انقلاب کوبا و رقص(۱)

تصاحب رقص سیاهان طبقه پایین‌ توسط انقلاب کوبا

نوشته: ایوان پین دانیل-استاد رقص و مطالعات آفریقایی-آمریکایی برگردان: فردین علیخواه

در کوبای معاصر، بیانی فرهنگی، که تا پیش از این در حاشیه قرار داشت، اکنون الگوهای جدیدی را در دل تغییرات پیچیده اجتماعی در اختیار عموم می گذارد[۱]. رومبا[۲]، رقص غالب کوبایی‌های طبقۀ پایین سیاه‌پوست در قرن نوزدهم، در راهبردهای سازمانی مربوط به حفظ و بازآموزی فرهنگی، به عنوان نماد ملی جامعه قرن بیستمی کوبا پدیدار گشته است. جایگاه ملی رقص رومبا به واسطه مجموعه‌ای از اقدامات عمومی ماهیانه که توسط دولت کاسترو و از طریق وزارت فرهنگ سازماندهی شده است، ارتقا یافته و نهادینه گشته است. کوبا این انتخاب را پیش روی خود قرار داده است تا تصویر ملی و بین‌المللی جدیدی از خود ارائه دهد و این کار را بیش از هر رقص فولکلور دیگری، با رقص رومبا انجام داده است[۳]. قبل از انقلاب ۱۹۵۹، رقص باله کوبایی و رقص مدرن در سطح ملی تحسین و تمجید می‌شدند، در حالی که رقص‌های فولکلور به این شکل تشویق نمی‌شدند تا شکوفا شوند. از زمان انقلاب، تغییری به سوی حمایت و علاقه نسبت به این رقص در سیاست‌های فرهنگی کوبا رخ داده است. رومبا، به منزله یک رقص و همانطور که در سطرهای بعد خواهم گفت به منزله مجموعه رقص، اکنون برای نشان دادن همذات‌پنداری با عناصری با خاستگاه آفریقایی ترویج می‌شود که در فرهنگ کوبا نفوذ کرده است. حمایت از این رقص با هدف نمایندگی منافع توده‌های کارگری و نیز تقویت مشارکت جامعه هنری در پیشرفت اجتماعی یک نظام سیاسی تازه‌متولد‌شده صورت گرفته است. با این وجود، علیرغم توجه خاص انقلاب سوسیالیستی به این تجلی فرهنگی مهم توده‌ها، رومبا در کوبا هنوز در میان همه اقشار فراگیر نیست. رومبا رقصی است که عمدتاً توسط کوبایی‌های تیره‌پوست، و با مشارکت مستقیم نسبتاً کمی از سایر بخش‌های جامعه کوبا اجرا می‌شود[۴].

از سال ۱۹۷۹، رومبا در کوبا به شکلی ترویج و تبلیغ شده که برای سایر رقص‌ها اینگونه نبوده است. اجرای رقص‌های دیگر، مانند کانگا[۵] و سان[۶]، آسان‌تر است و در نتیجه مشارکت بخش‌های گسترده تری از کل جمعیت را دربرمی گیرد. از آنجایی که رقص رومبا برای ارائه به عموم مردم و آن هم در سطح ملی و بین‌المللی شکلی رسمی به خود گرفته است، در نتیجه از یک رقص خودجوش و بداهه به یک رقص آماده و برنامه‌ریزی‌شده تغییر یافته است. با این حال، رومبا هنوز هم برای مردم کوبا به طور قاطع، تجلی جنبه‌های مهمی از فرهنگ ملی  تلقی می شود. هدف این مقاله شالوده‌شکنی نسبت به معنای رومبا و نقش آن در شکل دادن به هویت ملی جدید کوبا است.

رومبا چیست؟

کلمه “rumba” یا “Rumba” دربرگیرنده رویداد، رقص و مجموعه‌ای از رقص‌های مرتبط با یکدیگر است که در اینجا به عنوان مجموعه رقص مطرح می‌شود. از یک سو، “Rumba” یک رویدادِ جشن یا جشنی جمعی است که عموما پیوندی با مناسک مذهبی ندارد. این  باور وجود دارد که رومبا برخاسته از شرایط و اوضاع اجتماعی شهر هاوانا و استان‌های اطراف هاوانا و ماتانزاس[۷] است. برخلاف مناطق وسیع کشاورزی خرد که شکل رایج سکونت کوبایی در قرون شانزدهم و هفدهم بود و برخلاف زندگی مبتنی بر کشت و زراعت که بعد‌ها در طول قرون هجدهم و نوزدهم به طور کامل در کوبا توسعه یافت(دشان شاپو ۱۹۷۱، اورتیز ۱۹۶۳) پایتخت شهری، مردمان متنوعی نظیر بردگان، دورگه‌ها، استعمارگران و سیاه‌پوستان آزاد به ویژه از اسپانیا را دربرمی گرفت. در نیمه دوم قرن نوزدهم، این گروه‌ها که از نظر ساختاری توسط طبقه دورگه‌ها به هم مرتبط بودند(مارتینز، آلیر ۱۹۷۴) پس از کار در اسکله‌ها، تفرجگاه‌ها، داخل پاسیو‌های شهری، و در ساختمان‌های فرسوده شهری (مکان‌هایی متراکم از نظر زندگی) تجمع می کردند. با لغو برده‌داری در سال ۱۸۸۶، کوبایی‌های تیره‌پوست به کوبایی‌های فقیر  روشن پوست ملحق شدند که در مناطق شهری به دنبال شغل می گشتند. همه گروه‌ها خود را با شرایط خاص افراد آزاد در یک جامعه مبتنی بر رنگ پوست و طبقه وفق می دادند، اما هر از گاهی با هم در گردهمایی‌های عمومی به نام رومبا یا رامبونز[۸] شرکت می‌کردند.

از سوی دیگر، “rumba” نام سنت رقص/موسیقی است که به مجموعه‌ای از رقص‌های مرتبط کوبایی اشاره دارد. رقص‌های مختلفی در کوبا وجود دارد که  توسط ساکنان بومی آمریکایی در کوبا، مهاجران اروپایی، و آفریقایی‌های به‌بردگی‌گرفته‌شده  پدیدار شدند، اما رقص‌هایی که به‌عنوان خلاقیت‌ها و ابداعات کوبایی تحول یافته‌اند، از نظر حرکت، ریتم و همراهی سازها ارتباط نزدیکی با هم دارند. در مقاله حاضر، این رقص‌های متمایز، دسته‌بندی می شوند و آن رقص‌هایی که با هم مرتبط هستند در کل، مجموعه رومبا نامیده می‌شوند(نگاه کنید به شکل ۱، آلن ۱۹۸۴، و لبن ۱۹۷۴: ۱۶۵-۱۵۱).  به دلیل رابطه نزدیک بین دو نظام، مجموعه رقص، هم ساختار موسیقی و هم ساختار رقص را دربرمی گیرد[۹].

مجموعه رومبا در قرن نوزدهم گسترش یافت و از کوبا به سراسر جهان منتقل شد. از دهه ۱۹۳۰ (جان ۱۹۶۱: ۸۴ و بندیکت ۱۹۸۳: ۲۳) به اشتباه به طور جداگانه به عنوان رقص هایی منفرد در نظر گرفته شده است که “rumba” یا “rhumba” نامیده می‌شود، که رقص محبوب سالن رقص است. نسخه و نوع سالن رقص از ساختار موسیقایی سنتی فولکلور استفاده می‌کند، اما به طور قطع با رقص رومبای سنتی متفاوت است.

گردهمایی‌های Rumba، یعنی رومبا به عنوان یک رویداد، بذر‌هایی را برای توسعه مجموعه رومبا، یعنی rumba به عنوان رقص/موسیقی فراهم آورد. سه نوع اصلی رومبا وجود دارد: یامبو[۱۰]، گوآگوآنکو[۱۱]، و کلمبیا(نگاه کنید به: مارتینز-فوره ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶، آلن ۱۹۸۴، و مولینر ۱۹۸۶ و ۱۹۸۷). در دو مورد اول، محوریت رومبا بر تعقیب و گریز بداهه‌گونه بین یک رقصنده زن و مرد است. در مورد سوم، به طور سنتی  مجموعه ای از رقصندگان مرد به همراهی ریتم با یکدیگر رقابت می‌کنند. رومبا (به عنوان رویداد و جشن)در سراسر کوبا و بیرون از آن گسترش یافت، اما با توجه به شرایط خاص هر منطقه شاهد تحولاتی بود.

بحث های گوناگونی در این خصوص وجود دارد که مجموعه رقص دقیقاً کجا و چه زمانی شروع شد. با این حال، اکنون این توافق شکل گرفته است که سرچشمه آن به اواخر دهه ۱۸۶۰ در استان‌های هاوانا و ماتانزاس برمی گردد[۱۲]. این دو نوع رقصِ مبتنی بر زوج، در مناطق شهری ظهور کردند و نوع رقابت انفرادی مردانه آن در مناطق روستایی تکامل یافت. توسعه رقص مردان نشان‌دهنده عدم توازن مردان و زنان در مناطق روستایی است که حاصل ویژگی‌ها و طول مدت تجارت برده در کوبا است[۱۳] (فرجینالز، ۱۹۸۴: ۱۴-۱۰). رومبای رقابتی مردانه نیز یادآور رقص انفرادی مردانه است که در کوبا در دورهمی‌های جامعه مخفی به نام «آباکوآ» یا «کارابالی» برگزار می‌شود. این ارتباط از دو ساختار منطبق بر رقص انفرادی مردان فراتر می‌رود، ارتباط بین آباکوا و کلمبیا به دلیل ژست‌ها و حرکات رومبا که مستقیماً به ژست‌ها و حرکات رقص آباکوآ مرتبط است، بیان می‌شود.

سازبندی و موتیف‌های موسیقایی، یعنی شیوه‌های نواختن درام در مجموعه رومبا نیز شواهدی از نفوذ کنگویی-آنگولایی در سراسر کوبا را نشان می‌دهد. با وجود اینکه همه آن‌ها از آواز « اِ کاپلا»[۱۴] (آواز بدون همراهی ساز و ملودی)، پرکاشن مخصوص و الگو‌های حرکتی متمایز استفاده می‌کنند هر  سنخ در این مجموعه متمایز است.

Rumba، هم به‌عنوان رقص و هم به‌عنوان یک رویداد، به‌عنوان یک آفرینش کوبایی، یک نمایش نژادآمیخته[۱۵] از طبقات پایین، محصولی هنری از خیابان‌ها و حومه‌نشین‌ها پدیدار شد[۱۶]. رومبا بخش‌هایی از قطعات محبوب را در هم آمیخت، نظیر آهنگ‌هایی از آواز‌های محبوب روز، اخبار یا شایعات محلی، سرود‌های مذهبی همچون آرارا یوروبا یا پالو[۱۷] (مذاهب برگرفته از آفریقا،. نگاه کنید به: بسکوم ۱۹۵۰، کابررا ۱۹۵۴، ۱۹۵۸، ۱۹۷۴، و ۱۹۸۶، و دیلی ۱۹۵۰) و انواع غریوها و هیاهوهای خیابانی.

نفوذ اسپانیایی ها، به زبان، سبک‌مندی آواز، ساختار آهنگ و اصول حاکم بر رابطه بین ساز‌ها کمک کرد. میراث آفریقایی در الگو‌های صدا و پاسخ، ژست های مایل و خمیده، در موسیقی و بدن چندریتمی، نحوه نواختن ساز‌ها، و تأکید بر حرکت  ایجاد شده توسط نیم‌تنه و جداسازی اعضای بدن، به نمایش گذاشته می‌شود. هر دو فرهنگ ناهمگون اسپانیایی و آفریقایی، تمایل به بداهه‌پردازی و پیچیدگی ریتمیک را به کوبا تزریق کردند.

Rumba یکی از دو رقصی است که برای عموم مردم کوبا واجد اهمیتی ملی است. دیگری، دانزون[۱۸]، رقص ملی کوبا در قرن نوزدهم، رقص اجتماعی  زوج محور است. روزی [در تقویم] برای این رقص (روز دانزون)ثبت شده است، همچنین برای rumba نیز جشنواره‌ای به مدت یک تا دو هفته(جشنواره رومبا) مقرر شده است. هر یک از سیزده استان کوبا سالی یک بار (در هفته فرهنگی)، فرهنگ خاص خود را با جشن‌هایی که شامل رومبا هم می‌شود، جشن می‌گیرند. در استان‌های هاوانا و ماتانزاس، علاوه بر هفته فرهنگ و جشنواره رومبا، رویداد‌های Rumba از جمله rumba دو بار در ماه برگزار می‌شوند. هیچ رقص دیگری در تقویم کوبا جایگاهی رسمی نیافته است. نکته درخور توجه این است که رقص ها به ویژه رومبا هم راستا با قهرمانان ملی و تعطیلات مهم تاریخی تجلیل شده و برجسته می شوند. احتمالاً رقص دانزون به این دلیل مورد تشویق و تمجید واقع نشد که با سالن‌های رقص و بخش نخبگانی ساختار اجتماعی پیوند داشت[۱۹]. این امر rumba را به عنوان نمونه‌ای ملموس از همخوانی با توده‌ها  قرار داد.

مهم‌ترین انواع و  دگرگونی‌های رومبا

یامبو[۲۰] ، رومبایی است که غالب اوقات با صدای [ساز] درام باکس کاخون[۲۱] همراه است. اصطلاحات «باکس رومبا»[۲۲] و «کاخون رومبا[۲۳] » به استفاده از جعبه‌ها در زمانی اشاره دارد که طبق قانون استفاده از ساز درام ممنوع شده بود. ازلحاظ تاریخی، مردم[برای نواختن] از کمد، میز، قاشق و به‌خصوص جعبه‌های خاص ماهی روغن(کاد) برای همراهی با آوازهای خود استفاده می‌کردند. در یامبو ویژگی اغواگری رقصنده وجود دارد. هم مرد و هم زن به شکلی فعال در تعقیب و گریزی فریبنده شرکت دارند، و دلربایی، وقار، و جذابیت را به نمایش می‌گذارند. رقص، یک عشق‌ورزی ناب است.

هدف در گواگوانکو، که رومبایی سریع‌تر با ریتمی مشخص و متفاوت است باکونائو[۲۴] [حرکتی شهوانی] یا تلقیح[۲۵] است. کوبایی‌ها کلمه  باکونائو را از کلمه باکونر[۲۶] اخذ کرده‌اند که به معنای «  تلقیح/ تزریق، پیوستن یا یکی شدن» است. این موضوع در رقص در ژست‌هایی خود را نشان می‌دهد که از سوی مرد نسبت به زن ابراز می‌شود که معمولا با ضربه‌ای به لگن، ضربه آرنج، لگد، یا حرکت تند و ناگهانی روسری همراه است. زنان در این رقص با ظرافت و دلربایی می‌رقصند، اما همیشه سعی می‌کنند با قرار دادن دامن، دست یا روسری‌های خود در مقابل ناحیه تناسلی، یا با چرخش کامل برای منحرف کردن تلاش مردان، از واکونائو[تلقیح] پرهیز کنند. گواگوانکو، تعقیب و گریز است که به زبان استعاره بیانگر خروسی است که برای مرغی می‌خرامد.

گام‌های اساسی برای زن و مرد در هر دو رقص یعنی یامبو و گواگوانکو با هم مرتبط، ولی ساختار موسیقایی، هدف و ویژگی‌های ابرازشده متفاوت است. در یامبو رقص شامل ورود محتاطانه یا حساب‌شده رقصنده زن با الگویی آرام و موج‌دار است. تنه از باسن به سمت جلو خم می‌شود و با خم شدن زانوها پایین می‌آید و بدن به‌آرامی از این ‌طرف به‌ طرف دیگر می‌چرخد. پاها به‌طور متناوب با الگوهای لمسی/گام، به کنار یا به جلو حرکت می‌کنند (کل پا به‌صورت موازی لمس می‌گردد). تماس بدنی بین زوج رقصنده رقص بسیار محدود است. زن و مرد زمانی همدیگر را لمس می‌کنند که بخواهند روسری‌های بزرگ را دور شانه‌هایشان رد و بدل نمایند، یا وقتی مرد دستش را روی شانه یا کمر زن بگذارد هنگامی که در حال اجرای الگوی پایین آمدن هستند، و یا وقتی از فضای رقص خارج ‌شوند. در گواگوانکو زوج‌ها در وضعیت ایستاده‌تری می‌رقصند و ژست‌ها و حالت‌های متنوعی ابراز می‌کنند. کارکرد این حرکات ایجاد حواس‌پرتی احتمالی در رقصنده زن است. در این رقص تأکید بر تعقیب و گریز و تقلای مداوم برای دستیابی به واکونائو[آمیزش] است. یکی از این رقص ها  آهنگین است، و رقص دیگر از انرژی و پویایی سرشار است. هر دو رقص به حرکات بدن، به‌ویژه با حرکات زنان دچار تغییر و پویایی می‌شوند. حرکت‌ها برای مردان در گواگوانکو با گام‌های متصل‌کننده و حرکات ضربه‌ای گسترش می‌یابد.

در کلمبیا[۲۷]  [این رقص] به شکل تک نفره  و متوالی توسط مردان  انجام می‌شود. در بین این سه نوع اصلی رقص، [این نوع رقص] سریع‌ترین است و مهارت هنری، چابکی مردانه و رقابت در رقص را نشان می‌دهد. این رقص دارای گام‌های بسیار پیچیده، کوتاه و قدم برداری[۲۸] پرانرژی، حرکات تکان‌دار مستقل، تغییرات سریع در حالات و ریتم، و اغلب حرکت پاباز، پرش، و دیگر کارهای برجسته آکروباتیک است. این‌ها بداهه‌آمیز است و رقصنده به بداهه‌نوازی درامر که به‌طور متناوب آغاز و همراهی می‌کند، پاسخ می‌دهد. ترتیبی که در آن افراد می‌رقصند، با مهارت هنری و ژست‌های چالش‌برانگیزی تعیین می‌شود که مردان (به‌عنوان‌مثال، انگشت اشاره به سمت بالا یا پایین هنگام اجرای حرکتی  پرانرژی در مقابل رقصنده انفرادی) از خود نشان می‌دهند.

رومبای بازمانده از زمان سیطره استعماری اسپانیا[۲۹]، یا رومبای قدیمی[۳۰]، مقوله‌ای جداگانه از دگرگونی‌های تقلیدآمیز قدیمی است که هم می‌تواند یامبو و هم گواگوانکو باشد، اما ازنظر سرعت بین این دو قرار می‌گیرد.

باتارومبا[۳۱] یکی از آخرین دگرگونی های نوآورانه است که حدوداً در سال ۱۹۸۵ در استان ماتانزاس تنظیم شد و مجموعه وسیعی از آهنگ، ریتم‌ها و رقص‌های مذهبی یوروبا در بافتِ نژادآمیخته و متراکم رومبای کوبا را ترکیب می کند.[۳۲] در اینجا، پس از قسمت آواز رومبا، بسیاری از رقصندگان با گام‌های خاص رقص گوگوانکو وارد فضای دایره‌ای‌شکل جلوی درام‌نوازها می‌شوند. این [رقص] با سه نوع اصلی که بیان شد و در آن یک زوج یا مردان تنها به‌ردیف می‌رقصند، متفاوت است. زوج‌های رقصنده می‌توانند از تعقیب و گریز خاص رقص رومبا دست بکشند و با مردانی جفت شوند که در موقعیت سالن رقص نزدیک زنانی ایستاده‌اند، یعنی قسمت سان‌کازینوی[۳۳] رقص[۳۴]. برای مثال، زوج‌ها یک‌درمیان بین رقص های رومبا،  گوگوانکو، سان و کازینو تغییر می‌کنند. مجموعه‌ای از تغییر جهت‌ها  و حرکات، رقص بداهه آمیز را توسعه می‌دهند، ضمن اینکه نواختن درام نشانه گنجاندن ریتم‌های[درام] باتا در اینجاست. رقصنده‌ها با اضافه شدن یک همسرایی از سرودهای یوروبا، حرکات خود را به حرکات و ریتم‌های خاص خدایان یوروبا تغییر می‌دهند. یک زوج رقصنده بین سه مجموعه یعنی رومبا، یوروبا و سان رفت‌وبرگشت دارند و به ترکیب سبک‌های مختلف (سنتی یا del campo ، سانتیاگورا[۳۵]، هاوانا، ماتانزاس، سالن رقص یا de salón و غیره) می‌پردازند. هم مرد و هم زن  در خصوص زمان تغییر [حرکات] و نوع رقص امکان انتخاب دارند، هرچند در خصوص سبک سان، معمولاً این مرد است که جفت شدن را آغاز می‌کند.

جیریبیلا[۳۶]سریع‌ترین تنوع رومبا است و ازنظر موسیقایی بیشتر به نوع کلمبیایی آن مرتبط است[۳۷].

ادامه دارد

*منبع ترجمه:

Daniel, Y. P. (1991). Changing values in Cuban rumba, a lower class Black dance appropriated by the Cuban Revolution. Dance Research Journal, ۲۳(۲), ۱. https://doi.org/10.2307/1478752

[۱] من این افتخار را داشتم که بین سال های ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۷ در کوبا زندگی کنم و از وزیر فرهنگ کوبا، بخش ارتباطات بین المللی، برای کمک هایشان در طول این مطالعه میدانی تشکر می کنم.. علیرغم تیرگی روابط سیاسی بین ایالات متحده و کوبا، من برای مطالعه و مستندسازی رقص کوبایی به آنجا دعوت شدم. همچنین در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، من مدیون پروفسور پرسی هینتزن و میشل لاگر هستم که ایده‌های آنان به درک من از کارائیب شکل داد. هر دوی آنها پیش نویس های مرا را خواندند و پیشنهاداتی مطرح کردند. البته، هیچ کدام از آنها مسئولیتی در قبال تحلیل های من ندارند.

[۲] rumba

[۳] «فولکلور» در کوبا به عناصر و پدیده های سنتی، و به طور خاص موسیقی، رقص، هنر، مبلمان، لباس و غیره اشاره دارد که  ترکیبی از میراث اروپایی، آفریقایی و هائیتی است و اینها تشکیل دهندۀ ترکیب کلی فرهنگ کوبا هستند. به علاوه، همچنین دربرگیرنده الگوهای جدیدتر و عناصر و پدیده های مادی جدیدی است که همه آنها قویا بر هویت کوبایی تمرکز دارند. ماریا ترزا لیناریس (۱۹۸۹:  ۷-۱) این اصطلاح را هم برای محصولات و هم برای میراث مردم به کار می برد که به صورت شفاهی و از طریق تقلید انتقال می یابد. فرناندو اورتیز  (۱۹۵۱: ۳۶-۲۹) آن را به عنوان محصولات و رفتارهای مردم عادی و همچنین لایه های ممتازتر جامعه تعریف می کند. هر دو محقق کوبایی تأکید دارند که خاستگاه فولکلور طبقات بالا و پایین، شهرها و همچنین مناطق روستایی، و دوران معاصر و همچنین دنیای قدیم است.

[۴] من ترجیح می دهم از “فرم” استفاده نکنم، که به طور معمول برای تعیین سه دسته اصلی رومبا استفاده می شود. به عنوان مثال، وقتی از اصطلاح «فرم گواگوآنکا» (فرمی از رومبا) استفاده می‌شود، کوبایی‌ها بلافاصله این برداشت را دارند: ۱) سازآرایی خاص، ۲) ساختار موسیقایی متمایز (بهترین نمونه در کلاو یا واحد ریتمیک کلیدی است که هر دو فعالیت یعنی موسیقی و رقص را کنار هم حفظ می کند)، ۳) الگوی حرکتی ماهرانه برای رقصندگان زن و مرد، و ۴) برای اشاره به یک میراث قومی خاص در کوبا.

[۵] conga

[۶] son

[۷] Matanzas

[۸] Rumhones

[۹] رقص های مربوط به رومبا و مجموعه رومبا در سراسر دریای کارائیب و آمریکای لاتین یافت می شود، به عنوان مثال، سامبای برزیل، بامبا از مکزیک، مالامبو پرو، زمبرا از آرژانتین، کلمهیا از کلمبیا، باندامبان از سورینام، و همچنین کامبیا از پورتوریکو از آن جمله اند. این رقص‌ها عموماً شامل عشق‌ورزی، تعقیب و گریز و/یا نزدیک شدن، فشار یا ضربه به ناحیه لگن است. همه اینها از فرهنگ کنگو-آنگولا در آفریقای مرکزی سرچشمه می گیرند.

[۱۰] yambu

[۱۱] guaguanco

[۱۲] به گفته فرناندو اورتیز، برجسته ترین مرجع در سنت های فولکلور آفریقایی-کوبایی  (۱۹۵۱: ۴۳۳)، و همچنین روگلیو مارتینز-فوره، قوم شناس مجمع ملی فولکلوریک  (۱۹۸۰: ۱۱۵-۱۱۴) رومبا احتمالا در کوبا به‌عنوان قطعاتی از آهنگ‌ها و مراحلی باشد که از قوم گانگا یا کیسی در کوبا به یادگار مانده است. جانهاین جان(۱۹۶۱:۸۲) پیشنهاد می‌کند که رقص از مردم سارا در شمال نیجریه آمده است، جایی که ردیف‌هایی از پسران در مقابل ردیف‌هایی از دختران می‌رقصند، و نزدیک‌تر و نزدیک‌تر می‌شوند تا زمانی که با هم تماس پیدا کنند و سپس از یکدیگر جدا شوند. اما در کوبا، یوکا و ماکوتا رقص‌های مسبوق به رومبا هستند. اینها رقص هایی از میراث کنگو-آنگولا به شمار می روند، یعنی از باکونگو، لوبا، لوندا، و بدون شک دیگر مردمان آفریقای مرکزی که هم اکنون کنگو، آنگولا، و زئیر کنونی هستند( ر.ک. لوپز-والدز ۱۹۸۹، فو-کیو ۱۹۹۰، دانیل ۱۹۸۹: ۹۱-۸۵، ۳۵۶-۳۵۵). از ویژگی های یوکا و و ماکوتا، لمس یا ضربه به ناحیه ران، ناف یا لگن در میان رقصندگان زن و مرد است که همچنین در رومبا نیز برجسته است.

[۱۳] رقص مردانه همچنین می تواند به عنوان روزنه ای برای بیان همجنس‌گرایی تعبیر و تفسیر شود، با این حال، وقتی به این رقص نگاه می کنیم همجنس‌گرایی در آن یک ویژگی برجسته و یا یک موضوع صریح نیست.

[۱۴] a capella

[۱۵] Creole

[۱۶] در این مقاله، «نژادآمیخته» برای اشاره به موجودیت جدیدی بکار گرفته می شود که از ترکیب نفوذ آفریقایی و اروپایی در کوبا متولد یا به نمایش گذاشته شده است، اما قطعاً کوبایی است.

[۱۷] Arara Yoruba or Palo

[۱۸] Danzón

[۱۹] مجموعه دانزون(Danzón) دربرگیرنده دانزا(danza)، دانزونت(danzonete)، و دانزون است.

[۲۰] yambú

[۲۱] cajón

[۲۲] box rumba

[۲۳] rumba de cajon

[۲۴] vacunao

[۲۵] vaccination

[۲۶] vacunar

[۲۷] Columbia

[۲۸] pisao

[۲۹] Rumba del tiempo de Espaiia

[۳۰] rumba de los viejos

[۳۱] Batarumba

[۳۲] این درهم‌آمیزی خاص از مجموعه‌های جداگانه، یعنی مجموعه رومبا و مجموعه یوروبا، به پدرو تاپانس (پلو) و فرانسیسکو زامورا از آفریقا-کوبا، یک گروه سنتی رومبا نسبت داده می‌شود. با ترکیب عناصر سکولار و مقدس، سایر تحولات رومبا نیز به دنبال آن رخ داد. بااین‌حال، در اینجا، هر دو نظام رقص و موسیقی به‌طور کامل ترکیب‌شده‌اند. از هر دو نوع درام به‌طور همزمان استفاده می‌شود (کونگا و باتا)، هر دو نوع آواز (آواز رومبا و سرودهای یوروبا) و اشعار به‌طور متناوب خوانده می‌شوند، و سه نوع رقص به‌طور متناوب ادغام می‌شوند – رومبا، یوروبا و کازینو (رقصی شبیه به آنی که در ایالات‌متحده به‌عنوان رقص سالسا شناخته می‌شود). نوارهای ویدئویی این رقص و نمونه‌های دیگر رقص کوبایی از طریق Images، Northampton، MA 01060 در دسترس هستند.

[۳۳] sonlcasino

[۳۴] Son: مجموعه‌ای است که شامل بسیاری از رقص‌های اجتماعی و محبوب قرن بیستم می‌شود، ازجمله مامبو، چاچاچا، موزامبیک، کازینو و غیره. کازینو جدیدترین نمونه از مجموعه سان است که به سالسا اشاره دارد و رقصی است که اغلب به شکل مربع یا دایره‌ای از زوج‌ها با دعوت کنند ای به گام‌های خاص (به‌عنوان‌مثال، چرخ کازینو) رقصیده می‌شود.

[۳۵] Santia-guera

[۳۶] Giribilla

[۳۷] در زمان انجام این تحقیق، چنین تنوعی از رقص رومبا نه اجرا می‌شد و نه‌چندان موردبحث قرار می‌گرفت. بسیاری از افراد مطلع این اصطلاح را نمی‌شناختند و برخی دیگر می‌گفتند که این رقص آن‌قدر سریع است که عملاً هیچ‌کس نمی‌تواند آن را اجرا کند. فقط نوازندگان می‌توانستند آن را بنوازند. بااین‌حال، برخی دیگر می‌گویند که این بیشتر مربوط به شهر سانتیاگو دِ کوبا در کوباست.