آیین بزرگداشت «خسرو سینایی»

زنده یاد سینایی دغدغه‌ای عمیق برای جامعه داشت

تهران-ایرنا- آیین بزرگداشت «خسرو سینایی»، در فضای مجازی و در صفحه رسمی اینستاگرام کانون کارگردانان سینمای ایران (به‌صورت زنده) برگزار و حاضران در این فضا از ابعاد وجودی، شخصیتی و دغدغه‌های وی در جامعه و… سخن گفتند.
این برنامه که ابتدا قرار بود یک ساعت باشد اما به دلیل تعدد هنرمندانی که خواهان صحبت دربارهٔ این هنرمند فقید بودند، دو ساعت به طول انجامید، چهره‌های سینمایی و ادبی متعددی حضور یافتند.
در این برنامه که به همت کانون کارگردانان سینمای ایران و با اجرای حمید فرخ نژاد بازیگر سینما برگزار شد از شخصیت، رفتار و آثار مرحوم سینایی صحبت شد.

فرخ نژاد در ابتدای این مراسم گفت: شرایط عادی نیست و متأسفانه نشد تا مراسمی معمولی را برگزار کنیم و در خدمت خانوادهٔ داغدار آقای سینایی باشیم و خداراشکر این امکان از طریق فضای مجازی و به همت کانون کارگردانان سینمای ایران ممکن شد تا این مراسم را برگزار کردیم.
وی ادامه داد: ایام خوبی نیست و امروز یکی دیگر از همکارانمان خانم ماه‌چهره خلیلی را هم از دست دادیم و روزهای غم‌انگیزی را می‌گذرانیم که امیدواریم هرچه زودتر اوضاع به شود.
پس‌ازآن محمد موسی زاده به تلاوت آیاتی از سوره الرحمان پرداخت که تقدیم به روح مرحوم سینایی و ماه‌چهره خلیلی شد.
فرخ‌نژاد در ادامه بیان کرد: آقای سینایی استاد و هنرمندی به‌تمام‌معنا بود که تحصیل‌کرده، موزیسین، آهنگساز، فیلم‌نامه‌نویس، مدرس و کارگردان بود؛ ضمن این‌که وجه بارز ایشان انسانیت و شرافت وی بود که واقعاً جایش خالی است.
وی افزود: از طرف همه هنرمندان و سینمای ایران، این فقدان را به خانواده ایشان و جامعه هنری تسلیت می‌گوییم.
پس‌ازآن یک قطعه از ساخته‌های سینایی برای مخاطبان که بیش از ۳۰۰ نفر بودند، پخش شد.

چندوجهی بودن سینایی از جذابیت‌های کار سینایی
محسن امیریوسفی (تهیه کننده و کارگردان) اولین سخنران این مراسم مجازی بود و پس از تسلیت به خانواده سینایی، اهالی سینما و اهالی فرهنگ و هنر در مورد مرحوم سینایی تصریح کرد: دست ما برای مراسم بسته است و این مراسم مجازی بضاعت ما بود. آقای سینایی در دو سال گذشته در عمده بزرگداشت‌ها حضور داشتند و در مورد همه مسائل با ایشان صحبت می‌کردیم.
وی افزود: چندوجهی بودن سینایی از جذابیت‌های کار ایشان است که در سینما و مستند و فیلم کوتاه حضور داشتند و کارهای شاخصی دارند و در تمام حوزه‌ها (به‌رغم تعلق‌خاطر به سینمای مستند) کارهای ماندگاری داشتند.
حسرت کار آخرشان بر دل ما و اهالی سینما ماند و نتوانستند آن را به سرانجام برسانند و ای‌کاش این حسرت‌ها برای هنرمند دیگری تکرار نشود.
امیریوسفی تأکید کرد: آقای سینایی از کارگردان‌های تکرار نشدنی سینمای ایران بود. ایشان از نسل دهه ۴۰ بودند که علاوه بر استثنایی بودن این دهه، آن نسل هم نسلی تکرار نشدنی بود و ایشان از آن دوره درخشان بودند. نسلی که در آن امثال تقوایی، بیضایی، مهرجویی و کیمیایی را داریم و باید قدردان این نسل باشیم.

سینایی آرتیست مدرنیستی بود
فرح اصولی (نقاش و همسر خسرو سینایی) دومین فرد حاضر در این مراسم بود، که این گونه صحبت‌های خود را بیان کرد: از همهٔ کسانی که در تمام این سه ماه بیماری ایشان، پشتیبان ما بودند تشکر می‌کنم؛ بعد از فوت ایشان حس خوبی بود که این‌همه دلداری را از آدم‌ها داشتیم.
وی ادامه داد: ارزش بزرگی است که هنر برای مردم در این مملکت اهمیت دارند و مردم هنرمندان را دوست دارند و از آنان حمایت می‌کنند و این بزرگ‌ترین حسن برای ما است.
اصولی در رابطه با سال‌های آشنایی با خسرو سینایی اشاره کرد: حدود ۱۱ انیمیشن را با ایشان در سمت دستیار و طراح گرافیک و منشی صحنه همکاری کردم و همواره به‌صراحت انتقادهایم را مطرح می‌کردم.
وی افزود: در این سال‌ها بسیار از وی یاد گرفتم، چراکه هنرمندی بود، باسواد که شعور حرفه‌اش را داشت و نگاهش به سینما هنرمندانه بود؛ سینما برایش ابزار هنری بود و درعین‌حال که به دلیل تسلط‌هایش می‌توانست هر هنری را دنبال کند اما سینما را برای نمایش دغدغه‌هایش برگزیده بود.
سینایی فضای کوچکی را می‌خواست و کیفیت برایش اولویت داشت؛ او آرتیست مدرنیستی بود که دنبال مجموعه‌ای از ساختارها بود؛ سینایی مانند نقاشان دوره آبستره درگیر ادبیات بود و معتقد بود از مجموعه این‌ها باید استفاده کرد.

سینایی برای کارهایش همواره نظم داشت
آلما سینایی آخرین فرزند سینایی فرد بعدی بود که درباره پدرش چنین گفت: به لحاظ حسی آمادگی صحبت ندارم اما باید این را بگویم که شانس این را داشتم که در زندگی و بیماری‌اش در کنارش باشم و تشکر می‌کنم از همدردی همه دوستانی که محبت داشتند.
گیزلا سینایی (نقاش و همسر خسرو سینایی) پس‌ازآن در این فضا حاضر شد و پس از تشکر از همه‌کسانی که در این مدت ابراز همدردی کرده بودند، با اشاره به علاقه، اشتیاق و حرفه‌ای بودن سینایی در کارهایش گفت: سینایی برای کارهایش همواره نظم داشت و کار را جدی می‌گرفت و زحمت می‌کشید.
پس‌ازآن سمیرا سینایی (دیگر دختر سینایی) در این گفت‌وگو حاضر شد و ضمن تشکر از کسانی که در این مراسم مجازی شرکت کرده بودند گفت: از این‌همه قلبی که بالا می‌آید (اشاره به لایک‌های اینستاگرام)، ممنونم.
وی در ادامه متنی احساسی را برای پدرش و همچنین یکی از اشعار سینایی را برای مخاطبان خواند.

اخلاق، یک آرتیست را ماندگار می‌کند
فاطمه معتمدآریا (بازیگر سینما و تلویزیون) دیگر شرکت‌کننده در این مراسم بود و در ابتدای سخنانش با مخاطب قرار دادن خانواده سینایی تصریح کرد: تعجبی ندارد این حجم از ابراز محبت و همدردی مردم که برای سینایی سوگوار هستند و با خانواده ایشان ابراز همدردی می‌کنند.
این خانواده همگی هنرمند و به معنای واقعی آرتیست هستند. همیشه با این خانواده در ارتباط بودم و آرتیست بودن وقتی منتقل می‌شود که علاوه بر ارائهٔ اثر هنری، منش و اخلاق هم انتقال یابد و این موضوع است که می‌تواند یک آرتیست را ماندگار کند.وی افزود: سینایی در همه طول سال‌های زندگی تا قبل مرگ یک آرتیست واقعی بودند و همه کارهایی را کردند که دلشان می‌خواستند و کارهای با ارزشی داشتند که هیچ‌کدام سطحی نبود.
معتمدآریا یادآور شد: در زمان ضبط موسیقی شهر موش‌ها (که آن زمان من بسیار جوان بودم) سینایی آکاردئون می‌زدند و زمانی که ساز می‌زدند دل ما می‌تپید. تفکیکی از هنر ایشان ندارم چراکه ایشان یک آرتیست ارزشمند بودند.
این بازیگر سینما و تلویزیون با اشاره به خبر فوت ماه‌چهره خلیلی گفت: هر کسی از خانواده بازیگران، پیر و جوان که از دست می‌روند غم بزرگی بر دل ما می‌نشیند چراکه یکی از اعضای خانواده خودمان را ازدست‌داده‌ایم.
پس‌ازآن یک قطعه دیگر از ساخته‌های سینایی پخش شد و فرخ نژاد خاطرنشان کرد: اگرچه امروز آقای سینایی را به لحاظ فیزیکی نداریم اما ایشان در آثار خود و حضور خانواده هنرمندش، زنده خواهد بود.

سینایی برای سینمای ما زیادی نجیب بود
بهمن فرمان آرا دیگر صحبت کننده در این بزرگداشت بود و ضمن تسلیت به جامعه هنری به دلیل این ضایعه یادآور شد: متأسفانه سینایی برای سینمای ما زیادی نجیب بود.
فرمان آرا در ادامه از خاطراتش با سینایی گفت و تصریح کرد: زمان زیادی هم را می‌شناختیم اما دایره‌ای که هریک از ما برای کار حول آن می‌چرخیدیم، به هم وصل نشد.
سینایی دانش گسترده‌ای درباره همه جنبه‌های سینما داشت، چون شاعر و موزیسین بود و بی‌دلیل از چیزی تعریف نمی‌کرد و برای تعریف‌هایش دلایل درستی داشت، همواره که دیدمشان ارتباط محترمانه‌ای داشتیم و اگرچه دوست صمیمی نبودیم اما همیشه برایش احترام قائل بودموی افزود: خسرو برای این سیستم بسیار نجیب بود و به دنبال مسائلی رفت که بودجه‌ای نداشت و مورد اقبال قرار نگرفت و می‌دانم که حرص می‌خورد و افسرده می‌شد اما از جنسی نبود که گلایه کند و نجابت بهترین صفتی بود که داشت آن‌هم برای بیزینسی که زیاد نجابت برایش معنایی ندارد.
فرمان آرا در پاسخ به سؤال فرخ نژاد که دلیل درخشش و طلایی بودن نسل خسرو سینایی را پرسید، پاسخ داد: این موضوع منتج از زیربنایی فرهنگی است که در دوره‌ای متبلور می‌شود و ما در آن فضا بزرگ شدیم، در فضایی که عقیده سیاسی پررنگ بود و می‌دیدیم که چطور آدم‌ها برای اعتقاداتشان کشته می‌شوند.
این شانس ما بود که باعث شد که این نسل شکل بگیرد، در آن دوران تلویزیون نبود و رادیو ۷ تا ۱۰ شب برنامه داشت و دریچه ارتباط ما با دنیا کتاب خواندن بود که این روزها منسوخ شده است؛ سینایی به‌خصوص به دلیل علاقه‌هایش (همانند فیلم مرثیه گمشده) وسط آدم‌های هنرمند بود و او یک شخصیت جنبه نبود و چندوجهی بود و به همین جهت بسیار حیف است که در این دوره این آدم‌های باارزش را از دست می‌دهیم.
پس از آن شعری از خسرو سینایی با صدای رخشان بنی اعتماد و با پس‌زمینه‌ای از ساخته‌های موسیقایی سینایی، پخش شد.

سینایی دغدغه‌ای عمیق برای جامعه داشت
در ادامه سام سینایی تنها پسر مرحوم سینایی به گفت‌وگو پیوست و گفت: ممنونم از این‌که برنامه را برای پدرم تدارک دیدید و من در چنین جمعی به‌عنوان هنرمند نمی‌توانم صحبت کنم و تنها به‌عنوان فرزند او می‌توانم بگویم که از او و مادرانم تشکر می‌کنم که خانه گرمی را ساختند که من در آن هنر و تاریخ و فرهنگ یاد گرفتم و در آن فضا عشق بی‌قیدوشرطی وجود داشت.
وی افزود: از او ممنونم که از کودکی جدی‌ام گرفت و بمن بسیاری چیزها را یاد داد؛ مانند این‌که از کیفیت موسیقی لذت ببرم. او دغدغه عمیق برای جامعه و ضدیت با جهل و احترام به انسانیت آدم‌هایی که شبیه ما نیستند داشت.
امیدوارم همواره سینماگران بتوانند آنچه دوست دارند را بسازند و درگیر تیغ سانسور نشوند.
پس‌ازآن مهدی احمدی (بازیگر سینما) به ادامۀ صحبت پرداخت و پس از تسلیت به خانواده سینایی و هنرمندان، اشاره کرد: اولین و سومین کارم با ایشان بود و بعدها در سینما و موسیقی با ایشان همکار بودم و علاوه بر این‌که دست من را گرفت و به سینما آورد، برای من یک دوست بود.
از بی‌مهری‌ها و جفاهایی که به ایشان شد ناراحتم و امیدوارم برای کسانی که کمتر از تعداد انگشتان یک دست شبیه سینایی هستند، این اتفاق دگربار رخ ندهد.
احمدی با اشاره به دو مجموعه شعر خاطره شاپرک‌های سفید و اتاق صورتی از خسرو سینایی، گفت: هر چه در کار حرفه‌ای خودم دارم از آقای سینایی و خانواده سینایی دارم.

هنرمندی محترم را از دست دادیم
همایون اسدیان (کارگردان) نفر دیگر این مراسم بود و پس از ابراز تسلیت از بابت فوت خسرو سینایی و ماه‌چهره خلیلی، بیان کرد: تأسفم از این است که نمی‌توانیم کنار باهم باشیم و کرونا همدردی را از ما گرفته است.
وی افزود: سخت است بزرگی مانند سینایی را در غربت را به خاک بسپریم. من فقط یک کارگردانم و نمی‌شود من را آرتیست نامید؛ آرتیست یک مجموعه است که سینایی بود و زندگی هنرمندانه‌ای داشت؛ زندگی محترمانه‌ای داشت و هنرمندی محترم بود و ایشان به ما محترم بودن را یاد دادند و حتی به شرایط محترمانه اعتراض می‌کرد و متأسفانه این محترم بودن را کم داریم و این قابل‌تقدیر بود و ما هنرمندی محترم را از دست دادیم.

ما به بزرگانمان توجه نمی‌کنیم
علی لقمانی (فیلم‌بردار و مدیر فیلم‌برداری) که از سال ۱۳۶۸ تا همین اواخر چیزی بیش از ۹۵ درصد کارهای سینایی را فیلم‌برداری کرده است، نفر بعدی حاضر در این مراسم بود و پس از عرض تسلیت به خاندان و دوستداران سینایی و ابراز تأسف از بابت از دست دادن ایشان گفت: به‌نوعی شاگرد ایشان بودم که این شاگردی در طی سالیان ادامه یافت و آقای سینایی تا انتها استاد من بود و هست.
تداوم همکاری باعث حسی عمیق‌تر شد که همواره راهنما و سنگ صبورم بودند و من را به‌عنوان عضوی از خانواده پذیرفته بودند.
سینایی بزرگ بود و در این یک‌ماهه بزرگ نشد؛ مشکل این است که ما به بزرگانمان توجه نمی‌کنیم وگرنه ایشان ستون محکم فرهنگ ما بود و می‌توانست بیش از این‌که بر او گذشت مؤثر باشد (از او درست استفاده نکردیم) و ما آدم‌هایی در حوزه‌های مختلف داریم که باید به آن‌ها توجه شود و نه این‌که پس از دست دادن این آدم‌ها متأثر و متأسف گردیم.وی افزود: این موضوع شاید تلنگری باشد برای استفاده از چنین آدم‌هایی. آقای سینایی صرفاً فیلم‌ساز نبود و حوزه‌های متعددی را می‌دانست و خاطراتی داشت که به‌دردبخور بودند و در کنار او متوجه گذرزمان نمی‌شدید. بعضی آدم‌ها هستند که وقتی کنارشان هستی احساس می‌کنی چیزی به تو اضافه می‌شود و رشد می‌کنی و سینایی چنین آدمی بود.

ناصر فکوهی: سینایی جامعه و تاریخ ایران را به خوبی می‌شناخت
ناصر فکوهی سخنور بعدی این مراسم بود و ضمن تسلیت به خانواده سینایی و افرادی که این برنامه را تهیه کردند، گفت: در ده سال گذشته با خانواده سینایی بسیار نزدیک بودم و به خاطر پروژه تاریخ فرهنگی ایران مدرن با ده‌ها نفر گفت‌وگو کردم اما با آقای سینایی گفت‌وگوهای بسیاری داشتم و یک جنبه فکری ایشان ازنظر من (به‌عنوان جامعه‌شناسی که سی سال سابقه کار دارد) این بود که وی علاوه بر همه جنبه‌های هنری‌اش که نویسنده، شاعر و موسیقی‌دان بود، جامعه ایران و تاریخ ایران را بسیار خوب می‌شناخت.
وی افزود: از گفت‌وگوهایشان می‌شود عمق دانش ایشان را به جامعه ایران دید که حتی در میان همان نسل خودشان هم تعداد زیادی چنین عمقی از دانش اجتماعی را همانند ایشان نداشتند.
وقتی مصاحبه‌های ایشان را گوش می‌کنم می‌بینم که چگونه خوب همه مسائل را می‌دانست و بااینکه جامعه‌شناسی حرفه‌شان نبود اما همه مسائل را به‌خوبی تحلیل می‌کرد و یک دید جامعه‌شناسی عملی داشت.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: تاریخ کشور ما تاریخ از دست دادن موقعیت‌های مناسب و فرصت‌ها و شخصیت‌ها است و این پِرتی در طول صدسال گذشته (و بخصوص در ۵۰ سال گذشته) وجود داشته است، چنانچه کسانی که می‌توانستند کارهای بزرگی در سینما، تئاتر و ادبیات و… انجام دهند به دلیل فقدان شرایط آن کارها را انجام نداده‌اند و این پِرتی اجتماعی و سرمایه‌هایی است که از دست می‌دهیم.
دهه ۴۰ دهه‌ای درخشان بود چون گروهی به این نتیجه رسیدند که به‌جای تمرکز بر سیاست، بر فرهنگ و هنر تمرکز کنند و نتیجه آن همین انسان‌های درخشان و شاگردانشان است که می‌بینیم.
فکوهی در انتها یادآور شد: بهترین خدمت به سینایی ادامه راهشان هست و سینایی همیشه زنده خواهد بود.

سینایی مانند یک مهندس بسیار دقیق کار می‌کرد
احمد نادعلیان (هنرمند و نقاش) نفر بعدی حاضر در این مراسم مجازی بود و پس از ذکر سابقه آشنایی‌اش با سینایی از علل ساخته‌شدن فیلم جزیره رنگین یاد کرد. وی گفت: مدیون خانواده سینایی و این استاد هستم و بعد از مرگش از حجم توجه هنرمندان بازهم بیشتر متوجه بزرگی ایشان شدم.
فرخ نژاد در تأیید سخنان نادعلیان تأکید کرد: سینایی صدای فراموش‌شدگان و هنرشان بود؛ و شعری را وصف سینایی خواند؛ و یکی دیگر از ساخته‌های موسیقی سینایی پخش شد.
هوشنگ گلمکانی (منتقد و مترجم سینما) آخرین سخنران این مراسم بود و در ابتدا ضمن تشکر از کانون کارگردانان گفت: این شیوه از برگزاری مراسم راهی است که این دوران به ما تحمیل کرده است و نمی‌توانیم سنتی سوگوار باشیم.
وی در ادامه و با اشاره به دوران تحصیل و زمانی که در دانشکده هنرهای دراماتیک بین سال‌های ۵۵ تا بعد از انقلاب دانشجوی سینایی بوده است، گفت: سینایی استاد تدوین و مستندسازی من بود و یادداشتی برای ایشان و در باب آشنایی و شناختی که از وی دارم، نوشته‌ام که در شماره بعدی مجله فیلم منتشر می‌شود و درباره رابطه پرفرازونشیب‌ام با مرحوم سینایی است.
سینایی مانند یک مهندس بسیار دقیق کار می‌کرد اما هنرمندی بود که عاشق افکار خودش نبود و اگر لازم بود تغییر رویکرد بدهد، می‌داد؛ و بااینکه شمالی بود فیلمی درباره آبادان ساخت که برای من که تا آن زمان به آبادان نرفته بودم تا بدان حد اثرگذار بود.
رضا کیانیان (بازیگر سینما) ، قاسم قلی پور (تهیه‌کننده عروس آتش و کسی که سابقه همکاری‌های متعدد با مرحوم سینایی را دارد)، علی لقمانی (مدیر فیلمبرداری)، حسین محجوبی (نقاش و معمار) و برخی دیگر از چهره‌های هنری و سینمایی از دیگر کسانی بودند که در این مراسم حضور داشتند اما به دلیل مشکلات فنی امکان حضور تصویری و صحبت در این مراسم را نیافتند.