یکی از چالش‌های عمده‌ی شهرهای ایران در مسیر توسعه و هم‌گامی با ملزومات دنیای مدرن، شیوه‌های مداخله و به‌روزرسانی هسته‌ها و بافت‌های تاریخی است. این مشکل همراه با روند شهرنشینی و توسعه‌ی بی‌حد و مرز شهرها ابعاد گسترده‌ای به خود گرفته است. در حالی که در سطح جهانی بافت‌های تاریخی شهرها در راستای ایجاد فرصت‌هایی برای توسعه و رشد فرهنگی-اقتصادی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند؛ در کشور ما عمومی‌ترین شکل برخورد در سطح خرد و کلان با این آثار، نادیده گرفتن ارزش‌های فرهنگی و نگریستن به آنها به مثابه معظل از سوی مدیران شهری است. در این راستا مطالعه و بررسی تجربیات کشورهای پیشرو در زمینه‌ی بازآفرینی و به‌روز رسانی محلات و مراکز تاریخی شهری چه در حوزه‌های تخصصی مربوطه و چه در بستر عمومی جامعه در جهت بهبود نگاه به بافت‌های تاریخی سودمند و راهگشا خواهد بود. در ادامه به معرفی و بررسی مختصر یکی از پروژه‌های موفق شهری در سطح جهانی که ضمن حفظ هویت و بدون اقدام به تخریب‌های گسترده، یک مرکز شهری تاریخی را به مکانی جدید و کارآمد در مناسبات فرهنگی-اجتماعی روز تبدیل کرده می‌پردازیم.
“میدان بازار کهنه” یا “بازار-میدانِ کهنه”ی ناتینگهام بعد از میدان ترافالگارِ لندن بزرگ‌ترین میدان یا فضای باز عمومی در انگلستان به شمار می‌رود. این میدان با قدمت ۸۰۰ ساله در مرکز شهر ناتینگهام و با نشانه‌های پر رنگ فرهنگی-تاریخی این شهر، درست در جلوی شورای این شهر قرار گرفته و در حال حاضر با اجرای پروژه‌ای موفق در بازآفرینی شهری، به عنوان مثالی از همگرایی دو رویکرد امروزی در توسعه‌ی شهری یعنی ایجاد “شهر پیاده” و “توسعه‌ی حمل و نقل عمومی” مطرح می‌شود.
نوشته‌های مرتبط
“بازار-میدان” اشاره به بازارهای موسمی، فصلی و یا سالیانه‌ای است که مشخصه‌ی عمومی بسیاری از شهرهای اروپایی و همچنین مستعمره‌های آن‌هاست و اغلب محل فروش دام، میوه و سبزیجات بوده است. ” بازار-میدان ” در انگلستان شامل یه منطقه مربع و یا مستطیل شکلی است که گاهی تنها با عریض شدن بخشی از خیابان اصلی شهر به وجود می‌آید که معمولا در مرکز شهر جای گرفته و با ساختمان‌های اصلی شهر مانند کلیسا، فروشگاه‌های مهم، هتل‌ها و دیگر مغازه‌های کوچک محلی احاطه می‌شود. این میدان‌ها به طور سنتی مکانی برای اجتماع مردم محلی در مناسبت‌های گوناگون در کنار فعالیت‌های تجاری بوده است. ( URL.1)
بازار-میدان کهنه‌ی ناتینگهام نیز از قدیم محل گردهمایی‌های اجتماعی این شهر و برگزاری بازارهای فصلی در گذر ایام بوده است. و از این رو محل بسیاری از اتفاقات سیاسی و اجتماعی انگلستان که از مهم‌ترین آنها “جنبش صنعتگران نساجى انگلستان” در اوایل قرن نوزدهم بوده است. بدنه‌های این میدان به ساختمان‌های باارزش شهری و فضاهای تجاری تعلق دارد که از جمله‌ی آنها ساختمان شورای شهر است که در سال ۱۹۲۷ در این مکان احداث شد و در این زمان فضای مرکزی به شکل یک میدان شهری به همراه مسیرهایی برای گردش اتوموبیل در اطراف آن در آمد. اما بعد از گذشت سال‌ها ” تغییرات صورت گرفته، تغییر کاربری‌ها و به وجود آمدن مشکل دسترسی به مرورزمان موجب پایین آمدن کیفیت میدان شد و حضور شهروندان در میدان به دلیل عدم دسترسی مناسب و نامطلوب بودن فضا کاهش یافت” (فدایی‌نژاد و دیگران، ۱۳۹۴) به این ترتیب در اواخر قرن بیستم میلادی از سوی گردشگران و مردم محلی به عنوان مکانی “دسترس‌ناپذیر” و ناخوشایند تلقی می‌شد. مطالعات صورت گرفته (اسپیس سینتاکسURL.3 ) نشان می‌داد که ۷۸ درصد از مردم هنگام عبور از این محل از مرکز میدان عبور نمی‌کردند. از این رو این محل از طرف شورای شهر به عنوان مکانی با ارزش شهری پایین -یا به تعبیر آشناتر “فرسوده”- ارزیابی شده و بعد از مطالعات صورت گرفته در غالب یک برنامه‌ی نوزایی وسیع در شهر مورد توجه و برنامه‌ریزی قرار گرفت. (URL.2)
شورای شهر ناتینگهام با همکاری “کیب” پروژه‌ی باززنده‌سازی میدان کهنه را به قصد ایجاد یک مرکز منطقه‌ای مطلوب و درخور برای قرن بیست و یکم در دستور کار قرار داد و مسابقه‌ای بین‌المللی با استانداردها و کارشناسی‌های لازم توسط این کمیسیون ترتیب داده شد. این موضوع به اطلاع عموم رسید و مدارک مورد نیاز برای مسابقه تدوین و در اختیار شرکت‌کنندگان قرار داده شد. ( URL.1) امکان استفاده‌ی تمام افراد جامعه از جمله معلولین، استفاده‌ای جدید از عنصر آب، یکپارچه نمودن مبلمان شهری، خلق فضاهایی انعطاف‌پذیر برای اجرا و نمایش، ایجاد فضای مکث برای عابرین، ایجاد فضایی قابل استفاده در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و جذب عابرین پیاده به میدان از جمله اولویت‌های طراحی برای این فضای شهری در نظر گرفته شده بود. همچنین این طراحی می‌بایست موجب ایجاد حس مکان و تقویت کیفیت‌های متمایز، شخصیت و هویت شهر ناتینگهام می‌شد. ( URL.3)
“کیب” همچنین تسهیلاتی فراهم کرد وبرنامه‌ای عمومی ترتیب داد که از طریق آن شرکت‌کنندگان در مسابقه بتوانند به طور مستقیم با مردم و صاحبان پروژه در ارتباط باشند. بیش از ۶۰ شرکت‌کننده از سراسر اروپا و آمریکای شمالی در این مسابقه شرکت کردند. شرکت طراحان منظر “گوستافسون پورتر” در سال ۲۰۰۴ در این مسابقه برنده شدند. کار روی سایت در آگوست سال ۲۰۰۵ آغاز و در آوریل ۲۰۰۷ پایان پذیرفت. ( URL.2)
“این طرح بر پایه تجزیه وتحلیل گسترده سایت و مطالعه‌ی الگوهای حرکتی و چگونگی تأثیر آن بر رفتار مردم شکل گرفت. از این آنالیز استفاده شد تا نشان داده شود چرا عابرها از فضای مرکزی میدان استفاده نمی‌کنند درنتیجه پیشنهاد شد از دو مسیر مورب که در مرکز میدان یکدیگر را قطع می‌کنند استفاده شود. نتیجه نهایی ایجاد مسیرهای ساده با دسترسی بالابود که از گوشه‌های میدان عبور می‌کرد”(فدایی‌نژاد و دیگران، ۱۳۹۴) “ایده‌ی “گوستافسون” در طراحى میدان بازار کهنه، استفاده از ساختار تاریخى و هویتى و بازسازى آن به عنوان قالب اصلى طرح که گویاى خاطرات تاریخى آن در منطقه ناتینگهام است. وى سعى در به وجود آوردن فضایى در خدمت شهر با هدف ایجاد تعاملات اجتماعى و زندگى جمعى داشت(…) از دیدگاه کاترین گوستافسون بررسى کامل سایت و تاریخچه، فرهنگ، اقلیم، اجتماع و … از اصول پایه در طراحى است و به هم دوختن این عوامل در یک پروژه باعث موفقیت آن می‌شود.” (مخلص، ۱۳۹۰)
“قرار گرفتن میدان در مرکز شهر و اتصال بسیارى از فضاهاى مهم، مراکز اقامتى و دیدهاى مناسب شهرى، این امکان را می‌دهد که استفاده‌کنندگان آن در محیطى وسیع، با چشم‌اندازى باز و بدون مانع و به دور از ترافیک سواره و سایر معضلات یک مرکز شهرى، از محیط آن استفاده کنند. در گام نخست، حذف کردن ماشین و استفاده از خطوط دو طرفه تراموا به منظور تأمین نیازهاى حمل و نقل در سطح شهر و به دنبال آن کاهش بار ترافیکى و پیوستگى فضاها در اطراف میدان، به شفافیت و گشودگى دید و ارتباط بصرى فضاها کمک کرده است… امکان عبور آزادانه بین میدان و مغازه‌هاى خرده‌فروشى ضلع جنوبى، خود باعث رونق این بدنه بعد از طراحى شده است. طرح جدید در عین خلاق بودن بر اساس طرح اصیل قرون وسطى شکل گرفت. دسترسى به فضا از طریق رمپ و هماهنگ با شیب طبیعى زمین صورت می‌گیرد تا امکان دسترسى براى عموم مردم را فراهم کند. مربع میدان توسط خطى قوى از ساختمان‌هایى چون رستوران ،کافه ، فروشگاه و خوابگاه دانشجویى در ضلع شمالى احاطه شده است که خود از عوامل مؤثر در حیات شبانه‌روزى این فضا به شمار می‌آید.” (مخلص، ۱۳۹۰)
مدیریت شهری متعهد، تعامل میان نهادهای مختلف و مردم، پشتیبانی عمومی و مشارکت مردمی، برنامه و طرح کلی مورد توافق برای برگزاری مسابقه، فرآیند منظم و درست ارزیابی و انتخاب، فراهم آوردن زمینه برای توسعه‌ی مهارت‌های شرکت‌کننده‌ها، بازتاب عمومی مراحل کلیدی پروژه و نقش حیاتی تیم مدیریت و نظارت پروژه را می‌توان از فاکتورهای کلیدی موفقیت پروژه به شمار آورد. (URL.2)
منابع:
• مخلص، فرنوش. “کانون نوین اجتماعی؛ میدان کهنه ناتینگهام برای پیاده‌ها”. ویژه‌نامه زندگی پیاده در تجربه‌های جهانی. اسفند ۱۳۹۰. سازمان زیباسازی شهر تهران. صص ۵۶-۵۹
• Fadaei Nezhad, Somayeh; Hamzeh, Narges; Porbahador, Poupak. (2015), ” Conservation-led regeneration; Evaluating the Regeneration Measures of Atique Square in Isfahan and the Old Market Square in Nottingham”, Orally presented and published in proceedings of the eighth ICTH Euro-Asia Corridor, International Conference on Urban Growth & Conservation in Euro-Asia Corridor; 2-3 October 2015, Tehran, Iran.
• URL.1 :
https://en.wikipedia.org/wiki/Market_square
• URL.2 :
http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110118095356/http://www.cabe.org.uk/case-studies/old-market-square/evaluation
• URL.3:
http://www.spacesyntax.com/project/nottingham-old-market-square/
• URL.4:
UPDATED: Old Market Square, Nottingham by Gustafson Porter + Bowman
اطلاعات و تصاویر بیشتر:
http://www.nottingham21.co.uk/street_old_market_square_thumbnail.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Market_Square
http://www.e-architect.co.uk/england/old-market-square-nottingham
http://www.nottinghampost.com/why-old-market-square-is-nottingham-s-beating-heart/story-29977335-detail/story.html
http://www.nottmstudents.com/nottingham-city-guide/meet-me-at-the-left-lion/
http://www.experiencenottinghamshire.com/discover/old-market-square-p593561
