شمارۀ ۱۳۷ ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «اخلاق فضیلت ۳» منتشر شد. پیش از این دو شمارۀ دیگر با موضوع اخلاق فضیلت در این ماهنامه منتشر شده بود. مهدی اخوان دبیر این شماره در معرفی اخلاق فضیلت چنین نگاشته است: « “اخلاق فضیلت” در یونان باستان آغاز و پس از دورۀ فترت خود در دوره مدرن، در نیمۀ دوم قرن بیستم با پیشکشیدن «احوال» درونی فاعل درعوض نگریستن فعل او در تبیین «امر اخلاقی» احیا شده و ادعای برتری میکند. به زعم فضیلتگرایان فعل اخلاقی هر چند به جهت بیرونی پسندیده باشد اما این شرط اصلی و معیار محوری«خوب دانستن» آن نیست بلکه «حال»/ انگیزش/ نیّت [تعابیر روانشناختی] و به زبان اخلاق، فضیلت یا رذیلتی که در پس و پشت آن فعل (و از منظر ناظر پنهان) است مؤلفۀ تعیین کنندۀ «خوب/حَسَن» بودن آن عمل است.» دبیر این مجموعه در ادامه مهمترین مسئلۀ این حوزه را ربط و نسبت این مفاهیم با هم برشمرده است. به این معنا که «مفاهیم مهم نظریههای رقیب، یعنی «فایده»، «وظیفه» و «فضیلت»، کدامیک دیگری را تعیین میکند و مقدم است. و به تعبیری دیگر کدامیک بر دیگری مبتنی است، کدام اصل و کدام تکمیل کننده است.
دفتر ماه ۱۳۷ نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «اخلاق فضیلت» مشتمل بر شش نوشتار مطلب است. نخستین نوشتار با عنوان «فضیلتهای سبز» گفتوگوی زینب صالحی با سیدحسن اسلامی اردکانی است. محور این نوشتار «اخلاق زیستمحیطی» بهعنوان یکی از حوزههای مهم و پرمخاطب اخلاق است. کسانی که دغدغۀ زیست اخلاقی دارند با کمک این شاخه میتوانند بدانند اقتضائات اخلاق در حوزۀ محیطزیست (در ارتباط با طبیعت و سایر حیوانات) چیست. «رویکردهای مختلفی در این زمینه شکل گرفته است که هر کدام در پی ترسیم بنیانهای اخلاقی این مسائلاند. یکی از این رویکردها، رویکرد فضیلتگراست که امروزه در اخلاق مدافعان بسیاری دارد و میکوشد با تأکید بر شخصیت فاعل و ضرورت پرورش فضایل در او، به پرسشهای نظری و دغدغههای عملی پاسخ دهد.» در این نوشتار سید حسن اسلامی این رویکرد را تحلیل میکند و ضمن اشاره به تفاوت آن با سایر رویکردها، ضعفها و قوتهای آن را تبیین میکند. سپس پیشنهاد میکند بعضی فضایل را بهعنوان «فضیلت سبز» یا «فضیلت زیستمحیطی» در نظر بگیریم و دربارۀ اهمیت آنها در مواجهه با محیطزیست توضیح میدهد. آنگاه بر اهمیت ارتقای «سواد زیستمحیطی» شهروندان تأکید میکند و این دانش را مقدمۀ شکلگیری نگرش و مهارتهایی میداند که به اقدام و عمل منجر میشود. در انتها نیز اشاره مختصری به «رذایل زیستمحیطی» دارد و نشان میدهد چگونه این رذایل به تخریب و نابودی محیط زیست میانجامد.
نوشته‌های مرتبط
دومین نوشتار با عنوان «اخلاق فضیلت» به قلم روزالین هرست هاوس است که هاشم قربانی به فارسی برگردانده است. روزالین هرستهاوس در این نوشتار رویکرد نوارسطویی را که یکی از رهیافتها در اخلاق فضیلت جدید است بررسی میکند و به تحلیل مسائلی درباره جوانب مختلف و نقاط اشتراک و افتراق آن با رویکردهای وظیفهگروانه و فایدهگرایانه و نیز طرح برخی اشکالات در حوزه اخلاق فضیلت و تلاش در تحلیل آنها میپردازد. هرست هاوس از احیاءکنندگان اخلاق فضیلت است و بر این امید است که بتوان در ساحتهای مختلف اخلاق کاربستی، فلسفه سیاسی و دیگر شاخهها نیز از اخلاق فضیلت سخن گفت. هرست هاوس آینده اخلاق فضیلت را بسیار روشن میبیند.
سومین نوشتار این مجموعه با عنوان «اسکیزوفرنی نظریه های اخلاقی مدرن» را مایکل استاکر نوشته و ندا زمان فشمی به فارسی ترجمه کرده است. نظریههای اخلاقی مدرن، بهجز تعداد معدودی از آنها که شایستۀ ستایشاند، تنها با دلایل، ارزشها و امور توجیهکننده سروکار دارند. آنها نمیتوانند انگیزهها و ساختارهای انگیزشی و قیدوبندهای زندگی اخلاقی را مشخص کنند. آنها نهتنها نمیتوانند چنین کاری انجام دهند، بلکه با انجام ندادن این کار، کارکرد خود را بهعنوان نظریه اخلاقی از دست میدهند؛ با این توضیحات مایکل استاکر در این مقاله دربارۀ این موضوع بحث میکند و میکوشد تا دو کار وابسته به هم را انجام دهد؛ او برخی قیدوبندهایی را نشان دهد که انگیزه بر نظریۀ اخلاقی و زندگی اخلاقی وارد میکند و درک خود از رابطه بین دلیل و انگیزه گسترش میدهد.
«اخلاق فضیلت و توجیه تکلیف گرایی» عنوان چهارمین مقاله این پرونده به قلم مایکل اسلوت و با ترجمۀ سید علیرضا صالحی است. اسلوت در مقدمۀ مقالهاش چنین نوشته است: «من فیلسوف اخلاق فضیلت از نوع احساسگرای آن هستم، اما این مقاله نمیخواهد به مزیتهایی احتمالی بپردازد که اخلاق فضیلت یا احساسگرایی اخلاقی بر دیگر رویکردهای اخلاقی دارد. موضوع این مقاله مشکل یا مجموعهای از مشکلات است که همه نظریههای اصلی اخلاق با آن دستبهگریباناند: مشکل تکلیفگرایی. مشکل همۀ ما موجّه کردن تکلیفگرایی است؛ چیزی که مخصوصاً اخلاق کانت در صدد انجام آن بوده، اما اخلاق فضیلت [عقلگرای] ارسطوییِ جدید (و البته نه خیلی هم جدید) عموماً از آن پرهیز کرده است. درضمن، مسلّم است که نتیجهگراها هم فکر نمیکنند که تکلیفگرایی بتواند موجّه باشد؛ بنابراین، جان کلام اینکه به نظر بقیه ما [فیلسوفان اخلاقِ غیرنتیجهگرا]، این امر مشکلآنها [یعنی نتیجهگرایان] هم هست. در این مقاله میخواهم نشان دهم که موجه کردن تکلیفگرایی چقدر دشوار است. من تلاش اخلاق کانت را در موجّه کردن تکلیفگرایی قرین توفیق نمیدانم، اما درعینحال باور دارم که اخلاق فضیلت ارسطویی [عقلگرا] هم اگر بخواهد تلاشی برای موجّه کردن تکلیفگرایی بکند، مشکلات فراوان پیش رو خواهد داشت. نکته آخر هم اینکه با نگاهی به یکی دیگر از رویکردهای اخلاق فضیلت، یعنی اخلاق فضیلت احساسگرا [نه عقلگرا]، احتمالاً در کمال تعجب خواهیم دید که احساسگرایان در دفاع از تکلیفگرایی چیزهایی برای گفتن دارند. بااینهمه خواهید دید که این گونه دفاع نیز مشکلاتی جدی در پی دارد.»
نوشتار پنجم به قلم «قانون، اخلاق و فضیلت» پیتر کالر و با ترجمۀ انسیه مدنی است. در این مقاله، پیتر کالر بر آن است که اهمیت فضایل در عمل اخلاقی را باتوجهبه رابطۀ قانون، اخلاق و فضیلت بهاثبات برساند و در سه مرحله به این امر میپردازد: در بخش اول، بهمنظور شرح کارکردهای فضیلت در اخلاق، به مفهومشناسی فضیلت و اخلاق میپردازد و اقسام فضایل، اخلاق قراردادی و عقلانی، و اقسام هنجارهای اخلاقی اعم از «الزامات اخلاقی محض»، «الزامات اخلاقی محدود» و «غایات اخلاقی ستودنی» را بررسی میکند. در مرحلۀ دوم؛ به کارکردهای اخلاقی قانون و بررسی این سؤال میپردازد که آیا و تا چه حد قانون میتواند از طریق پرورش یا اجرایی کردن ویژگیهای مَنشی مربوطه، به لحاظ قانونی مخاطبانش را وادار کند که فضیلتمند باشند. در بخش سوم، دربارۀ اهمیت فضیلت در قانون و واکاوی این مسئله بحث میکند که آیا و تا چه حد یک حکم قانونیِ کارآمد، متکی بر فضایل اخلاقی شهروندان است. دربارۀ سؤال اول، ادعای این مقاله آن است که قرار نیست نظام اخلاقی مشروع فضایل را اجرایی کند، بلکه تنها ممکن است بهصورتی محدود به پرورش آنها بپردازد. بهبیاندیگر، مشارکت قانون باید بهصورت حمایت غیرمستقیم از فضایل باشد، ونه اجرای مستقیم آنها. در مقابل بحث در باب سؤال دوم به این نتیجه منجر میشود که حکم قانونی تنها زمانی کارکرد مناسبی خواهد داشت که از پشتوانۀ فضایل اخلاقی برخوردار باشد. اگر مقامات و شهروندان تنهابه منافع شخصی خود بیندیشند، قانون عملکرد موفقی نخواهد داشت. آخرین نوشتار بخش دفتر ماه گزارش کتاب در زمینۀ «اخلاق فضیلت» است.
بخش دوم نشریه با نام «ادب و هنر» مشتمل بر یک مقاله به قلم سعید رحیمیان است که چنین نامیده شده است: «مقایسۀ آراء عرفانی بیدل دهلوی و ابن عربی»
سومین بخش نشریه «اندیشه ونظر» نام دارد و در برگیرندۀ دو مقاله است. نخستین مقاله با عنوان «پرسش از ذات وجود» به قلم مارتین هایدگر است که انشاءالله رحمتی به فارسی ترجمه کرده است. مقالۀ دوم نیز «بحران تصویر شکنی» نوشتۀ پاتریسیا بریل و با ترجمه محمد جواد محمدی است.
بخش چهارم نشریه کتاب نام دارد. نخستین نوشتار این بخش مقالهای با عنوان «ریشههای هندی و سنسکریت در داستان های حکایی ایرانی» به قلم سیدمسعود رضوری است. سپس در ادامه منیره پنجتنی، دبیر بخش کتاب نشریه، مقالهای با عنوان «زیبا زشت است و زشت زیباست؟» نگاشته است. در این مقاله ابتدا به مسئلۀ زیبایی و قدمت آن در تاریخ اندیشه پرداخته شده و سپس طبقهبندی مختصری از کتابهای نظری در مطالعات زیبایی ارائه شده است و در نهایت نویسنده به نقد و بررسی دو کتاب تاریخ زیبایی و تاریخ زشتی (فرهنگستان هنر- متن) پرداخته است. منیره پنجتنی در ادامۀ این بخش، برای بررسی بیشتر هر دو اثر با مترجمان دو کتاب تاریخ زیبایی و تاریخ زشتی خانمها هما بینا و کیانوش تقیزاده انصاری به صورت جداگانه گفتوگو کرده است. بخش پایانی نشریه به دبیری منوچهر دینپرست به گزارش مهمترین وقایع یک ماه اخیر حوزۀ اندیشه اختصاص دارد.
شمارۀ ۱۳۷ نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «اخلاق فضیلت ۳» به سردبیری و مدیر مسئولی انشاءالله رحمتی با بهای ۵۰۰۰ تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.