تصویر: آگر نوروزی ۱۳۹۷، روستای هزارخانی، شهرستان دلفان
آگر نوروزی (آتش نوروزی) یکی از مهم‌ترین مناسک در روستای هزارخانی در شهرستان دلفان، استان لرستان است که در شب یلدا برگزار میشود. وجـه تسمیـه آگر نوروزی این است که در ابتدای ماه نوروز (۱) برگزار میشود. در این جشن تمام اهالی روستا در مکانی گردهم می‌آیند و آتشی بزرگ را برپا می‌کنند.
نوشته‌های مرتبط
و یا اینکه هر خانه در جلو درب حیاط خود یا در یا در یک بلندی آتشی روشن می‌کند و سعی دارد که آتشی بزرگ‌تر از همسایه داشته باشد و هرگاه آتش همسایه کوچک‌تر باشد با خواندن بیت زیر به همسایه طعنه می‌زنند:
آگره ایمه بلئزه آگره هامه کلئزه
Agra eima bleza Agra hama kleza
آتش ما شعله‌ور و پر نور و آتش شما کم رمق و بی‌نور است.
یا اینکه در کنار آتش چنین می‌گویند:
آگِر نوروزی ایمشو پیروزی
Agr neworoozy Eimshewo piroozy
آتش نوروزی، امشب تو پیروز خواهی شد.
تصویر: آگر نوروزی ۱۳۹۷، روستای هزارخانی، شهرستان دلفان
در شب یلدا آش رشته‌ای به نام «رشته فرشته» می‌پزند و پختن آن در شب یلدا مبارک و میمون است و بر سر سفره می‌گویند:
فرئشته نوروزی ایمشو نتوزی
Freshta neworoozy Eimshewo natoozy
فرشته‌ی نوروزی امشب بازنده نخواهی شد.
مردم روستا عقیده دارند که خوابیدن در این شب نحس است و سعی دارند که تا صبح بیدار بمانند. در این شب همچون سال نو جشن می‌گیرند، همه در تکاپوی پیشواز از شب نو هستند. رسم بر این است که اولین گوسفند زمستانی خود را در این شب قربانی کنند و به خاطر مبارکی این شب برای اولین بار از روغن حیوانی سال جدید خود استفاده می‌کنند. همه‌ی اعضای خانواده گردهم می‌آیند در سال‌های نه چندان دور در این شب شاهنامه لکی می‌خواندند، قصه می‌گفتند و فال چل سرو می‌گرفتند. مردم روستا در کنار آتش از خدای آسمان‌ها و زمین طلب برکت در زندگی خود می‌کنند و دعا می‌کنند که این آتش در سرمای زمستان موجب گرمای خانه و کاشانه شود و به خانه‌ی آن‌ها قداست بخشد.
بلوکباشی (۱۳۹۷) چیستیِ برپایی آتش در شب یلدا را به نبرد اهریمن و ایزد روشنایی در باور ایران کهن نسبت می‌دهد. یـلدا واژه‌ای سُریانـی به معنای زایش و تـولد خورشیـد است. ایرانیان کهن بر باور بودند که با سپری شدن روزهای سال نیروی دیو تاریکی بر نیروی ایزد خورشید چیره میشود و دیو تاریکی بر زمین فرمانروا میشود، تا اینکه در واپسین شبانه‌روزِ آذرگان (آذر ماه) نیروی دیوِ تاریکی به بیشترین میزانِ خود می‌رسد؛ در شب چله ایزد خورشید و روشنایی به پیکار با دیوِ تاریکی می‌پردازد و مردم باید به یاری ایزد خورشید و روشنایی بشتابند تا دیوِ تاریکی را شکست دهد و به فرمانرواییِ تاریکی پایان دهند؛ آتش را که نمادی از گرما و پرتو ایزد خورشید است بر می‌افروختند تا تاریکی و پلیدی را نابود کنند و خورشید با پرتو و گرمای کارسازش بیاید؛ آتش جایگاهی مقدس پیدا کرده بود و در شب چله چون تاریکی فرا می‌رسید در پرتو روشنایی آتش، تاریکیِ اهریمنی را از بین می‌بردند شب را نمی‌خوابیدند زیرا خوابیدن باعث می‌شد که اهریمن در تاریکی شب آتش را که نماد ایزد خورشید بود خاموش و سرد کند؛ بنابراین شب را در کنار پرتو نور آتش می‌گذراندند تا اهریمن فرصت کینه‌توزی نداشته باشد و می‌نشستند تا خورشید دوباره متولد شود، برای رسیدن این پیروزی، جشن می‌گرفتند و به پایکوبی و دست‌افشانی می‌پرداختند؛ از ایزد خورشید، روشنایی و برکت را طلب می‌کردند تا زمستان را با خوشی سر کنند.
بنابراین می‌توان ریشه این آئین را در باورهای ایران کهن جستجو کرد؛ فرشته نوروزی همان ایزد خورشید است که مردم به او قوت قلب می‌دهند که شکست نخواهد خورد و آتش نیز همان نماد ایزد خورشید است که به او قوت قلب برای پیروز شدن بر اهریمن را می‌دهند.
پاورقی‌ها:
۱- گاهشماری لکی براساس گاهشماری میترایی است (نجف زاده قبادی، ۱۳۹۴). گاهشماری لکی دارای ۱۲ ماه سی روزه و پنج روز دزدیده است. پنج روز اول تقویم جلالی (۱ تا ۵ فروردین) دزدیده نامیده میشود؛ در دیدگاه قوم لک این پنج روز نحس است و در آن کار مهمی انجام نمی‌دهند. در گاهشماری لکی، واپسین روز آذرماه آخرین روز سال و اولین روز دی‌ماه آغاز سال نو محسوب میشود و در شب چله (یلدا) به خاطر شروع سال نو جشن آتش نوروزی برپا می‌کنند. اسم ماه‌های لکی متناسب با تغییرات آب و هوایی و شیوه معیشتشان است. اسامی این ماه‌ها عبارتند از: نوروز Newrooz (دی)، خاکه لئه Khake leia (بهمن)، عئد Eed (اسفند)، پنجه Panja (فروردین)، میریان Mirian (اردیبهشت)، گاقور Gaghoor (خرداد)، آگرانی Agrany (تیر)، مردال Merdal (مرداد)، ماله ژئر Mala Zheir (شهریور)، ماله ژئیر دومائنه Mala Zheir Domaena (مهر)، تویل تکن Toil Takn (آبان)، مانگ سئ Mang Sie (آذر).
