پدیده ی کرونا چه تاثیراتی در زندگی روزمره ی مردم در جهان گذاشته است؟
نویسنده: فاطمه حق پرست مقدم
مقدمه
براساس اصل تطابق انسان با زیست در دنیایی که با چالش های فراوانی برای او همراه بوده است، تلاش فراوانی داشته تا با رساندن محدودیت ها به حداقل و همچنین استفاده از توانایی های خاص خود، در شرایط مختلف به بقا برسد.
همه گیری کرونا نیز که اتفاقی در سطح بین المللی است و همه ی جهان را درگیر خود کرده است، یکی از این چالش هاست که انسان را مغلوب ساخته است. به همین دلیل انسان برای بقای خود می بایست تفاوت های بسیاری در روند زندگی خود بوجود آورد که نه تنها در اجتماعات که تاثیرات فراوانی نیز بر محیط زیست داشته است.
یکی از ابعاد زندگی انسان ها که ویروس کرونا بر آن تاثیر گذاشته است، زندگی روزمره است. البته تفاوت های فرهنگی به عنوان یک مقوله ی واضح به صورت فرهنگ ها و دیدگاه های مختلفی که از تفاوت های اقلیمی، تاریخی و دینی نشات گرفته اند و در سراسر دنیا به چشم میخورند. در این راستا اما، با ظهور عصر جدید تکنولوژی و قدرت گرفتن رسانه های جهانی، زمین دیگر برای انسان ها، نه یک مکان ناشناخته و پر رمز و راز، که به عنوان دهکده ای جهانی در نظر گرفته میشود. اینترنت و رسانه های جمعی، مانند دروازه هایی دنیای کوچک و محدود افراد را به دنیای عظیمی از اطلاعات ربط میدهند که در آن فرآیند جهانی شدن، هر چه سریعتر در حال بارگزاریست.
جهانی شدن هم دارای ابعاد مثبت و هم منفی است. رشد سرطانی فرهنگ غربی و شکل گیری یک مدل مشخص جهانی خود باعث لطمه خوردن فرهنگ های محلی میشود. در این رابطه تلاش برای حفظ این تفاوتها و ویژگی های منحصر به فرد فرهنگی امری مثبت تلقی میشود اما به این معنی نیست که میشود جلوی جهانی شدن را به کل گرفت و یا اینکه این مسئله تماما پیامدهای منفی دارد. در مسیر جهانی شدن، مسائلی میتواند در سر راه قرار گیرد که باعث افزایش یا کاهش سرعت این جریان شود. در این پژوهش متغیر موثر در سرعتگیری این روند، ویروس کروناست.
زمانیکه یک اتفاق مشابه در سراسر دنیا رخ میدهد، شباهت های فرهنگی از پیش موجود پررنگ تر شده و شباهت های جدیدی نیز در خلال همین جهانی شدن صورت میگیرد. اینکه این شباهت ها بیشتر در کدام جنبه های زندگی روزمره افراد نمایان میشوند و تاثیر رسانه های جمعی در این مسئله به چه صورت است سوالیست که در این پژوهش سعی به پاسخ دادن به آن شده است.
طرح مسئله
مسئله ی اصلی مورد بررسی، این است که آیا یک اتفاق مشابه جهانی باعث ایجاد رفتارهای مشترک جهانی نیز میشود یا خیر؟ اینکه آیا در این پدیده ی فراگیر جهانی، این فرهنگ است که شبهات ها و تفاوتها را نمایان میسازد و یا میزان درآمد و ثروت هر یک از افراد؟ با وجود یکی بودن سیستم بیولوژیک انسان ها، نمیتوان از افراد مختلف انتظار رفتار یکسان در شرایط یکسان را داشت. آنچه که به عنوان متغیر اصلی در اینجا مد نظر است همواره در جایگاه ابهام بوده است اینکه این فرهنگ است که باعث این تفاوتها میشود یا موقعیت اقتصادی و یا حتی انتخاب های فردی؟
در بررسی بازتعریف هویتی و فرهنگی افراد که نشات گرفته از محتوای جهانی یکسان از طریق فضای مجازی و رسانه های جمعیست، به مدلی مشخص از این طرح و سبک زندگی جدید میرسیم که برد جهانی دارد. همین سبک زندگیست که حالا به عنوان یک اشتراک جهانی، زمانیکه با پدیده ی فراگیر دیگری همراه میشود ما را به سمت مسئله ی اصلیمان سوق میدهد.
روش تحقیق
میدان مطالعه ی ما “جهان” است و اطلاعات استفاده شده در این پژوهش نیز در خلال روابط اینترنتی با برخی افراد بدست آمده است. همچنین این پژوهش بر مطالعات کیفی متکی است و هدف تعمیم دادن نتایج به موارد دیگر نیست.
تحلیل یافته ها
روند جهانی شدن، قدرت تکنولوژی و نظام سرمایه داری هیچگاه بیکار نمینشیند و در عمومی سازی برخی فعالیت ها که در تسهیل زندگی انسان نقش دارند، صنعت سازی نیز میکنند. فاصله گذاری اجتماعی باعث شده افراد برای ارتباط برقرار کردن با یکدیگر (خانواده و دوستان تا برگزاری جلسات کاری و آموزشی و …) از اپ های برقراری ارتباط تصویری استفاده کنند و بازار ارتباطات دیجیتالی به شدت داغ شده است. تقاضای ماسک و شیلد و همچنین لوازم بهداشتی و الکل ضدعفونی به بالاترین حد خود رسیده و از این بابت بخش دیگری از بازار مشتری های خود را پیدا کرده است. گرچه وضعیت جهانی طلا و بالا و پایین های اقتصادی در دنیا و بخصوص در ایران، نتایج خوبی در بازار و حیطه ی اقتصادی زندگی مردم نگذاشته است. بصورت کلی نمیتوان کوچکترین بخش زندگی انسان را نام برد که تحت تاثیر این پاندمیک قرار نگرفته باشد.
یکی از اشتراکات روحی انسان ها در سراسر جهان، عدم خشنودی آنها به اتفاقات ناگهانی و تغییر روال زندگی روزمره شان است. به همین سبب وقتی اتفاقی مانند قرنطینه ی جهانی رخ میدهد، در ابتدا واکنش افراد خشم، ترس از تغییر و وضعیت بلاتکلیفی ست. در این حال اگر افراد از نظر اقتصادی و شرایط کلی زندگی در مضیقه نباشند، برای گذران زندگی در شرایط جدید، دست به انتخاب هایی جدید نیز میزنند تا برطبق اصل انطباق مسیر جدیدی در زندگی داشته باشند. این تصمیمات جدید از بزرگترین مسائل زندگی فردی مثل تصمیمات شغلی تا تغییرات ساعت خواب و تفریحات افراد را در بر میگیرد.
مبحث اصلی ما تصمیمات و تغییرات جزئی در زندگی است. با نگاهی به تراز های استفاده از اپ های مختلف و نگاهی به تاریخچه ی اینترنتشان، متوجه تغییرات قابل ملاحظه ای در محتوای دریافتی میشویم. آدم ها با فرهنگ های مختلفی که تحت تاثیر فرهنگ جهانی واحدی هستند، وقتی در ثبات اقتصادی اند و حالا مدت زمان بیشتری در خانه هستند، چه میکنند؟
اینترنت بعنوان مهمترین یافته ی بشر که در خدمت جهانی شدن است، اینجا نقشی بسیار حیاتی باز میکند. در هنگام شیوع ویروس کرونا گیر کردن در خانه ، سالن های خالی سینما و رستوران های تعطیل ، افراد بیشتر عمر خود را به صورت آنلاین می گذرانند.
در تایید این ادعا، در این پژوهش نیز، اینترنت در زندگی فردی و اجتماعی افراد نقش بسزایی داشته است. برخی از آموزش آنلاین گله مند بودند و عدم آشنایی با فضای اینترنت که تنها راه ارتباطیشان با دنیای کاری است.
در ایالات متحده سفارش غذای اینترنتی، سرچ در اینترنت و یوتیوب گردی به عنوان بخش مهمی از روزمرگی افراد است. بیشترین ارتباطات با خانواده و دوستان از طریق اپ های ارتباط تصویری بوده است. استفاده از برنامه های نتفلیکس طبق گفته ی اکثریت شرکت کنندگان، بخش مهمی از تفریحات افراد بوده است. از سرویس های اینترنتی که افزایش شدید استفاده را بعد از پاندمیک تجربه کرده اند میتوان به google, YouTube , Zoom و… اشاره کرد. گذشته از استفاده های کاری و ارتباط با اقوام و دوستان، انسان بیش از پیش به ارضای حس تنهایی و علاقه ی خود به جلب توجه اطرافیان در فضای مجازی میپردازد و در بیشتر موارد استفاده از فضای مجازی مثل Instagram, twitter, Face book, TikTok و… نیز افزایش یافته است.
از دیگر فعالیت هایی که بین افراد مشترک بود، استفاده از اپ های ورزشی در خانه است. چه کسانیکه از پیش ورزش میکردند و حالا نمیتوانند به باشگاه بروند و چه کسانیکه کمتر درگیر آن بوده اند، حالا با جدیت بیشتر برای زندگی سالم و پر کردن اوقات فراغت به استفاده از برنامه هایی مثل Yoga, work out, health tracking و… میپردازند.
فعالیت های هنری و دستی یکی از محبوب ترین بخش هاییست که نیازمند اوقات فراغتند تا خودی نشان بدهند. یادگیری نواختن موسیقی، قلابدوزی ، پخت وپز و باغداری ، علاقه نشان دادن به غذا پختن و همچنین کیک درست کردن در خانه برخی از تفریحاتیست که در بسیاری از موارد افزایش پیدا کرده است.
در این باره میتوان به این نکته نیز اشاره کرد که این تعطیلی ها و کاهش ارتباطات از آنجایی که باعث تعطیلی بسیاری از کسب و کارهای محلی شده است، در بسیاری از موارد نقش واسطه را از میان تولید کننده و مصرف کننده برداشته و مردم برای ارضای نیازهای مختلف خود، بیشتر به توان و امکانات خانگی خود متکی اند. البته یکی از متغیرهای بسیار تاثیرگدذار در میان افرادی که در ارتباط با آنان اطلاعات به دست آمده است، نه موقعیت فرهنگی و جغرافیایی که دوره ی سنی افراد بود. در گروه های سنی جوانتر بیشتر افراد از درگیری زیاد با بازی های ویدیویی سخن میگفتند. سبک زندگی Hectic نیز که یکی از بهانه های انسان معاصر برای مطالعه ی کمتر یا کاهش فعالیت های فرهنگی ادبی است، حالا بسیار کمرنگ شده و این خود باعث افزایش مطالعه در سال اخیر شده است.
جمع بندی و نتیجه گیری
ویروس کرونا یکی از مهمترین واقعیات قرن بیست و یکم یعنی نابرابری جوامع را نادیده گرفت وکشورها با جهان بینی های متفاوت و حتی سطح برخورداری مختلف را با یک مشکل مشترک مواجه نمود. به این ترتیب دنیا در مواجهه با مشکلی فراگیر شروع به تغییراتی در مسیر سازگار شدن با آن کرد که در بسیاری از ابعاد صرف نظر از تفاوت های فرهنگی در جوامع مختلف، به شکل یکسانی نمایان شد.
نهایتا این که در کنار پذیرش تکثر فرهنگی و ارزشمندی آن، توجه به تفاوت های جوامع مختلف باعث میشود زمانیکه از خانواده ای در ژاپن یا اتیوپی صحبت میشود تصورات اگزاتیک و غیرواقع بینانه نداشته باشیم و این تکثر فرهنگی در دنیایی که ما غرق در پنجره های اطلاعاتی هستیم، منجر به احساس دوری از دیگر انسان ها و سبک زندگیشان نداشته باشیم. یافتن الگوهای جهانی رفتار انسان در موقعیت های مختلف و مطالعه ی آنان انسان را هرچه بیشتر به جامعه ی جهانی نزدیک تر میکند و حتی درک تفاوت ها نیز برایش آسان تر و قابل فهم تر است.
ویروس کرونا نه تنها قواعد زندگی انسان را به چالش کشیده که با محدودیت هایی که بوجودآورده، سبک جدید از زندگی مدرن را با کمک اینترنت به عنوان دهکده ای جهانی که از قوانین مشترک پیروی میکنند بوجود آورده است که بیش از پیش شباهت ها و اشتراکات زندگی افراد در کشورهای مختلف را یادآور میشود. نتایج مسیر جهانی شدن در این برهه از تاریخ بسیار واضح تر از پیش است. سرگرمی ها، رسانه و هنرهای تصویری، اپ های برقراری ارتباط، سبک برگزاری کلاسهای درسی و … تا حد زیادی میان مردم مشترک است و تفاوت های بین المللی را به حداقل رسانده است.
در این پژوهش نیز با در نظر گرفتن همین چارچوب فکری و الگوهای یکسان رفتاری افراد، به این باور دست یافتیم که درخیلی موارد تفاوت دیدگاه های نسل های مختلف، گذراندن اوقات فراغت و محتوای دریافتی مورد پسند انسان ها …یکسان است و کرونا و جهانی شدن هر دو در رابطه ای مستقیم با یکدیگر قرار دارند.