نوشته‌های مرتبط
نوشته: ایوان پین دانیل، برگردان: فردین علیخواه
تعارضاتی بین آزادی زنان و برتری مردان
چه در سطح گروه رومبا و چه در سطح تحلیل رقص، مجموعه رومبا موارد سرسختی از نابرابری از گذشته را در تعارض با نمونه‌هایی از برابری در زمان حال نشان می‌دهد. از نظر رقص، رومبا تناقضی اجراشده است که هم بیانگر احترام و عزت نسبت به جنسیت از طریق ابراز عشق/ تعقیب و گریز، و به‌طور همزمان نابرابری و ستم با توجه به حرکت و مشارکت اندک زنان است.
هم‌اکنون در کوبا زنان به‌عنوان متصدی، مدیر، ناظر و «رئیس» به عرصه‌هایی وارد می‌شوند که به شکل معمول قلمروهایی مردانه بوده است (رندال ۱۹۷۴ و ۱۹۸۱ و استابز ۱۹۸۷: ۶۷-۶۱-). این در مورد رومبا نیز صادق است. رقص کلمبیا که به‌طور سنتی مختص مردان بوده است، امروزه بیشتر توسط زنان اجرا می‌شود. بااین‌حال، فقط برخی مواقع، رقصندگان زن از طریق رومبا منزلتی برابر را ابراز می‌کنند و با رقص رومبا قدرت جدیدی از خود نشان می‌دهند. درنتیجه، آنچه در رومبا معمول‌تر است، تسلط مرد است تا نمونه‌هایی محدود اما گویا که در آنها زنان ابراز وجود می کنند.
رومبا تعارضی ادراک‌شده در سطح اجتماعی است، جایی که آن نگاه خیره معمول به زن وجود دارد. در واقعیت، کانون توجه در این رقص مرد است. در نگاه نخست، این‌طور به نظر می‌رسد که رومبا بر رقصنده زن تمرکز می‌کند و این تصور را به وجود می آورد که او چیره، قدرتمند، کنترل‌کننده، و یا دستکم، چهره جذاب اصلی است. وقتی بررسی دقیق‌تری صورت می‌گیرد، این موضوع آن‌قدرها هم واقعی نیست. مردِ مشتاقِ رومبا تجلی مردانگی کوبایی و شاید هم خود کوبا باشد. او گوآپو[۱] به معنای خوش‌اندام است. گوآپو، شجاع، دلیر، جسور ، باشهامت، مصمم، بلندهمت، خوش‌منظر، خوش‌اندام، مرتب، باسلیقه، متظاهر، مغرور یا به تعبیری شیک‌پوش یا قلدر است. این ویژگی‌ها با رفتار مردان خشن و عاقله‌مردهای خیابانی میخانه‌ها، بارها، بنادر، اسکله‌ها و منازل متراکم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم عجین است. آنها به‌ویژه با سیاهان خدمتکار اندلسی[۲] ، سیاه‌پوستان آزاد و دورگه‌ها مرتبط هستند، که به سبک خاصی لباس می‌پوشیدند (بسیار آراسته، شیک، و یادآور لباس امروزی رومبا)، به لهجه خاصی صحبت می‌کردند و تا حد مرگ به جسارت و چالش پذیری بسیار، معروف بودند(اورتیز ۱۹۵۸)۱۹۵۸).
در رقص یامبو و گوآگوآنکو ، مرد با دعوت کردن زن به رقص، درگیر شدن در تعقیب و گریز خاص این رقص و معمولاً با به دست گرفتن ابتکار برای خروج، رقص را هدایت می‌کند. در طول رقص، حرکات بازو، پا و شانه او باعث پرت شدن حواس زن و ازاین‌رو، تسهیل باکونائو می‌شود. الگوی طراحی‌شده برای صحنه رقص، نشانگر تعقیب و گریز است، و این مرد است که مسیرها و جهت‌های تعقیب و گریز را مشخص می‌کند. حرکات مربوط به کف زدن زانوی او، حرکات بازوی کشیده او، حرکات ارتعاشی شانه او، و الگوهای حرکتی گسترده‌اش، جذابیت‌های بصری پویایی را شکل می‌دهند که زن تلاش می‌کند از آن فرار کند. این حرکات توجه را به‌سوی مرد جلب می‌کند و نه زن.
رقص رومبا نشان‌دهنده زنانی است که عموماً به ابتکارات مرد واکنش و پاسخ می‌دهند. استراتژی زنان در حرکت غالباً تدافعی، و به‌ندرت تهاجمی است. گاهی اوقات زنان مسن‌تر با باز کردن دست‌ها بالای سرشان، پشت کردن به آنها، قطع کردن مسیرشان و یا انجام حرکات با قدرت و سرعت در فضا، مردان را به چالش می‌کشند. این حرکات، درواقع، به مرد جرأت می‌دهد تا برای باکونائو تلاش کند. در این مواقع مردان معمولاً از خود عصبانیت نشان می‌دهند: «این دیگه چیه؟[۳]» و حلقه را ترک می‌کنند تا نوبت به مرد دیگری برسد. اگر مرد دیگری سریع وارد نشود، و به‌عبارت‌دیگر، اگر زن به مرد دیگری تحویل داده نشود، نوازندگان، که معمولاً مرد هستند، از نواختن دست می‌کشند. جذابیت معطوف به مرد در رقص و تا حد زیادی در فرهنگ ثابت است.
نوع رقص، افراد و کانون تمرکز رقص را معین می‌کند و علیرغم روندهای قوی برابری و آزادی زنان در سایر عرصه‌های حوزه عمومی، این‌ها هنوز تغییر قابل‌توجهی نداشته است. هم زنان و هم مردان در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارند، اما در فضایی از برتری مرد هنوز بر آن حاکم است – تأکید بر مرد بودن، ارجحیت مرد، برتری مردان نسبت به زنان. مردان هنوز هم در کوبا گروه غالب‌اند. انگاره‌های برتری و تمکین، در نگرش‌ها و رفتارهای آنها به چشم می‌خورد و مردان و زنان کوبایی، هر دو محصول فرهنگ تاریخی برتری مرد و همچنین فرهنگ برابری طلبانه جدید هستند.
تحلیل‌های رقص نگارانه به تعارضات زنده موجود در حوزه عمومی و خصوصی اشاره دارد. این‌ها در زندگی روزمره یا مشاهدات اجتماعی عمومی به‌آسانی نمود نمی‌یابند. یامبو، گوآگوآنکو ، و کلمبیا بیانگر تطابق با طبقه‌بندی جنسیتی گذشته‌اند. باتارومبا، یعنی آخرین نسخه رومبا، فرصت برابرتری برای مانور دادن در اختیار زنان می‌نهد. وضع و حالت بدن زن مانند وضع و حالت بدن مردان است. زنان به شکلی مستقل می‌توانند انتخاب کنند که به سبک رومبا یا به سبک یوروبا برقصند و تنها زمانی وابستگی دارند که بخواهند به سبک کازینو برقصند. همچنین، زنان می‌توانند مانند مردان، سبک‌ها را انتخاب، شروع یا خاتمه دهند. در رقص باتارومبا و در مواقعی، وقتی‌که زنان (رقص)کلمبیا می‌رقصند، رومبا نمایانگر تغییر قوانین و رفتارها و همچنین تغییر ارزش‌هاست. مجموعه رومبا بیانگر گذاری است که در جامعه کوبا در حال وقوع است و ارزش‌هایی که هم محرک و هم مانع تغییرند.
فرهنگ در کوبا پویاست و به‌سرعت در حال تغییر است. ورود رقصندگان زن رقابت‌جو در رقص کلمبیا گاهی تشویق شده است. در حال حاضر اینکه آیا زنان، کلمبیا خواهند رقصید، و نوعی از رومبا برای زنان را ایجاد خواهند کرد یا نه مشخص نیست. هرچند زنان کوبایی به رقصیدن با هم (یعنی تنها و بدون مردان، مثلاً در رقص کازینو)وقتی‌که مردی در اطرافشان نیست، یا وقتی‌که مردی در دعوت از آنان منفعل است، شناخته می‌شوند احتمال این امر که زنان با هم کلمبیا برقصند، بسیار اندک است. ارجحیت مردانه به چالش کشیده می‌شود و زنان در فرهنگ کوبایی به‌طور شایسته‌ای مراقب‌اند محتاط‌اند، حتی زمانی که در عرصه عمومی می‌رقصند/نمایش ایفا می‌کنند.
نتیجه‌گیری
به دست آوردن همبستگی در جامعه‌ای با نگرش‌های فرهنگی متضاد در عرض سی‌ودو سال، فرآیند پیچیده‌ای است (گواه آن روابط سیاه‌وسفید در ایالات‌متحده است در ۲۱۴ سال گذشته است؛ برای مثال هینتزن ۱۹۷۹، و برای نمونه کارائیبیِ تطبیقی‌تر به کریستوفر ۱۹۷۹ مراجعه کنید). مراحل و گام‌های بازآموزی و بهبود بسیار زیاد است، اما زمانی کلید می‌خورند که به وجود تضادهای موجود اعتراف شود. در سطح تحلیل جهان‌بینی، کوبا خود را به‌عنوان کشوری کوچک، اما قوی، و مردمی متحد که میراث و ارزش‌های مشترکی دارند، نشان می‌دهد. این کشور برای ایجاد وحدت، نژادپرستی را به‌طور نهادی ملغی کرده است و در راستای همین هدف از سیاسی شدن رومبا استقبال کرده است. بااین‌حال، در سطح تحلیل اجتماعی، رومبا در انعکاس همبستگی و برابری کاملاً موفق نبوده است. به بیان دقیق‌تر، رومبا جدایی مداومی را بین ارزش‌های کوبایی‌های با پوست تیره و روشن نشان می‌دهد که این [موضوع]، خودش را در مشارکت در رقص رومبا نشان می‌دهد. دولت مشکلات اساسی را به حداقل رسانده یا بر آنها فائق آمده است و تحلیل رومبا مؤید این امر است.
با [وجود] کوبایی‌های بیشتری که قادر به رقص رومبا هستند و با افزایش فرصت‌های اجرا، به‌تدریج این انتظار می‌رود که شاهد مشارکت بیشتر در رومبا باشیم. رومبا بیش از همیشه در سالن‌های اجرا دیده می‌شود. برخی نشانه‌ها حاکی از رشد مشارکت ورای قسمت‌های بخش‌های تیره‌پوست جامعه کوبا است. رومبا از مردم اخذ نشد و به‌عنوان نمادی فاقد معنی در اختیار اجراکنندگان پولی قرار نگرفت. در عوض، دولت به افرادی که پیش‌ازاین بعضی‌اوقات رومبا می‌رقصیدند، پول داد تا آن را بیشتر برای ملت اجرا کنند. و کسانی که معمولاً از رومبا لذت می‌بردند چندان ناراحت نیستند؛ چراکه رومبا حتی برای آنها هم قابل‌دسترس‌تر است.
بخش بزرگ‌تری از جمعیت که مشارکتی در خود رقص ندارند در پذیرفتن ارزش‌های طبقه جدید و سابقاً پایین کند هستند. انجام این کار به هویت آفریقایی اشاره دارد که هنوز هم در جای‌جای زندگی روزمره و رسمی از آن اجتناب می‌شود، فارغ از تلاش‌های رسمی در جهت عکس آن و فارغ از حرف‌وحدیث‌های رایج که به «مادربزرگ پنهان» اشاره دارند، و این نشان می‌دهد که اکثر کوبایی‌ها دارای هویت آفریقایی به‌غایت اساسی هستند، این بخش از جمعیت شامل افراد حرفه‌ای جوان و با پوست روشنی است که می‌دانند چگونه رومبا برقصند و چطور دیگران را به یادگیری [آن] ترغیب کنند.
درحالی‌که عموم مردم به رقص رومبا تمایلی ندارند، مجموعه رومبا همچنان بخشی اساسی از تاریخ کوبا بوده و پیوند مهمی با همه آن چیزهایی دارد که در کوبایی امروز (cubani’a or lo cubano) هیجان‌انگیز و قدرتمند است. رومبا مهم است، چون نمایانگر کوبایی بودنی بنیادینی است که اکثر کوبایی‌ها، چه پیر و چه جوان، پوست روشن یا تیره آن را می‌پذیرند. رومبا تصاویری بصری و نشانه‌های شنیداری‌ای ایجاد می‌کند که ازلحاظ تاریخی لذت، غرور و سرگرمی را با ذات کوبایی بودن پیوند داده‌اند. رومبا به همه شرکت‌کنندگان در خود اجازه می‌دهد تا کوبایی بودن را ازنظر بدنی یا حرکتی تجربه کنند. رومبا به‌مثابه بدن اجتماعی و فیزیکی مردم کوبا باقی‌مانده است و ترکیبی از آواز خواندن، رقصیدن و درام نوازی است و محرک توجه، تعلیقی توأم با نشاط و در بیشتر موارد کاستن از تنش و فشار است. شرکت‌کنندگان در فرآیند بازی، رقص و یا تماشای رومبا، قدرت آن را احساس می‌کنند. این رقص، فرم هنری زنده و در حال تکاملی را نشان می‌دهد که در برابر فشارهای اجتماعی که مانع ابراز طبقه پایین بوده ، مقاومت کرده است. اکنون نیز با این امید تحت حمایت قرارگرفته است تا جنبه‌های مثبت و جذاب آن بتواند به تضعیف نژادپرستی و ریشه‌های تبعیض جنسیتی کمک کند. میزان رقص و یا نمایش با اشتیاق و کامل کوبایی‌های با پوست روشن با کوبایی‌های تیره‌پوست در زمینه رومبا یکی از شاخص‌های تغییر ارزش‌ها است. و اینکه زنان تا چه میزان کلمبیا می‌رقصند شاخص دیگر است.
رومبا به‌طور همزمان به برابری و نابرابری اشاره دارد. اقدامات رسمی آن را تبلیغ می‌کنند و از گسترش رومبا حمایت می‌کنند، اما این تلاش‌ها خودشان بیانگر شکستی ماندگار در از بین بردن تعصب (حول موضوع رنگ پوست ) و تبعیض (در ارتباط با موقعیت زنان) است. گفتن این جمله که “همه ما مانند هم هستیم” یا “در کوبا نژادپرستی وجود ندارد”، به معنای پنهان کردن تفاوت‌ها و به‌طور بالقوه مجال دادن به تعصب و تبعیض است. رومبا مشکلات دولت را در تلاش برای پیوند احترام و اعتبار در بین همه کوبایی‌ها نشان می‌دهد. اجرای رومبا ازنظر بصری مؤید واقعیت پایدار خاستگاه آن در قرن نوزدهم و وضعیت حل‌نشده کنونی آن است.
توانایی رومبا منبع آن- کوبا – و ظرفیت اش برای پذیرش جسورانه ایدئولوژی معاصر است که با واقعیات فرهنگی در تضاد قرار می‌گیرد و پیوسته تغییرات را تشویق می‌کند. رومبا، و ازاین‌رو رقص، به‌عنوان تجلی کوبایی، بازتاب و بیانگر وضعیتی ملموس در کوبای معاصر است که در آن ارزش‌ها هنوز کاملاً تغییر نکرده‌اند، ولی آرام‌آرام در حال تغییر هستند.
منبع ترجمه:
Daniel, Y. P. (1991). Changing values in Cuban rumba, a lower class Black dance appropriated by the Cuban Revolution. Dance Research Journal, ۲۳(۲),
[۱] guapo
[۲] los negros curros
[۳] Que cosa es esta?