بی‌توجهی به کلیشه‌های جنسیتی در یک تیزر تلویزیونی

عنوان تیزر: «روایت ماندگار»

 مقدمه

تیزر در اصطلاح به رفتاری اطلاق می شود که با نمایش موضوعی، تلاشش این است که با سرنخ دادن و ارائه نشانه، حس کنجکاوی در بیننده ایجاد کند؛ از این رو گزارش آگهی معمولاً کوتاه و خلاصه است و در واقع هدفش این است که تا زمان رونمایی کامل، ذهن بیننده را مشغول کند.

اخیراً تیزرهای مختلفی با عنوان: «ایران من» و «روایت ماندگار» از شبکه­های مختلف سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می­شود که به نظر می­رسد برخی دست­اندرکاران تولید این تیزرها گاهی با سهل­انگاری یا تعجیل در ساخت و تولید آنها، نکات­ریزی را فراموش می­کنند که نتیجه آن ابهام و سبک­بودن پیام برای برخی موضوعات والا، ارزشی و در خور تقدیر است که گزارش آگهی را دچار نقصان می­کند.

این یادداشت نقدی است بر یکی از تیزرهای «روایت ماندگار» که نکات و اشکالات قابل توجه آن را یادآوری می­کند.

موضوع گزارش آگهی

پسر نوجوان حدود ۱۲ تا ۱۴ ساله­ای از اتومبیل پدرش پیاده می­شود و به طبقه ساختمانی وارد می­شود که محل انجام شبیه­سازی کامپیوتری مخصوص نوجوانان است. او از طریق یک مسئول خانم به یکی از جایگاه­های کامپیوتری برای اجرای شبیه­سازی و طراحی قهرمان مورد نظر خود، هدایت می­شود و با رّد پیشنهاد دستگاه، قهرمان ذهنی خود را طراحی می­کند که فاقد یک پا ست و سپس در مکانی مجاور توسط مسئول مربوط، کالبد قهرمان خود را در مقیاس یک عروسک دریافت می­کند. سپس با سؤال مسئول مربوط که می پرسد این عروسک! قهرمان کیست؟ اشاره به پدر جانبازش می­کند که روی ویلچر نشسته و یک پا ندارد و می­گوید: عروسک بابام !!!

  ایراد مهم تیزر

• تقلیل مقام جانباز در شبیه­سازی از تند­یس به عروسک

در لغتنامه دهخدا «تندیس» به معنی: «تن مانند است، چه دیس به معنی مانند باشد و به معنی صورت و تمثال و پیکر و کالبد و قالب و جثه نیز آمده است، اعم از انسان و حیوانات دیگر» (نک: دهخدا، ذیل واژه).

در همین لغتنامه از «عروسک» به: «تصغیر شده عروس و عروس کوچک یا عروس خُرد یاد می­کند. یعنی لعبتی که دخترکان سازند و با آن بازی کنند، یا آنچه از پارچه یا موم یا پلاستیک و دیگر چیزها به شکل دخترکان زیبا برای بازیچه سازند» (نک: دهخدا، ذیل واژه)، سخن رفته است.

با استناد به دو تعریف بالا ایراد اصلی و محتوایی مهم این تیزر را می­توان این­گونه شرح داد:

• عروسک یکی از اسباب بازی­های سنتی و نو نزد کودکان است و داشتن عروسک و بازی با عروسک­ در اکثر جوامع مختص دختران است. بنابر این خطای آشکاری است که کاراکتر این تیزر که پسری ۱۲ تا ۱۴ ساله است، نیاز به عروسک – و به غلط عروسک پدرش به عنوان یک جانباز- و عروسک­بازی داشته باشد.
• دختربچه‌ها انحصاراً به عروسک علاقه‌مند هستند. این علاقه نشأت گرفته از عاطفه ویژه دختر بچه‌ها و همچنین به دلیل قدرت برتر عروسک درایجاد حسّ همزادپنداری و تفاهم خیالی با کودک است. چرا که عروسک، بالاترین نقش تربیتی را به ویژه درشکل‌دهی و پایه‌ریزی شخصیت دختران دارد.
• در علوم روانشناسی، پسران به دلیل وجود کلیشه­های رایج جنسیتی (Gender Stereotypes) که عروسک­ها را زنانه می­دانند، اغلب مجاز به بازی با عروسک­ها نیستند. بنابراین عروسک برای پسران ایده­آل و مناسب نیست.
• «تندیس» واژه­ای صحیح و اصلی است که باید در این تیزر جایگزین «عروسک» می­شد. استفاده از این واژه ضمن تناسب با مقام شامخ جانباز، روایتی محکم برای تداوم گزارش آگهی ایجاد می­نمود.
• از آنجا که مقام جانباز در جامعه از اهمیت خاصی برخوردار است؛ این مقام و جایگاه باید در تمام شئونات اجتماعی از جمله تولید فیلم و تیزر رعایت شود. از این منظر معمولاً برای افراد شاخص و خاص از جمله جانبازان می­توان به احترام خدمات و پایمردیشان تندیس و سردیس ساخت، نه عروسک!
• به نظر می­رسد در نسخه اصلی اسکریپت این تیزر کاراکتر اصلی دختر بچه بوده است که نیاز او با داشتن عروسک – پدر جانبازش- همخوانی دارد. از این رو ممکن است به دلیل نداشتن حجاب و پوشش مناسب با توجه به سن کودک، کاراکتر او با پسر عوض شده اما دست اندرکاران تهیه تیزر با غفلت برای عروسک جانشین­سازی نکرده­اند.

دیگر ایرادات تیزر:

• در اولین نمای تیزر و در گفتگوی میان پسر و پدر، لول صدای پدر بسیار پایین است، این ایراد موجب شده است در ابتدا بیننده به دلیل عدم وضوح صدای پدر، تصّور نماید که پسر از اتومبیل کرایه­ای اسنپ پیاده می­شود. چرا که صدای پسر و پدر سینک نیست!
• در نمای مربوط به انتخاب قالب­ها، در صورت وجود تندیس و سردیس- که صحیح این بود- در نظر داشتن این دو گزینه و انتخاب یکی از آنها می­توانست در انتقال پیام و در نتیجه وجهه مثبت دادن به تکریم و مقام جانباز نقش اساسی داشته باشد.
• در نمای آخر نیز هنگام بیان پسر که : «این عروسک بابام است!» حرکت سر پسر که به صورت کلوز­آپ است، کند است که موجب شده حرکت سر پسر از خانم مسئول به طرف پدرش مصنوعی جلوه نماید.

کلام آخر

ساخت تیزر یک کار حرفه­ای و تکنیکی است و باید به تمام جوانب محتوایی و فنی آن اِشراف و آگاهی داشت. چرا که یک تیزر در ثانیه­های ظرف زمانی خود باید چنان از ساختار قوی و نشانه­های متناسب بهره­مند باشد که داستان و موضوع را از نظر ساختار سینمایی یا تلویزیونی به خوبی روایت نماید. از این رو در تهیه هر تیزر تلویزیونی کیفیت و مطلوبیت حرف اول را در مقابل کمیت و تعداد و در نتیجه اقناع مخاطبان خواهد داشت.

منابع:

-دهخدا، علی­اکبر، ۱۳۷۵، لغتنامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران