خزاعی، حمیدرضا(۱۳۸۲) افسانه‌های خراسان، جلد هفتم: اسفراین، مشهد: ماه جان.
گردآوری و مستندسازی افسانه‌های ایران به عنوان بخش مهمی از ادبیات شفاهی مردم ایران از دو جهت حائز اهمیت به نظر میرسد. بُعد نخست اهمیت وجه میراثی افسانههاست. در واقع افسانهها که بصورت نقل سینه به سینه در طول سالها و قرنها تا امروز در چرخۀ حیات خود آبدیده شده، به نسل امروز منتقل شدهاند، جلوهای از اصالت و فرهنگمندی انسان ایرانی را به نمایش میگذارند. بُعد دوم اهمیت گردآوری و مستندسازی افسانهها، وجه کارکردی و کاربردی این مواد فرهنگی برای دنیا امروز است. گردآوری و مستندسازی افسانهها امکان بهرهبرداری این موارد ارزشمند فرهنگی را در حوزه‌های مختلف زندگی انسان امروزی فراهم میکند. بدون آن که بخواهیم به توضیح مفصل این بّعد بپردازیم، به اختصار میتوان به کاربردها و دلالتهای بالقوۀ افسانهها و مواردی از این دست، در حیطۀ گسترش شناخت مانند فهم شرایط اجتماعی و فرهنگی امروز که قاعدتاً ریشه در گذشته دارد و حوزهها و حیطههای کاربردیتر مانند حوزه‌های آموزش و پرورش، طراحی شهری، حوزه‌های هنری مدرن و غیره اشاره کرد. اقدام مشترک پژوهشکدۀ مردمشناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور و نشر ماه جان در انتشار مجموعۀ افسانه‌های خراسان که توسط آقای حمیدرضا خزاعی گردآوری و ویرایش شده است را میتوان اقدام مهمی در راستای گردآوری و مستندسازی بخشی از افسانه‌های سرزمین خراسان دانست. با این حال این اقدام کافی به نظر نمیرسد، و لازم است پژوهشگران در ادامه این راه اهتمام ویژهای به خرج دهند. چرا که به نظر میرسد، هنوز افسانه‌های زیادی در اقصا نقاط خراسان وجود دارد که به طور کامل و صحیح گردآوری و مستندسازی نشدهاند. به نظر میرسد، هدایت پایاننامههای تحصیلی ادبیات فارسی و بعضی رشتهها مرتبط به سمت گردآوری و مستندسازی این مواد فرهنگی بتواند بخش قابل توجهای از این فقدان را جبران نماید.
نوشته‌های مرتبط
کتاب حاضر که هفتمین جلد از مجموعۀ افسانه‌های خراسان است، به گردآوری و مستندسازی افسانه‌های شهرستان اسفراین واقع در استان خراسان شمالی اختصاص یافته است. در این کتاب بیست و شش افسانه تحت عناوین، ۱. دخترچین و ماچین، ۲. ماهی پرخط و خال، ۳. نیم نخودی، ۴. احمدک، ۵. بانو حسین پریزاد، ۶. بی بی نگار و آقا شهریار، ۷. پای چکمه، ۸. پری زاد و درخت انار، ۹. پلنگ و روباه، ۱۰ پیرمرد زنده دل و شاه عباس، ۱۱. تقدیرنویس، ۱۲. جوگردو، ۱۳.حکیم دوغی، ۱۴. خروس، ۱۵. خنجر پادشاه، ۱۶. خواب، ۱۷. خیلی مرد، ۱۸. دختر گلستان عرب، ۱۹.روباه و کلاونچی، ۲۰. سیمرغ، ۲۱. علی بهانهگیر، ۲۲.قفقاز خانم، ۲۳. قلعۀ علی قلیچ، ۲۴.گربه از دماغ پلنگ افتاده، ۲۵. ممد نامدار، ۲۶. مرغ زرین به زبان فارسی معیار گردآوری شده است. در پایان هر افسانهها اطلاعات روای شامل نام گوینده، سن و شغل او، محل ضبط افسانه و تاریخ ضبط آن آمده است. در ابتدا هر افسانه یک تصویر آمده است که به نظر میرسد، بیشتر جنبۀ تزیینی داشته باشد. در این ارتباط گردآوردنده در جلد هفتم سخنی به میان نیاورده است. خزاعی با وجود آنکه افسانهها را به زبان فارسی معیار برگردانده است، برخی واژگان و اصطلاحات بومی را نیز در درون متن در پرانتز قرار داده، درپاورقی ضمن آوانگاری آن، توضیح مختصری در باب آن ارائه کرده است.
