، کتابخانهها و …اشاره کرد.همچنین پارکها به عنوان فضاهایی برای تجمع و بازی کودکان و نوجوانان، کافهها و رستورانها نیز به مجموعه مراکز تجمع افزودهشدهاند.از سویی با تغییر سبک زندگی شهری حمامهای تاریخی کاردکرد گذشته خود را از دست داده و به تبع آن مراسمی که در گذشته در این فضاها برگزار می‌شده یا به طور کلی از بین رفتهاست و یا در فضاهای دیگری انجام میگیرند. تعدادی از بناهای این حمامهای تاریخی امروزه متروکه شدهاند، تعدادی با مرمت و تغییر کاربری با نیاز روز انطباق یافتهاند؛ مانند حمام ابوالمعالی که به رستوران سنتی تغییر کاربری دادهاست. همچنین تعداد معدودی از این بناها همچنان با کاربری خود مورد استفاده قرار میگیرند؛ مانند حمام اسلام. بازارهای تاریخی نیز با تفاوتهای اندک همچنان به عنوان فضای جمعی و پاتوق مورد استفاده قرار میگیرند.به طور کلی فضاهای جمعی که در ارتباط با مراسم و و آیینهای مذهبی بودهاند تدوام فضایی خود را در طول زمان حفظ کرده و همچنان مورد استفاده میباشند. در این میان فضاهای جمعی جدیدی در میان بافت تاریخی به وجودآمدهاند که اغلب آنها با تغییر کاربری بناهای موجود که با نیاز روز تطابق یافتهاند، ایجاد شده؛ و برخی دیگر در فضاهای به وجودآمده از تخریب بناهای قدیمی ساخته شدهاند.
نوشته‌های مرتبط
این پروژه پژوهشی را می‌توانید از طریق لینک زیر، در قالب پوستر دانلود کنید.
این پروژه متعلق به کلاس انسان شناسی شهری دکتر ناصر فکوهی، در گروه مرمت پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.