اسم شب، سیاهکل: جنبش چریک‌های فدایی خلق از آغاز تا اسفند ۱۳۴۹. انوش صالحی. تهران: نگاه، ۱۳۹۶. ۴۴۶ص.
درباره تاریخ یکصدساله گرایش چپ ایران منابع و «مواد خام» بسیار است اما تاریخ‌نگاریِ مستند، روشمند و انتقادی بسیار کم صورت گرفته است. این وضعیت دلایل مختلفی دارد. مهم‌ترین آن، سرکوب سیاسی و عمدتاً مخفی‌بودنِ فعالیت گروه‌ها و محافل چپ، به‌جز در چند دوره کوتاه، و درنتیجه، میسر نبودن تدوین تاریخچه این فعالیت‌هاست. به آن باید افزود دوره‌هایی از زندگی پُرخطر چریکی را، که در خانه‌های تیمی و تهدید دائمیِ پلیس و ساواک سپری می‌شد و به‌طبع مجال پرداختن به چنین «تفنّن»هایی نبود. عامل دیگر، «تازه» و «زنده» بودن موضوع بحث است که ظاهراً بنا نیست به این زودی‌ها به تاریخ بپیوندد. از ماجرای سیاهکل تقریباً نیم‌قرن گذشته است، اما همچنان دستمایه مجادلات سیاسی است و ابزاری برای تأیید یا تکذیب یک جریان و بازماندگان آن، حتی اگر هیچ‌کدام دیگر تعلقی به اندیشه‌های گذشته خود نداشته باشند.
نوشته‌های مرتبط
از‌این‌رو، آنچه در تاریخ چپ ایران می‌یابیم انبوهی خاطرات شفاهی و کتبیِ فعالان گذشته و بازماندگان جریان‌های سیاسی است و شماری اعلامیه و نشریه باقی‌مانده از آسیب روزگار. این خلأ تاریخ‌نگاری را در مواردی نویسندگان کتاب‌ها و مقاله‌هایی پُر می‌کنند که در پیوند با مؤسسات پژوهشیِ رسمی، به اسناد ساواک دسترسی دارند و حتی بر اساس اوراق بازجویی زندانیان سیاسی آن دوران تاریخ می‌نویسند. چنین مدارکی اگرچه بااهمیّت‌اند، اما هیچ‌گاه به‌تنهایی قابل اعتماد و استناد نیستند؛ چرا که در شرایط عادی تهیه نشده‌اند. نمونه آن، برخی اعترافات زندانیان باتجربه است که در زیر فشار مأموران ساواک گرفته شده‌است و درواقع چیزی نیست جز آمیخته‌ای از راست و دروغ، به قصد حفظ جان، اختفای اسرار سازمان و در امان نگه‌داشتن هم‌رزمان. به این‌ها باید افزود اهتمام مستمر چند نشریه خاص را به «پرونده» ساختن برای شماری از چهره‌ها و رویدادهای تاریخ معاصر ایران؛ روایت‌هایی اغلب معوّج و تحریف‌آمیز از تاریخی که هنوز بسیاری شاهدانِ حیّ و حاضر دارد که می‌توانند بطلان سخنان مدعیان را گواهی دهند. ظاهراً این تلاش، بیش از روشنگریِ تاریخ، تخریب چهره بخشی از روشنفکری ایران را هدف گرفته است که در برپایی انقلاب ۵۷ نقشی مؤثر داشت و برای دگرگونی و تحوّل اجتماعی کوشید و امروز از دو سو آماج اتهام‌هایِ مشابه قرار گرفته است: از سوی وابستگان و حامیانِ نظام پیشین، و از سوی روایتِ رسمیِ کنونی که در نوشته‌های پیش‌گفته بازتاب می‌یابد.
*
کتاب اسم شب، سیاهکل تألیف انوش صالحی تلاشی است برای تدوین تاریخ یکی از جریان‌های اصلی چپ ایران، از آغاز شکل‌گیری در نیمه دهه ۱۳۴۰ تا دست زدن به عمل مسلحانه در زمستان ۱۳۴۹. این‌که چگونه شماری از اعضای پیشین سازمان جوانان حزب توده ایران از دلبستگی به چپِ اردوگاهی بُریدند و تحت‌تأثیر تحولات جهانی، راهی مستقل را جست‌وجو کردند و در این مسیر با کسانی پیوند یافتند که پیشینه فعالیت در جبهه ملّی ایران را داشتند در کتاب بازگو شده است. صالحی که قصه‌نویس است، به روایت تاریخیِ خود پِی‌رنگی از داستان زده است. او حکایت را از اجتماع جبهه ملّی ایران در میدان جلالیه در اردیبهشت ۱۳۴۰ آغاز می‌کند؛ اولین و آخرین گردهمایی عمومی جبهه پس از کودتای ۲۸ مرداد که میدانی فراهم ساخت برای ابراز وجود هزاران مخالفِ حکومت، ازجمله هوادارانِ پُرشمار حزبِ ممنوع و سرکوب‌شده توده. تکاپوی جبهه ملّی دوم در سال‌های ۳۹ تا ۴۱ واپسین حضور اجتماعیِ یک نیرویِ سیاسیِ ملتزم به فعالیت در چارچوب قانون اساسی بود.
ادامه مطلب در؛
