ارمنستان زادگاه عه ره ب شه مو، پدر رمان نویسی کردی

محمد خضری اقدم

تهیه و تنظیم: سامال عرفانی

رمان بعنوان یکی از ژانرهای ادبیات مدرن در میان کردها یکی از متاخرترین انواع ادبی بوده که در میانشان متداول شده است،علل این تاخیر در پیدایش رمان کردی وابسته بوده به شرایط اجتماعی و فرهنگی ای که کردها در آن بسر برده اند.در این میان ارمنستان بر خلاف سایر کشورهایی که کردها در آنجا زندگی کرده اند، فضای باز فرهنگی را برای کردهای آن منطقه فراهم ساخته که نمونه اش را می توان در تاسیس نخستین انجمن در زمینه فرهنگ و ادبیات کردی و همچنین تاسیس اولین رادیو به زبان کردی که بیشتر مناطق کرد نشین را در آن زمان تحت پوشش خود قرار می داداذعان داشت. علاوه بر این ها آزادی چاپ و نشردر آنجا که به پیدایش و تولید نثر به زبان کردی منتهی شده و زمینه را برای روزنامه نگاری فراهم ساخته ارمنستان و ایراون را همچون مرکز مهم فرهنگی در آن زمان در آورده و تاسیس مراکز مهم شرق شناسی ، کرد شناسی و ایران شناسی در آن دیار خود گواهی بر این مدعا است.

در این شرایط است که عه ره ب شه مو(۱۸۹۷-۱۹۷۸) به نگارش نخستین رمان خویش تحت عنوان شوانی کورمانج(چوپان کرمانج) می پردازد.این کتاب نخستین رمانی است که ابتدا با خط الرسم سیریک روسی نوشته و سپس به زبانهای مختلف روسی و عربی ترجمه شده است.نویسنده رمان از اهالی قارص[۱] بوده که در خانواده ای پیرو آیین ایزدی متولد شده، او در خلال جنگ اول جهانی در ارتش روس خدمت کرده و سپس به عضویت پارت کمونیست ارمنستان در آمده است. ایشان فعالیت فرهنگی و ادبی خویش را در موسسه شرق شناسی دانشگاه لنینگراد شروع و در بخش کردولوژی[۲] یا کرد شناسی آن دانشگاه ادامه داده و سپس به فعالیت روزنامه نگاری روی آورده و به عضو هیئت تحریریه روزنامه (رییا تازه[۳]) یا راه نو در آمده و در همین اثنا بوده که نخستین رمان خویش را تحت نام “شووان کورمانج”[۴] در سال۱۹۲۹و سپس رمانهای “به ربانگ[۵]” را در سال ۱۹۵۸،”ژیانا به خته وه ر[۶]”در سال۱۹۵۹″،”دم دم[۷]” در سال ۱۹۶۶ و”هوپو[۸]”در سال ۱۹۶۹ منتشر ساخته است.در میان آثار ایشان علاوه بر شوان کورمانج به عنوان نخستین اثرش، می توان به اهمیت و شهرت رمان “دم دم” اشاره داشت .دم دم رمانی تاریخی است که مبتنی بر ابیات فولکور و شفاهی کردها بوده و در میان کردها و همچنین شرق شناسان مورد توجه و اهمیت خاص بوده­است. اهمیت کار عه ره ب شه مو را در این رمان باید در این مهم دانست که او این نوع ادبی را از حالت شفاهی و شعری خارج ساخته و آن را بصورت ادب مدرن و رمان در آورده ، بصورتی­که این رمان به زبانهای مختلف ترجمه شده و چندین ژانر ادبی از روی آن به زبان های مختلف از جمله دو اپرا به زبان ایتالیایی به نامهای (pastore curdo و castello di Dimdim) بر مبنای آن نوشته شده است.

mkhezriaghdam@yahoo.com

تهیه و تنظیم: سامال عرفانی

erfani.samal@gmail.com

[۱] -kars

[۲] -kurdology

[۳] -riya taze

[۴] – Şivanê Kurmanca

[۵] – Barbang

[۶] – Jiyana Bextewar

[۷] – Dimdim

[۸] – Hopo