طرح موضوع «بام- باغچه» نیز با این هدف و به عنوان الگویی که در محصولات و تولیدات صدا و سیما قابل اشاعه است، مطرح گردیده است، چرا که مردم روزانه با برنامههای صدا و سیما در ارتباط هستند و خاصیت القاکنندگی برنامههای صدا و سیما میتواند در درازمدت الگوهایی را در زندگی روزمره اشاعه دهد.
مقدمه:
نوشته‌های مرتبط
شهرهای بزرگ از جمله کلان شهر تهران معضلات خاص خود را دارند. این معضلات از آلودگی هوا و ترافیک گرفته تا ناهنجاریهای اجتماعی و استرس، گریبانگیر اهالی این شهرها شده است. رسانهها اعم از مکتوب یا صوتی و تصویری با ماهیت اطلاعرسانی خود میتوانند الگوهایی را اشاعه دهند که در دراز مدت نزد اهالی این شهرها به عنوان نوعی سبک زندگی قابل پذیرش شود و به صورت خودجوش اجرایی گردد.
طرح موضوع «بام- باغچه» نیز با این هدف و به عنوان الگویی که در محصولات و تولیدات صدا و سیما قابل اشاعه است، مطرح گردیده است، چرا که مردم روزانه با برنامه های صدا و سیما در ارتباط هستند و خاصیت القاکنندگی برنامههای صدا و سیما میتواند در درازمدت الگوهایی را در زندگی روزمره اشاعه دهد که این الگوها موجب تغییر در زندگی و ایجاد سبک زندگی جدید گردد.
پیشینه
ایده باغچه های روی بام و کشت روی آن در زمانهای قدیم به وسیله ایرانیها و روی بام زیگوراتها و تا ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به وسیله مردم بابل در باغهای معلق بابل به کار گرفته شده است. پس از آن و از صدها سال پیش در اروپای غربی از این نوع باغها استفاده شده است، اما هنوز نحوه تشکیل آن در اقلیمهای محلی به خوبی شناخته شده نیست (یزدان داد و دیگران، ۱۳۸۹: ۷۰).
در قرون وسطی و رنسانس نیز در فرانسه و ایتالیا گونههایی از بام باغ به وجود آمد که در اکثر موارد به وسیله دولت و در ساختمانهای عمومی شکل گرفت. در سال ۱۶۰۰ میلادی یک آلمانی تراس خانه خود را تبدیل به باغچه نمود و تا سال ۱۸۷۵ تبدیل تراس و بام به باغچه در آلمان و روسیه توسعه یافت. بامهای سبز شیروانی در شمال اسکاندیناوی نیز قرنها قدمت دارد ولی روش جدید آن با توسعه این بامها در سالهای دهه ۱۹۶۰ در کشور آلمان آغاز شد و از آن وقت تاکنون در بسیاری از کشورها رشد یافته است. اکنون ۱۰ درصد بامهای کشور آلمان را بامهای سبز تشکیل میدهند. بامهای سبزِ مدرن که از سیستم لایههای پیش ساخته تشکیل میشوند، پدیدهای نو هستند. ایالات متحده نیز بامهای سبز قابل توجهی دارد ولی تعداد آنها به اندازه اروپا نیست (www.sefidbam.ir).
در قرن حاضر نخستین معماری که این ایده تقریبا فراموش شده را از نو زنده کرد، چارلز ادوارد ژنر (۱۸۸۷- ۱۹۶۵/ Charles Edouard je annert) معروف به لوکوربوزیه) (Le Corbusier بود. او در شهر لاشو دوفن La Chaux-De-Fonds) ( سوئیس متولد شد و ساختمانهای کلبه مانندی را در اوایل جوانی خود طراحی کرد. یکی از خصوصیات بارز این کلبهها تأثیر هنر جدید است که در آن تزئینات را به مثابه سنت و گذشته معماری سوئیس بکار برد.
در سال ۱۹۲۶ لوکوربوزیه و پیر ژانر مطلبی منتشر کردند و نتیجه مطالعات چندساله خود تحت عنوان «پنج نکته برای معماری جدید» را مطرح کردند. که یکی از آنها بام – باغچه بود.
در این کتاب درخصوص بام – باغچه آمده است: «از قرنها پیش زمانی که خانهها به وسیله بخاری گرم میشد شیروانی سنتی زمستان را با قشری از برف تحمل میکرد. اما با نصب شوفاژ مرکزی، شیروانی دیگر مناسب نیست. بام نباید برجسته بلکه باید فرو رفته باشد. آب را باید به طرف داخل و نه بیرون ریخت؛ واقعیت غیرقابل انکار آب و هوای سرد، حذف سقف شیبدار را الزامی و احداث بام – باغچه گود و هدایت آب به طرف داخل را برمیانگیزد… و بام باغچهها از گُل، درختچه و درختها و چمن سرشار میشود. از این رو دلایل فنی، اقتصادی و آسایش و دلایل احساسی، ما را به انتخاب بام سطح برمیانگیزد (بنه ولو، ۱۳۷۷: ۶۶).
اهمیت
نقش عمده «بام سبز» در مدیریت آبهای ناشی از بارندگی، بازیافت آب، کاهش اثرات گلخانهای، تنوع محیط زیست در موجودات زنده شهری (گیاهان و جانوران)، محافظت از پوسته زمین، جلوگیری از تابش اشعه فرابنفش به ساختمان، بهبود و تلطیف هوا، کاهش دما، معتدل نمودن هوای گرم، جلوگیری از آتش سوزی ساختمانها، کاهش نفوذ تابش الکترو مغناطیس، بهبود کیفیت اقلیمی و ایجاد تهویه مطبوع در شهر، ایجاد چشماندازهای زیبای شهری، مطبوع و مطلوب شدن فضای شهری، پاکیزگی و کاهش آلودگی هوا، ذخیره انرژی، کاهش آلودگی صوتی، کاهش هزینههای مربوط به نگهداری و تعویض سقف ساختمان، ایجاد محیطی آرام در نواحی پرازدحام شهری و همچنین بهعنوان فضای جدیدی برای فعالیتهای تفریحی به کار میرود (یزدانداد و دیگران، ۷۰).
این فناوری سبز و هنر معماری نوین در ایران که سرانه فضای سبز آن از حد متوسط استاندارد نیز پایینتر است به علت ناآگاهی و ناآشنایی مردم و بیتوجهی مسئولان ناشناخته و مهجور مانده است. پرداختن به این فناوری میتواند از تحولات مثبت محیط زیست شهرها و نوعی سبک زندگی محسوب شود.
طرح موضوع
توسعه فضای سبز شهری و توزیع عادلانه آن در محلهها بخصوص در مراکز شهرها باید متناسب با ساخت و ساز شهری باشد. این موضوع یکی از چالشهای عمده کلان شهرهای معاصر تلقی میشود. از آنجا که فضاهای باز و سبز شهری اغلب فاقد ارزشهای مستقیم اقتصادی به نظر میرسد، گسترش ساخت و سازهایی که در کوتاه مدت منفعت کلانتری را در سرمایهگذاریهای محلی و بخش دولتی داشته باشد، باعث بالا رفتن میزان استفاده از زمین در خدمت منافع اقتصادی کوتاه مدت شده است و گسترش فضاهای سبز شهری در مقایسه با سایر سرمایهگذاریها، از حمایت مالی کمتری برخوردار است (طوفان، ۱۳۸۶: ۴؛ سبقتی، ۱۳۷۱: ۱۰).
بام – باغچه و بام سبز یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار است که از آن میتوان در جهت افزایش سرانه فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری و بخصوص شیوههای نوین سبک زندگی بهره برد.
استفاده کاربردی از بامها میتواند به نوعی بهرهبرداری بهینه از زمینهای شهری قلمداد شود. بسیاری از افرادی که به گیاهان علاقهمند هستند و از پرورش آنها لذت میبرند، به فضایی بزرگ و آفتابگیر و باز احتیاج دارند. بهترین فضاهای ممکن برای این کار تراسها، حیاط و بام ساختمان است. تراسها خصوصیترین فضای ممکن برای کار است و حیاط و بام به صورت مشاع قابل استفاده هستند. در گذشته تنها گزینهای که برای پرورش گیاه در تراس و بام برای این افراد وجود داشت استفاده از گلدان و جعبه گل flower box در اندازههای بزرگ و کوچک بود که ناهماهنگی در رنگ، جنس و اندازه و شکل آنها موجب آشفتگی فضا و گرفتن حجم زیادی از فضا به وسیله گلدانها میگردید. ساختن باغچه روی بام، سطحی یک دست و طراحی شده برای کاشت گیاهان به وجود میآورد. مزیت ساخت باغ روی بام، سطح بزرگتر و نورگیری بیشتر و داشتن چشمانداز وسیعتر است. به این ترتیب میتوان از فضای بلااستفاده روی بام که همیشه در معرض تابش آفتاب است با هزینهای اندک برای ایجاد باغ استفاده کرد. این باغ ها در ساعات مختلف شبانه روز میتوانند مورد استفاده ساکنین قرار بگیرند(سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران، ۱۳۸۷).
صدا و سیما و اشاعه بام – باغچه بهعنوان نوعی سبک زندگی
اهمیت و نقش آموزشی رسانههای ارتباط جمعی بر کسی پوشیده نیست در میان رسانههای جمعی، رادیو و تلویزیون از لحاظ آموزش غیررسمی، جایگاه ویژهای دارند. این وسایل به دلیل برد وسیع از مناسبترین وسایل آموزشی و فرهنگی هستند.
از آنجا که نیازهای بشر گوناگون و پیچیدگیهای جامعه انسانی روز افزون است نقش وسایل ارتباطی اشکال و جنبههای مختلفی به خود میگیرد. عمدهترین نقشی که وسایل ارتباط جمعی بر عهده دارند، فرهنگسازی، آموزش، اطلاع رسانی و ایجاد مشارکت اجتماعی است.
از این منظر وسایل ارتباط جمعی نزدیکی سلیقهها، خواستها و انتظارات تمامی ساکنان یک جامعه را موجب میشوند. در حقیقت با ورود وسایل ارتباط جمعی به جامعه، خرده فرهنگها و فرهنگهای خاص ناپدید میشوند و به نوعی تمامی ساکنان یک جامعه، تشابه پیدا میکنند و از سبک زندگی، علایق، خواستها و الگوهای مشابهی که این وسایل به آنها میدهد، برخوردار میشوند.
بام – باغچه با توجه به قدرت رسانه در القای پذیرش آن به مردم و با توجه به ساخت و سازهایی که در کلانشهر تهران و سایر شهرهای بزرگ صورت میگیرد میتواند به عنوان یک روش و یک نماد در مساکن شهری بیان شود.
فیلمهای سینمایی، تله فیلمها و سریالهای تلویزیونی میتوانند از طریق نماهایی که بام – باغچههای منازل را نشان میدهد و یا از طریق لوکیشنهایی که بازیگران فیلم در آنجا بازی میکنند به اشاعه این سبک زندگی بپردازند.
با این سبک از ساخت مسکن میتوان در شهرها علاوه بر رفع نیاز به مسکن به نیازهای دیگر که نور خورشید، هوای پاکیزه و سلامت و جسم و روان هستند، میتوان بسیاری از مشکلات ناشی از زندگی شهری و دور بودن از طبیعت را از زندگی شهری زدود. بهعلاوه، گیاهان نقشی اساسی در تصفیه هوا و حفظ منابع و نقش انکارناپذیری در آرامش بخشی به انسان و ارضای حس زیباییشناسانه ایفا میکنند.
آوردن گیاهان به بام یعنی ایجاد محیطی سبز، زیبا و نیمه عمومی (مشاع) برای ساکنین آن ساختمان. به این ترتیب کیفیت زندگی (یعنی احساس رضایت از محیط) بالا میرود.
امروزه در ساخت و سازهای شهری صاحبان و سازندگان آپارتمانها توجه ویژهای به نمای سنگ ساختمان میکنند چرا که این نما در قیمت ساختمان نیز تأثیر دارد. اشاعه و گسترش بام – باغچه در شهرها و ترکیب آن با نمای ساختمانها علاوه بر جلوه چند باره نمای ساختمان شاید بر قیمت بنا نیز به لحاظ بصری تأثیرگذار باشد.
در هر حال نقش رسانه صدا و سیما در گسترش الگوی بام – باغچه بسیار با اهمیت است و در راستای الگوی سبک زندگی نوین، این سبک میتواند چهره جدیدی به شهرهای بزرگ از جمله کلانشهر تهران بدهد و موضوعی برای افزایش روحیه و شادابی شهروندان شهرهای بزرگ باشد.
منابع:
یزدان داد، حسین، امامی، سمیرا و دیگران. ارزشها و کارکردهای محیط زیستی بامهای سبز در توسعه پایدار شهری، نخستین همایش توسعه پایدار شهری: دانشگاه گیلان، اسفند ۱۳۸۹
سبقتی، ایرج، پشت بامهای سبز، مجموعه مقالات سمینار فضای سبز با انتشارات سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، ۱۳۷۱
طوفان، سحر، بامهای حیات، فصلنامه معماری و ساختمان، ۱۳۸۶
سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران. توسعه عمودی فضای سبز با بامهای سبز، ۱۳۷۸، موجود در http://porks.tehran.ir
سایت سفید بام، مشاهده شده در تاریخ ۲۸/۱۱/۹۱ به نشانی: www. Sefidbam.ir
به ولود، لئونارد، تاریخ معماری مدرن، ترجمه حسین نیراحمدی، مهندسین مشاور نیرن، ۱۳۷۷
