با شروع قرن بیست و یکم و گسترش اینترنت در کامپیوترهای خانگی و پیدایش موبایل و وسایلی شبیه به آن مانند تبلت، زندگی اجتماعی در جوامع انسانی به کلی تغییر کرد. این تغییرات در ابعاد مختلف اجتماعی، شغلی، آموزشی و سرگرمی اتفاق افتاد. بسیاری از موقعیت ها و ارتباطاتی که تا پیش از آن قابل انجام نبودند، ممکن شدند و یا روند آنها افزایش پیدا کرد. این دگرگونی ها در دهه ی گذشته و با پیدایش شبکه های اجتماعی که شروع آنها با شبکه هایی نظیر فیسبوک بود سرعت گرفت به نحوی که اکنون، هر روزه شبکه های جدیدی با ویژگی های متفاوت و متناسب با سلیقه های گوناگون تولید می شوند.
بر اساس تعریف هلن صدیق بنای، “شبکه های اجتماعی، واژه ای است که برای نامیدن گروهی از افراد که در میان خود دارای ارتباطات وسیع مستمر هستند و یک حلقه منسجم ارتباطاتی را تشکیل می دهند، به کار می رود. وی معتقد است این واژه امروزه بیشتر برای نامیدن پایگاه های اینترنتی به کار می رود که افراد با عضویت در آنها امکان دستیابی به اطلاعات سایر اعضا، آشنایی با علایق آنها، به اشتراک گذاری تولیدات متنی، صوتی و تصویری و نیز تشکیل گروه هایی براساس علایق مشترک با برخی از دیگر اعضای پایگاه را پیدا می کنند. این شبکه های در درجه اول شیوه ارتباط افراد را تغییر داده اند. از یک تفریح ساده گذشته گرفته که اکنون به جای لذت بردن از آن مردم بیشتر به قصد گرفتن عکس و انتشار در فضای مجازی آن را انجام می دهند، تا ارتباطات شغلی و آموزشی. این اتفاق به خصوص در دوران کرونا و با به وجود آمدن محدودیت های حضور فیزیکی بیشتر نیز شده است. وجود داشتن چنین شبکه هایی از یک طرف امکان آشنایی افراد با یکدیگر، برقراری مکالمه و روابط فردی را حتی در ابعادی بین المللی فراهم می کند و از طرف دیگر امکانات جدیدی را به وجود می آورد که استفاده کنندگان آنها نیز در کنار سازندگان می توانند از آن بهره ببرند.
از سال ۲۰۰۵ تا کنون موضوع شبکه های اجتماعی مجازی اصلی ترین مشغله کاربران اینترنت در دنیا و به دنبال آن ایران بوده است. این شبکه ها به دلیل تکثر و تنوع محتوایی و قابلیت های متعدد نرم افزاری و اینترنتی با استقبال وسیعی توسط کاربران مواجه شده اند. ویژگی این شبکه ها، قدرت برقراری نظام شبکه ای میان دوستان و همفکران کاربران به صورت منظم و سامان مند است. در کمتر از یک دهه اخیر تاکنون، شبکه های اجتماعی مجازی با ارائه طیف بسیار وسیعی از امکانات و خدمات، جامعه جهانی را در حوزه های گوناگون دچار تحول کرده اند. این فناوری های نوظهور با ایجاد فرصت دسترسی آسان به حجم زیادی از اطلاعات، امکان برقراری ارتباط سریع همزمان، فرصت های برابر برای ارسال و دریافت پیام و ایجاد بستر فعالیت های شغلی، آموزشی، سرگرمی و… برای کاربرانی که تعدادشان دائما رو به افزایش است، توانسته اند جای خود را در زندگی افراد باز کنند و به دنبال آن زندگی آنها را دچار تحول سازند. در عصر جدید، اینترنت و شبکه های مجازی با نوآوری ها و بدعت هایی بی بدیل، نظام ارتباطات اجتماعی و متعاقب آن جامعه را با تغییر و تحوالت بسیاری روبرو ساخته اند. توسعه فناوری های اطلاعات و ارتباطات، افزایش ضریب نفوذ اینترنت، بهره گیری از امکانات وب، ایجاد ارتباطات تعاملی و شبکه ای منجر به شکل گیری نوع جدیدی از روابط اجتماعی تحت یک ساختار اجتماعی جدید شده است. همچنین، این جامعه به مدد شبکه های اجتماعی باعث ایجاد شبکه ای از تحوالت جدید در حوزه اجتماعی و فرهنگی جامعه شده است.
به وجود آمدن شبکه های اجتماعی، جهانی مجازی را در کنار دنیای فیزیکی و ارتباطات درون آن، ایجاد کرده است. ظهور جهان مجازی به موازات جهان فیزیکی، ترکیب های پنج گانه ای را موجب شده که تغییراتی بزرگ در فضای زندگی به وجود آورده از جمله؛ فیزیکی- مجازی شدن ارتباطات انسانی، یعنی خارج شدن ارتباطات انسانی از قلمرو جبر زمان و مکان فیزیکی در اثر گسترش استفاده از ابزارهای فناورانه ارتباطی به ویژه ابزارهای ارتباطی مبتنی بر شبکه اینترنت؛ فیزیکی– مجازی شدن زمان، به معنای تغییر مفهوم زمان در جهان دو فضایی شده که برخوردار از ظرفیت هندسی همزمان بوده و منجربه انباشت ظرفیت های زمانی می شود؛ فیزیکی– مجازی شدن کار، به معنای تبعیت کار از منطق عددی که برخلاف کار فیزیکی که منعکس کننده زمان کامل انجام کار است، منجربه ارزش کامل زمان می شود؛ فیزیکی– مجازی شدن فرهنگ، یعنی جدا شدن فرهنگ از خصیصه های چسبیده به جغرافیا و برخوداری فرهنگ از ویژگی سرعت و حرکت شتابان و لحظه ای؛ فیزیکی– مجازی شدن تعلقات و وابستگی ها، به معنای ایجاد ظرفیتی به وسعت همه جهان و حرکت جمعیت و تعلقات فرهنگی و اجتماعی. فیزیکی – مجازی شدن فرآیندی است که دو فضایی بودن را در تمام شئون زندگی انسانی مسلط ساخته است. افراد در چنین فضایی که به صورت جهانی درمحل خود زندگی می کنند و به صورت شبانه روز درمعرض ارتباطات تازه هستند، با جهان اجتماعی و به دنبال آن با ارزش ها، هنجارها، آیین ها و امور تازه ای مواجه و آشنا می شوند.
نوشته‌های مرتبط
بنابراین، دلایل متعددی برای حضور و فعالیت در شبکه های اجتماعی مجازی وجود دارد. اولین و واضح ترین آن ارتباط با دوستان و آشنایان و به طور کلی سرگرمی است. اما در بسیاری از مواقع، این شبکه ها تبدیل به محلی برای تبلیغات مشاغل خود شده اند و یا افرادی در این شبکه ها با هدف تبلیغات شروع به فعالیت در آنها کرده اند. در برخی موارد مانند یوتیوب، خود شبکه به شما متناسب با تولید محتوایی که در صفحه شخصی خود انجام می دهید، مبلغی پرداخت می کند. در مواردی دیگر نیز نظیر اینستاگرام، افراد با انتشار تبلیغات می توانند کسب درآمد کنند. مسئله دیگر در این حوزه، مسئله آموزش است. بحث آموزش به خصوص در زمان کنونی به شدت وابسته به سیستم شبکه های اجتماعی و به طور کلی شبکه های ارتباطات دیجیتالی شده است. در بیست سال گذشته در صورت به وجود آمدن بحرانی نظیر بیماری کرونا در جهان امکان ادامه دادن مدارس و دانشگاه ها به صورت غیرحضوری وجود نداشت. اما در حال حاضر و با فناوری های جدید و شبکه ها اجتماعی مختلف، افراد از نقاط مختلف می توانند در کلاسی مجازی حاضر شوند و به ادامه تحصیل خود بپردازند.
بحث دیگری که در همراه با گسترش شبکه های اجتماعی مجازی توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، مسئله سلامت کاربران این شبکه ها است. عده ای معتقدند سلامتی کاربران شبکه های اجتماعی، با خطرات جدی روبروست؛ زیرا این افراد رابطه رو در روی کمتری با دیگر افراد جامعه دارند و به روابط دنیای مجازی اعتیاد پیدا کرده اند. هدف اصلی آنان برآورده ساختن آنی نیازهایشان است. شبکه های اجتماعی مجازی به این ترتیب در منزوی ساختن مردم نقشی اساسی ایفا کرده اند. در نتیجه این ارتباطات می تواند در نهایت منجر به تغییر عملکرد ژن ها، واکنش های ایمنی بدن، سطح هورمون ها و عملکرد شریان ها شده و بر روی عملکرد ذهن هم تاثیر گذار بگذارد. این مسئله می تواند میزان خطر مشکلات جسمی نظیر سرطان، سکته، بیماری قلبی و جنون را افزایش دهد. پس از اعتیاد به مواد مخدر و الکل دنیا با نوع تازه ای از اعتیاد رو به روست که اعتیاد به فیس بوک است. اعتیاد به فیس بوک نوعی از اعتیاد به اینترنت به شمار می رود که در حال حاضر می توان آن را به اعتیاد به هر نوع شبکه اجتماعی اعم از اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، توییتر و بسیاری شبکه های دیگر که هر روز تولید می شوند نسبت داد. اما شبکه های اجتماعی مردم را به گونه دیوانه واری به خود جذب می کند. در این شرایط فرد در دنیای مجازی غرق شده و متوجه دنیای واقعی پیرامونش نمی باشد. معمولا برای اعتیاد به شبکه های اجتماعی مجازی پنج نشانه عنوان می شود: کم خوابی و بازماندن از فعالیت های روزمره؛ اختصاص بیش از یک ساعت در روز به شبکه های مجازی؛ نادیده گرفتن کار و پرداختن به شبکه های اجتماعی در ساعات اداری؛ نگرانی و تشویش از عدم دسترسی به شبکه های اجتماعی؛ و به وجود آمدن وسواس در فرد برای چک کردن صفحه برخی افراد خاص. به منظور جلوگیری از چنین اعتیادهایی، باید استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی به ساعات بیکاری و تنها برای معاشرت با دوستان محدود شود. در غیر اینصورت فرد با انزوای اجتماعی، تشویش و دیگر ناهنجاری ها روبرو خواهد شد.
منابع:
محمدی، مریم؛ موسوی، پروانه؛ موسوی، پریسا؛ تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر سبک زندگی؛ نخستین همایش ملی سبک زندگی، نظم و امنیت، اردیبهشت ۱۳۹۴.