– اهداف و سیاستهای اصلی توسعه روستایی در کشور ترکیه
– معرفی برخی پروژه های توسعه روستایی در کشور ترکیه
۱. پروژه کروم- کانکری
۲. پروژهی ارضروم
۳. پروژهی بنگال- موسی
۴. پروژهی یوزگات
۵. پروژی اردو- گیرسون
۶. پروژه آناتولی جنوب شرقی
– نتایج
– منابع

مقدمه: معرفی کشور ترکیه

ترکیه کشوری کوهستانی و پر باران دارای جمعیت ۷۲ میلیون نفری در سال ۱۳۷۸ بوده است (ایران جمعیتی برابر ۷۰۴۷۲۰۰۰ نفر دارد) و مساحت آن برابر با ۷۸۰۰۰۰ کیلومتر مربع(مساحت ایران برابر با ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر مربع است) است.

حکومت ترکیه لائیک است، اما اکثریت مردم ترکیه مسلمان هستند.
۷۵% مردم ترک و ۲۰% کرد هستند (که بیشتر در شرق و جنوب شرقی ترکیه زندگی میکنند). زبان رسمی این کشور ترکی است که امروزه نه با خط عربی که با خط لاتین نوشته میشود. زبانهای کردی و ارمنی و عربی در میان اقوام این کشور استفاده میشوند.

از شخصیتهای مهم و تعیین کننده در تاریخ معاصر ترکیه، کمال آتاتورک میباشد.
بعد از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراطوری عثمانی، جمهوری ترکیه به رهبری مصطفی کمال پاشا(آتاتورک) در سال ۱۹۲۳( ۱۳۰۲ شمسی) تاسیس شد.
آتاتورک کسی بود که سعی بر مدرنیزاسیون ترکیه در قالب اروپایی کردن، شهری کردن و مخالفت با میراث عثمانی داشت. که در این راستا برای مثال در سال۱۹۲۵ قانون شَبکه را تصویب نمود (که بعدها رضاخان نیز بعد از سفری که به ترکیه داشت از وی الهام گرفت) که براساس آن کسی حق استفاده از لباس و سرپوشهای محلی را نداشت. از دیگر مصادیق مخالفت با میراث دولت عثمانی، تغییر زبان نوشتاری ترکیه از حروف زبان عربی به حروف لاتین بود. آتاتورک سعی نمود در نهادهای آموزشی، زبان، دین، …نوسازی را انجام دهد که وی نوسازی را برابر با اروپایی شدن میدانست.
« حکومت‌جمهوری‌ترکیه‌، که‌در اکتبر ۱۹۲۳ (آبان ماه سال‌۱۳۰۲) به‌وجود آمد، در مارس‌۱۹۲۴ (اسفند ماه‌سال‌۱۳۰۲) خلافت‌را برانداخت‌و سلطان‌عبدالمجید را به‌ سوئیس‌تبعید کرد. یک‌ماه‌بعد، دادگاه‌های‌شرعی‌بسته‌شد، پوشیدن‌لباس‌اسلامی‌ و حجاب‌زنان‌ممنوع‌، تعدد زوجات‌قدغن‌، و تقویم‌میلادی‌مرسوم‌گردید. ساعت‌در ترکیه‌با نصف‌النهار گرینویچ‌تطبیق‌یافت‌، دستگاه‌مقیاس‌متداول‌شد، الفبای‌ عربی‌منسوخ‌گشت‌و تحریر زبان‌ترکی‌به‌شیوه‌ی‌حروف‌لاتین‌درآمد» (http://www.iptra.ir/vdca49monni.html). سرکوب عشایر یکی دیگر از اقدامات آتاتورک است. تغییر روز تعطیلی از جمعه به یکشنبه، منع خواندن نماز،اذان و قرآن به زبان عربی از دیگر اقدامات وی بود( نساج، ۱۳۸۸).
« مصطفی کمال کوشید دگرگونیهای گسترده‌ای در سراپای نظام فرهنگی و حقوقی کشور پدید آورد.کلیه مراکز دراویش را برانداخت. تعطیلی همه مکتب‌خانه‌ها و مدارس کشور را که عمدتاً زیرنظر روحانیون یا توسط آنها اداره می‌شد، اعلام داشت و مدارس غیرمذهبی تأسیس کرد. به جای قوانین فقه اسلامی، قوانین مدنی و جزایی تازه‌ای بر پایه نظامات حقوقی اروپایی وضع کرد و پوشیدن لباسهای شرقی را ممنوع ساخت و نمونه‌های لباس اروپایی را جانشین آن گردانید. رقص و تفریحات اروپایی نظیر آن را تشویق کرد و در هیچ‌یک از این موارد از توسل به خشونتِ سختگیرانه خودداری نورزید» http://www.cgie.org.ir/shavad.asp)).

بررسی وضعیت کشاورزی در کشور ترکیه:
در بررسی وضعیت کشاورزی از آغاز حکومت جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ درمییابیم که کشاورزی رشد چشمگیری داشته است، اما در کنار این رشد، مسائل و مشکلاتی نیز دارد، مانند عدم توسعه یکسان کشاورزی در مناطق مختلف ترکیه و یا نژادهای نامرغوب دام و… که در زیر به شرح این مسائل میپردازیم.
ترکیه دارای ۲۷ میلیون هکتار اراضی کشاورزی است.( این ارقام مراتع و علفزارها را دربر نمیگیرد). بخش کشاورزی ۱۱% از تولید خالص داخلی است. جمعیت روستایی ۳۹% کل جمعیت است.
حدود ۶۷.۵% از نیروی کار روستایی در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت است.
درسال ۲۰۰۴ کل ارزش خروجی کشاورزی در ترکیه به ۲۹بیلیون رسید . ( Screening Report Turkey,2006)
بخش کشاورزی با مشکلاتِ کمبود منابع انسانی( سطح پایین تحصیلات و مهارتها)، ساختار نهادی ناموثر، و … مواجه است.

«کشاورزی برای ترکیه از اهمیت کلیدی برخوردار است. ۲۷% نیروی کار ترکیه در کشاورزی مشغول که بهفعالیت هستند و ۹ % از جی ان پی را تولید مینمایند. متوسط اندازه مزرعه ۶ هکتار است؛( بنابر آمار ۲۰۰۱)؛ تقریبا سه میلیون مزرعه در ترکیه وجود دارد. محصولات عمده کشاورزی ترکیه غلات، کتان، تنباکو، میوه و سبزیجات است و یک صادر کنندهی عمده محصولات کشاورزی است»( هاور و باور۴:۲۰۰۷).

برنامه های توسعه روستایی در ترکیه:

در ترکیه برنامه های توسعه روستایی به ویژه با آغاز «دورههای توسعه برنامهریزی شده» مورد توجه جدی قرار گرفتهاند. در هر یک از دورههای پنج ساله مذکور، که تا بحال به هفت مورد رسیدهاند، اهدافی خاص مد نظر بودهاند و نیز بر استفاده از ابزارهای سیاستگذارانهی خاصی برای تحقق توسعه کشاورزی و توسعه روستایی تاکید شده است.
پروژههای توسعه روستایی جایگاه مهمی در این برنامههای توسعه پنجساله داشتهاند ؛ شماری از آنها تنها از سوی دولت ترکیه تامین مالی شدهاند و شماری دیگر با مشارکت بانک جهانی و نهادهای چون فائو انجام شده اند.

علاوه بر برنامههای توسعه کلانی که در قالب این دوره های پنجساله انجام شدهاند، برنامههای خاصی نیز اخیرا برای غلبه بر شکاف غرب و شرق،جنوب شرقی ترکیه در دستور کار قرار گرفته است که به عنوان مثال میتوان به «پروژه آناتولی جنوب شرقی » (CAP) اشاره کرد که مشتمل است بر تاسیس مجموعه سدهای آتاترک؛ مراکز تولید برق آبی و نیز ساخت کانالهای آبیاری.

علاوه بر چنین برنامههای توسعهای یکپارچه، برنامههای با مناطق هدف خاصتر وجود داشتهاند که میتوان به پروژههای انجام شده در ارضروم، بینگول-موش، آدانا-سیهان، یوزگات و .. اشاره کرد که مناطق محدودتری را در کانون توجه خود داشتهاند. (گوموش و اشیکلی، ۹-۲۰۰۴:۶).

ویژگیهای مشترک پروژههای توسعه کشاورزی:

ارزیابی پروژههای توسعه کشاورزی به طور مختصر نکات ذیل را به دست میدهد، که میتوان آنها را خصلتهای مشترک این برنامه ها نامید:

· نخستین خصلت مشترک پروژهها عبارت است از غلبه جهتگیری توسعه کشاورزی در آنها

· ثانیا علاوه بر تمهیدات خاصی جهت ارتقای زیرساختها، این پروژهها در پی آن بودهاند که از طریق برنامههایی نظیر «بافندگی»، «صنایع دستی»، «زنبورداری» و «پرورش کرم ابریشم» میزان درآمد خارج از مزرعه کشاورزان را افزایش دهند.

· به جای حضور کشاورزان و مردم در فرایند تصمیمگیری شاهد رویکردی «از بالا به پایین» بوده ایم.

· دقت کافی به تفکیک و تعیین تفاوتهای توسعه کشاورزی و توسعه روستایی نشده است: توسعه روستایی، در مقایسه با توسعه کشاورزی، بسته به شرایط مختلف محلی، موارد دیگری از این دست را نیز شامل میشود: مشارکت مردم محلی در برنامه های توسعه، تامین مسکن و فرصت آموزش، سازماندهی اجتماعی مردم روستایی، توجه به شرایط بهداشت و سلامت و زیستمحیط مناطق روستایی.

· نتیجه بی توجهی به این تفکیک آن بوده است که نتایج این برنامهها به سطوح هدف تعیین شده در آغاز پروژه نرسیده اند؛ از میزان خدمات پروژه ها در مراحل آتی آنها کاسته شده است؛ و نیز این پروژهها به سرشت فرایندی خود و هرگونه برنامه توسعه ای دیگر بی توجه بوده اند.

· این رویکرد به توسعه روستایی موجب آن شده است که سهم بخش روستایی و کشاورزی- به عنوان یک کل- در اقتصاد ترکیه به سطح دلخواه دست پیدا نکند.

· به نسبت تلاش و فعالیت مردم روستایی دستاورد و رفاه چندانی برای آنها در بر نداشته باشد

· تمامی برنامه های توسعه معطوف به تهیه و تدارک تکنولوژیهای جدیدی بودهاند که بتواند به مدت چندین سال ارقام بالاتر تولیدی را در حوزه کشاورزی تضمین کند. در نتیجه شاهد آن بوده ایم که این برنامهها مرتکب اشتباه ب یتوجهی به متغیرهای اجتماعی از جمله عوامل انسانی شدهاند، امری که میتواند موجب بازدهی پایین برنامه های توسعه شود.

· علاوه بر این شاهد آن بودهایم که این برنامه ها نیز همسو با فهم رایج در برنامه های توسعه شهری، در سطح کلان متمرکز بودهاند و لذا به پروژه هایی اولویت دادهاند که مربوط به سطح کلان بوده و از توجه کافی به پروژههای سطح خرد (مزرعه) غافل بودهاند؛ امری که دلیل دیگری برای شکست این پروژهها محسوب میشود. (گوموش و ایشیکلی، ۲۰۰۴:۱۱-۱۲)

راه برون رفت و ارتقای این پروژه ها:

بدیهی است سطوح بالای دستاوردهای توسعهای از طریق اهتمام به موارد ذیل حاصل می شود:

· اولو تدهی به مناطق و نواحی زیرمنطقه ای در حال توسعه که دارای پتانسیل توسعهای بالاتری هستند؛توجه به ویژگیها و شرایط خاص مناطق خاصی که هدف پروژههای محلی-محور هستند؛ احیای منابع محلی و سطوح بالای مشارکت مردم محلی.

· -مشارکت مردم محلی در سطوح مختلف پروژهها موجب تحول ساختار اجتماعی و نیز تسریع بسیج منابع محلی در فرایند توسعه میشود.

نیز دستیابی به سطوح بالاتر ثبات اقتصادی و توسعه اجتماعی در هر ناحیهای علاوه بر افزایش تولید کشاورزی مستلزم موارد ذیل است:

· ترکیب فعالیتهای مزرعهای و غیر مزرعهای؛ احیای منابع انسانی و فیزیکی؛ایجاد چارچوبی اجتماعی و سیاسی برای جامعه از طریق نهادهای پویا.

· با توجه به واقعیات فوق و نیز اهمیت خاص مسائل بخش کشاورزی در ترکیه، تحقق توسعه پایدار کشاورزی مستلزم آن است که در مناطق مختلف ترکیه پروژه های توسعهای در هردو سطح کلان و خرد به انجام رسند و نیز هر دو سطح، مورد مطالعه انتقادی قرار گیرند.

آنچه که بازبینی و ارتقای برنامههای توسعه روستایی در ترکیه را ضروری میسازد بحث پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا است؛ بنابراین این کشور باید خود را با معیارهای این اتحادیه در این رابطه نیز هماهنگ سازد(همان، ص۱۲)

تاثیر اتحادیه اروپا بر توسعه روستایی در کشور ترکیه:

خواست ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا، سبب گشته که ترکیه تلاش نماید تا در بسیاری از زمینهها خود را تا حد استانداردهای اروپا ارتقا دهد، از جمله
این زمینه ها، توسعه روستایی و وضعیت زندگی روستاییان در کشور ترکیه است. « توسعه روستایی به عنوان ابزار سیاسی مهمی در کنار ابزارهای سیاست توسعه کشاورزی در کشور ترکیه از ده‌ه ۱۹۷۰ مورد توجه بودهاست( آلِن و اُزکان،۲۰۰۶:۱).

یکی از محورهای مذاکرات اروپا با ترکیه در زمینهی توسعه روستایی بود که ترکیه باید در زمینه توسعه روستایی خود را با پارچارچوبهای قانونی و سیاستهای اتحادیه تطبیق دهد.

در سال ۲۰۰۵، یکی از محورهای مهم مذاکرات آن بود که ترکیه علاوهبر پذیرش « برنامه مشترک کشاورزی»، باید بطور مشخص، کشاورزی ارگانیک را هم میپذیرفت. بنابراین در آغاز قرن بیستم، توسعه روستایی در ترکیه، متاثر از بحث ورود ترکیه به اتحادیه شدهاست. و به نوعی میتوان از« اروپایی شدن توسعه روستایی در ترکیه» یا «تلاش ترکیه برای هماهنگی با سیاست اروپایی توسعه روستایی» صحبت نمود.

پایان بخش اول – ادامه دارد