استاد جواد صفینژاد (۱۳۰۸-۱۴۰۴) روز دوم دی ماه، از میان ما رفت، اما جایش همیشه در میان دانشگاهیان، اهل فرهنگ و مردمی که صمیمانه دوستشان داشت، سبز و زنده خواهد ماند.
صفینژاد از معدود مردمشناسان نسل نخست این رشته در ایران بود که از دوره زندهیاد نادر افشار نادری با موسسه مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران، به ویژه در بخش مطالعات عشایری همکاری میکرد. وی سپس به دانشکده علوم اجتماعی پیوست و تا به آخر به پژوهش و انتشار آثار پرارزش خود و همکاری با گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران مشغول بود. پیگیری و پایداری وی در کار و پژوهش علمی به حقیقت مثال زدنی و خارقالعاده بود. زمان که من برای نخستین بار پا به گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، گذاشتم، گمان میکنم استاد صفینژاد تازه بازنشسته شده بود و هنوز اساتید بزرگی چون روحالامینی، طبیبی، ثریا و عسکریخانقاه در کنار ما بودند هرچند که اکثر آنها نیز بازنشسته شده بودند. این بزرگان گاه به گاه به گروه سر میزدند اما در میان آنها شاید صفینژاد بیشترین توان و اراده را برای کار پرشور و خستگیناپذیر داشت. قدرت و توان و عشقی که این اساتید به کار دانشگاهی، پژوهش و خدمت به فرهنگ مردم ایران داشتند برای ما جوانترها الگوی پُرارزشی بود. و گمان میکنم صفینژاد از همه اساتید پیشکسوت دانشکده حضور بیشتری در فعالیتهای دانشگاهی داشت. این معنا که انسان دانشگاهی هرگز بازنشسته نمیشود را استاد صفینژاد در واقعیت زندگی خود و در عمر دراز خویش به اثبات رسانده بود. هم از این رو سالهای سال برای همه ما کارها و زندگی او یک الگوی واقعی به شمار میآمد و باقی خواهد ماند. آثار وی که برخی از آنها به کلاسیکهای رشته مردمشناسی تبدیل شدند نه تنها آثار قدیمیاش، برای نمونه «بُنه» و «طالبآباد»، اما همچنین آثار بیشمار جدیدترش در زمینه جغرافیا، عشایر و مباحث مربوط به آب و آبیاری سنتی در ایران. دانش او در زمینههای کاربردی به ویژه زندگی عشایر و مسئله استفاده از دانش سنتی برای مشکلات آبیاری در ایران مدرن، که از خلال کتابها و مقالات بیشمارش برای همیشه در تاریخ مردمشناسی ثبت شدند، درسهایی بزرگ برای همه نسلهای بعدی و همه مسئولان و تصمیمگیرندگان و پژوهشگران ایران هستند و خواهند بود و البته نشان میدهند که چگونه میتوان شرافتمندانه و تاثیرگذار در سختترین شرایط ممکن، کار و زندگی کرد. صفینژاد با زندگی و آثار خود برای همیشه میراثی به یادماندنی در فرهنگ ایران باقی گذاشت. یادش همواره زنده خواهد ماند.
ناصر فکوهی
استاد انسانشناسی دانشگاه تهران
نوشتههای مرتبط
سوم دی ماه ۱۴۰۴