آستانگی؛ عکس‌هایی از تراس‌های خانه‌های ایرانی در دوران قرنطینه

تهیه و تنظیم: ریحانه شهبازی

«اتاقی به آستانه‌ی خود می‌رسید…» سهراب سپهری

شهرنشینی با خود مسائل و اقتضائاتی را به همراه دارد که یکی از آن‌ها، تغییر فضاهای محل سکونت است. آخرین آمار و ارقام سامانه‌ی داده نمای شهرداری تهران به نشانی data.tehran.ir نشان می‌دهد که در شهر تهران بیش از ۲ میلیون و ۸۶۷ هزار منزل مسکونی وجود دارد که حدود ۸۷ درصد این خانه‌ها، واحدهای آپارتمانی است. با توجه به این ارقام، می‌توان گفت امروزه اکثر خانه‌ها آپارتمانی شده که این مسئله حذف بعضی از مکان‌ها و جایگزینی برخی مکان‌های دیگر را به دنبال داشته است. در گذشته حیاط در معماری خانه‌های ایرانی فضای مهمی محسوب می‌شد که بخشی از فعالیت‌های ساکنان در آن صورت می‌گرفت. امروزه این حیاط‌ها یا حذف شده‌اند یا اگر وجود داشته باشند فضای عمومی و مشترک محسوب می‌شوند و متعلق به همه‌ی ساکنان یک ساختمان هستند. این شرایط وجود تراس‌ها و بالکن‌ها را به امتیازی مهم برای یک خانه تبدیل می‌کند. بالکن (ایوانک) فضایی مسقف است که حداقل یک طرف آن‌ها رو به فضای بیرونی قرار می‌گیرد. بالکن‌ها از الحاقات آپارتمان‌ها هستند و مساحت آن در مساحت آپارتمان و بنا محاسبه می گردد. تراس (بهارخواب) نیز فضای غیرمسقف الحاق‌شده به آپارتمان است که به دلیل محسوب شدن در مشاعات، مساحت آن جزو مساحت آپارتمان‌ها محسوب نمی‌شود. در این کار تمرکز روی بالکن‌ها در شهر تهران و اطراف خواهد بود. این فضاهای اختصاصی که آستانه و مرز داخل و خارج محسوب می‌شوند، برای ساکنان یک خانه برخی از کارکردهای حیاط را ایفا می‌کنند. در بعضی موارد به عنوان انباری از بالکن استفاده می‌شود و ابزار و وسایلی در آن قرار می‌گیرند. نگه‌داری از حیوانات خانگی، پهن کردن لباس‌ها برای خشک شدن و… از دیگر کارکردهایی بالکن‌ها هستند. با شیوع گسترده‌ی ویروس کرونا و اعمال قرنطینه در کشورها، شیوه‌های مختلفی از زیست به وجود آمد. اجبار به خانه‌نشینی، سبب شد افراد به فعالیت‌های خانگی خلاقانه و استفاده از فضاهای مختلف منزل روی بیاورند. در این میان بالکن‌ها فضایی برای تنفس شهروندان و ایجاد تنوع محسوب می‌شوند. این محیط‌ها به نوعی حدفاصل فضای خانگی و فضای بیرون محسوب می‌شوند و فرصتی برای تجربه‌ی فضای متفاوتی را فراهم می‌کنند. این روزها روی استفاده از این مکان‌ها نیز تأثیر داشته و آن‌ها را دچار تغییراتی کرده است. در ایامی که این ویروس در کشورهای اروپایی و به خصوص ایتالیا گسترشی شدید پیدا کرده بود، تصاویر و فیلم‌های بسیاری از خواندن آواز و نواختن ساز در بالکن‌ها منتشر شد که به نوعی باعث ارتباط همسایگان نیز می‌شد. با وجود اینکه ویدئوهایی از همخوانی سرود ای ایران توسط ساکنان شهرک اکباتان نیز منتشر شد، اما در ایران عمده‌ی فعالیت‌ها در این فضا شکل متفاوتی دارد. با توجه به اینکه عمده‌ی زمان قرنطینه‌ی خانگی در ایام مهمی که حوالی عید نوروز صورت گرفت، وجود این فضاها اهمیت پیدا کرد. در چند مناسبت از جمله نیمه‌ی شعبان و سیزده‌به‌در استفاده‌های بیشتری از این محیط‌ها صورت گرفت؛ مناسبت‌های مذهبی و ملی که همواره همراه با حضوری گسترده برگزار می‌شدند. این استفاده اهمیت بسیاری داشت چرا که به دلیل باورهایی که شهروندان نسبت به سپری کردن این ایام بیرون از منزل داشتند، وجود بالکن‌ها فرصتی را فراهم کرد که افراد در خانه بمانند و از طرفی از نظر روحی و روانی کمتر دچار آسیب شوند. علاوه بر این، برخی فعالیت‌های شهروندان نیز به بالکن‌ها منتقل شده است. برای مثال با توجه به تعطیلی باشگاه‌ها و سالن‌های ورزشی، برخی ورزشکاران از این محیط‌ها و پشت‌بام برای دور نشدن از ورزش و حفظ آمادگی جسمانی استفاده می‌کنند. گزارشی از این فعالیت‌ها در خبرگزاری مهر با عنوان «زمین تمرینی به وسعت بام‌های شهر» به چاپ رسیده است. علاوه بر این بخشی از زیست روزمره‌ی مردم مثل صرف وعده‌های غذایی و مطالعه نیز به بالکن‌ها منتقل شده است که سبب می‌شود تاب‌آوری افراد برای خانه‌نشینی و بیرون نرفتن بیشتر شود. دوری از محیط‌های تفریحی مثل رستوران‌ها و کافه‌ها نیز باعث شده افراد در صورت امکان با گذاشتن میز و صندلی در آنجا فضایی شبیه به آن را برای خود تداعی کنند. در ادامه، نمونه‌هایی تصویری از این اقدامات و فعالیت‌ها آورده شده است. عکس‌ها از ده خانه در قسمت‌های مختلف شهر تهران و اطراف هستند که توسط خود ساکنان منازل تصویربرداری شده‌اند.

خانه‌ی شماره‌ی یک

خانه‌ی شماره‌ی دو

خانه‌ی شماره‌ی سه

خانه‌ی شماره‌ی چهار

خانه‌ی شماره‌ی پنج

خانه‌ی شماره‌ی شش

خانه‌ی شماره‌ی هفت

خانه‌ی شماره‌ی هشت

خانه‌ی شماره‌ی نه

خانه‌ی شماره‌ی ده