همچون همه شهرها، تحقق و زیستِ شهرهای خلاق هم به ساکنین آن مربوط است. این بدان معناست که نمی‌توان این مکان‌ها را از ابتدا و برای همیشه برنامه‌ریزی کرد. مکان‌های خلاق دقیقاً مانند موجودات زنده هستند: آنها متولد می‌شوند، رشد می‌کنند، از بین می‌روند و می‌توانند دوباره از نو زنده شوند.
شهر خلاق شهری است که در وهله‌ی نخست بتواند نخبگان بومیِ خود را حفظ کرده و سپس موفق به جذب نخبگان خارج از جغرافیای خود باشد. اگر در برنامه‌ریزی شهر خلاق به این مهم توجه نشود سرمایه‌ی انسانی هم، در ردیف سرمایه‌های تجدید ناپذیر قرار گرفته و از بین می‌رود. حال آنکه ماهیت و برتریِ سرمایه‌ی خلاق (طبقه خلاق) در تجدیدپذیری آن است. آنچان که زیرساخت‌های کالبدی یک شهر به عنوان بسترهایِ جاذبِ طبقه خلاق مطرح هستند، حضور طبقه خلاق نیز خود، بستری مهم به حساب می‌آید و به عنوان سرمایه‌ای تجدید پذیر نیازمندِ رشد، تکامل و ارزش آفرینی است تا بتواند باعث جذب حداکثریِ نخبگانِ دیگر مناطق شود. تجربه‌های شکست خورده‌ی پروژه‌‌های شهر خلاق در نقاط مختلف جهان کم نیستند! شهرهایی که نتوانستند قانونِ جذب را رعایت کنند. ریچارد فلوریدا اعتقاد دارد برای تولید عسلِ با کیفیت اعلا نباید با کندوی عسل شروع کرد، بلکه باید ابتدا دشتی با هزاران شکوفه‌ی گل پیدا کرد، به این ترتیب زنبورها جذب می‌شوند! فلوریدا می‌گوید: دست از کپی کردن بردارید. به دنبال یک سیلیکون نمیدانم چی (اشاره به سیلیکون ولی در آمریکا) یا فلان جایِ خلاق نباشید. طبقه خلاق امکانات رفاهی معمول را نمی‌خواهد. انسان‌های خلاق به دنبال مکان‌های حاضر و آماده نیستند، آنها فضاهایی را می‌خواهند که هنوز بتوانند چیزی به آنها اضافه کنند، هنوز کار داشته باشند و تمام نشده باشند. ایده‌های نوین به بناهای قدیمی نیاز دارند. این را از جین جیکوبز یاد گرفتم که برج‌های اداری، سالن‌های اجتماع بزرگ و استادیوم‌های چندکاربره حوصله سر بر هستند. طبقه خلاق علاقه‌ای به مراکز خرید ندارد. کار همه اینها پیش‌تر تمام شده، برای همین خلاقیت و ابتکار را نمی‌طلبند (Hospers، ۲۰۱۶). این رویکرد فرصتی فراهم می‌آورد که روندِ رشد و جذب طبقه خلاق ادامه پیدا کرده و شهر خلاق دچار زوال و مرگ نشود. شهر خلاق هیچ گاه نباید کارش به پایان برسد. در یک مکان خلاق همیشه باید کاری برای انجام دادن وجود داشته باشد این ناتمام بودن مهمترین بستر جذبِ طبقه خلاق است. باید به این نکته نیز توجه داشت که ورود یک شهر به عرصه خلاقیت و موفقیتش در این بخش، تضمینی برای حضور مستمر و دایمی آن در لیست شهرهای خلاق نیست. به همین دلیل بسترهای شکل‌گیری شهر خلاق بایستی همواره به روزرسانی شده و در صورت خلل در عملکرد هر یک از آنها، موانع پیش‌روی برداشته شود (رحیم‌نواز، ۱۳۹۹). در واقع ویژگی بازسازی، نوسازی و به روزآوری یک از شاخصه‌های‌ِ مهم شهر خلاق است و محصول فعالیت ساکنینِ خلاق آن است. همان طبقه فوق خلاق که هرآینه آبستنِ ایده‌هایِ نو هستند. ساکنین شهر خلاق که پیش‌تر به واسطه‌ی زیرساخت‌های سخت یا بسترهای کالبدیِ مکان، جذب شهر خلاق شده‌اند و در تعامل با مکان به رشد و تکامل رسیده‌اند، اکنون خود نیز به عنوان قسمتی از زیرساخت نرم، بستری مضاعف برای جذب افراد خلاقِ جغرافیایی دیگر، وارد عرصه‌ی رقابت می‌شوند. بی‌تردید این روند، پیش‌رانِ یک رقابت فرا‌منطقه‌ای و جهانی است. شهرهایی که در وسعت جهان برای جذب و نگاه‌داشتِ طبقه خلاق رقابت می‌کنند. طبقه خلاق نقش مهمی در تحقق تاب‌آوری (یکی از T های سه‌گانه فلوریدا: Talent، Tolerance ،Technology) دارد. بنا به نظریه‌ی رسمی اقتصادی، کارگران در شهرهایی اقامت می‌گزینند که بالاترین حقوق را برای تخصص آنها بپردازند. اما کارگران طبقه خلاق خاص‌تر از این‌اند؛ گذشته از مشاغل خوب، آنها شهرها را بر اساس محیط پرمدارا (Tolerance) و جمعیت متنوع‌شان انتخاب می‌کنند. فلوریدا در مصاحبه خود در منهتن در سال ۲۰۰۸ متذکر می‌شود؛ نمی‌توان جایی را داشت که از لحاظ فن‌آوری نوآور باشد و نسبت به غرابت، نامعمول بودن و تفاوت‌ها ( این واژگان همگی معدل واژه Tolerance هستند) آغوش باز نداشته باشد. فلوریدا برای اثبات نظریه‌اش به داده‌های مربوط به کشور آمریکا متوسل می‌شود، در داده‌های او، موفق‌ترین شهرها آنهایی هستند که هر سه شاخصه‌ی مدارا، استعداد و فن‌آوری را با هم دارند (شیری‌زاده، ۱۳۹۲). تاب‌آوری پیوند دهنده دو عامل دیگر ( استعداد و تکنولوژی) از سه گانه‌ی خلاقِ فلوریدا است. عدم تحقق شاخص تاب‌آوری (Tolerance) عاملِ مرگِ شهرهای خلاقِ نوپا است (Florida، ۲۰۱۶). تاب‌آوری، رفتارِ شاخصِ طبقه خلاق است، پذیرش حداکثری است در مقابل انواع و اقسام نوعِ بشر، مدارا کردن با تمام خصوصیات و ویژگی‌ها که ضامن ادامه‌ی حیاتِ شهر خلاق است.
در سال ۱۹۹۵، چارلز لاندری (Charles Landry) و فرانکو بیانچینی (Franco Bononcini) کتاب شهر خلاق را به عنوان بیانیه روشن نظریه شهر خلاق منتشر کردند. از دیدگاه آنها ایده‌ی شهر خلاق پاسخی به مشکلات شهری در بحران بین‌المللی در جریان انتقال به اقتصاد جهانی و صنعتی بود. ایدئولوژی آنها در پی تغییر زیرساخت‌های «رویه برنامه‌ریزی سنتی» بر مبنای راه‌حل‌های کالبدی به سوی ارتقای محیط‌های شهری و تقویت جو خلاقیت و زیرساخت‌های نرم از طریق همکاری‌های جدید بود. در تعریف لاندری زیرساخت‌های نرم به چگونگی آشنایی و تبادل ایده‌ها بین مردم نظر دارد و زیر ساخت‌های لازم گونه‌ای از توسعه کالبدی و مکان‌سازی را تشویق می‌نماید که تقویت کننده‌ی ارتباطات بین مردم باشد (مافی، ۱۳۹۷). لاندری در سال ۲۰۰۰ کتاب «شهر خلاق، جعبه ابزاری برای نوآوران شهری» را چاپ نمود. او در این اثر، راه‌هایی را برای تفکر و عمل خلاقانه در برنامه‌ریزی ارائه می‌دهد. از دیدگاه وی شهر آینده شهری خواهد بود که به آموختن و درس گرفتن از یافته‌ها و موانع نیاز دارد. شهر خلاق یا شهر آینده که لاندری وضع می‌نماید واجد خصوصیات زیر است:
شهر خلاق به ترکیبی از زیرساخت‌های نرم و سخت احتیاج دارد: شهرهای خلاقِ پیشرو، از این زیرساخت‌ها به عنوان دو بال برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند. مثالی از این دست اینکه، در عصر خلاقیت شهرها همان اندازه که نیاز به جوی سرزنده در کسب و کار دارند به ساکنینی سرزنده هم نیازمندند.
شهر خلاق تقویت کننده ارتباطات بین مردم است: این ارتباط ضامن حیات شهر خلاق است. تاب‌آوری، تحمل یا پذیرش لازمه تقویت این ارتباط است.
شهر خلاق از سطح بالایی از امکانات و کیفیات برخوردار است: هیچ حدی برای ارتقای محیط در مکان‌های خلاق وجود ندارد و البته آنچان که گفتیم رویکرد ارتقای محیط در این مکان‌ها به شکلی پیش می‌رود که هیچ گاه به پایان نرسد و همیشه کار و ایده‌ای برای انجام دادن و اضافه کردن به مکان خلاق وجود دارد.
شهر خلاق به لحاظ تکنولوژی پیشرفته است: تکنولوژی برای تحقق شهر خلاق و ایجاد جذبه، شرطی لازم است. بدون تکنولوژی، جهانی بودن و اهلِ جهان شدنِ شهر خلاق اتفاق نخواهد افتاد.
شهر خلاق حالت متعادلی بین جهانی‌شدن و حفظ ارزش‌های محلی است: همان اندازه که جهانی‌شدنِ شهر خلاق شاخصی مهم به شمار می‌آید، از سوی دیگر برای متمایز بودنِ مکان، حفظ و ارتقای ارزش‌های محلی به ویژه آنهایی که در جهان کم نظیر و بی نظیرند برای رقابت جهانیِ جذبِ طبقه خلاق مهم است.
شهر خلاق هم به متفکران و خلاقان پویا و هم به اجراکنندگان ایده‌ها نیاز دارد: آنچنان که ریچارد فلوریدا در نظراتش طبقه خلاق را در گروه‌هایی جداگانه قرار می‌دهد، لاندری نیز این گونه دایره‌ای وسیع برای ساکنین شهر خلاق ترسیم می‌کند.
شهر خلاق به زیر ساخت‌های هوشمند فرمال و غیرفرمال در سطح وسیع نیاز دارد: فرمال و غیرفرمال تنوع انتخاب را برای ساکنین فراهم می‌کند. این تنوع یکی از جاذبه‌های شهر خلاق است.
نوشته‌های مرتبط
شهر خلاق شهری باز است که فضاهای مربوط به افراد و مردم غیر معمولی نیز امکان وجود و فعالیت دارند: این امر لازمه‌ی به وجود آمدن فضاهای چندمنظوره است. فضاهایی که دارای یک فعالیت رسمی بوده و امکان ایجاد فعالیت‌هایِ مختلفِ دیگر نیز در کنار آن فراهم باشد.
شهر خلاق حامی فضای سوم است. فضای اول خانه، فضای دوم محیط کار و فضای سوم جایی است که مردم می‌توانند در آنجا با هم باشند، چنین فضاهایی احتمالا ترکیبی از فضاهای آرام و مهیج هستند و در آنها به فضاهای سبز و کیفیت زیبایی نیز توجه خاصی شده است.
در شهر خلاق پیوندهای قوی ارتباطی در خود شهر و بین شهر و جهان خارج تاسیس شده: که این امر به توسعه فرهنگ کارگشایی و تاسیس و راه اندازی شرکت‌ها کمک می‌کند (Landry، ۲۰۰۸).
ایده‌ی ریچارد فلوریدا حمایت‌کننده اقتصاد خلاق از طریق افزایش قدرت جذابیت یک مکان برای کشاندن طبقه خلاق به آن مکان به عنوان تولیدکنندگان خلاقیت است. لاندری اما در مورد راه‌های نوآوری در عمل برنامه‌ریزی و حکمرانی برای تشکیلات اجرایی یک ناحیه در راستای پرورش محیط‌های شهری زاینده، فعالیت‌ها و همکاری‌های خلاق بحث می‌کند (مافی، ۱۳۹۷).
برآیند این نظریات و آنچه گفته شد، نقش کلیدیِ کیفیت مکان را در جذب و حفظ طبقه خلاق نشان می‌دهد. از سوی دیگر این طبقه خلاق است که در مراحل بعد به عنوان جاذبه‌ی ثانویه، عامل تحقق نهایی شهر خلاق است. این راهکارِ جذبِ حداکثریِ شهرِ خلاق است.
منابع:
florida, interview by brand building, Canada, city brand, North America, sustainable development The Editorial Team authentic brands. 2016. Creative Cities and Economic Development (july 28).
Florida, R. 2005. cities and creative class. New York: Routledge.
florida, R. 2002. The Rise of the Creative Class. New York: Basic Books.
Hospers, Gert-Jan. 2016. “How to create a creative city? The viewpoints of Richard Florida and Jane Jacobs.” Foresight.
Landry, charls. 2008. The Creative City. London: comedia.
رحیم‌نواز، مرتضی ۱۳۹۹ تهران، شهر خلاق. تهران: کارگروه شهر و شهرسازی انجمن تهران شناسی.
شیرازی‌زاده، آیناز. ۱۳۹۲. واکاوی مفهوم شهر خلاق از منظر اندیشه‌های چالز لندری و ریچارد فلوریدا. قزوین: دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین.
مافی، رضا. ۱۳۹۷. ارایه الگوی مطلوب شهر خلاق در کلانشهر تهران.” مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران.