طی دهه‌های اخیر همزمان با تحول الگوواره‌ها در ادبیات توسعۀ شهری و با جهت‌گیری نظری مردم‌گرایانه، تاکید بر توسعه محلی از طریق راهبردهای متناسب به مثابۀ یکی از پیشران‌های موثر توسعه شهری قلمداد شده است. در این راستا، گردشگری در سطح محله‌ها و اجتماعات محلی(گردشگری محله‌محور) به عنوان یکی از مهم‌ترین راهبردهای توسعۀ شهری مورد توجّه قرار گرفته است. ایدۀ محوری در گردشگری محله‌ای، بهره‌گیری از ظرفیت‌های نهفتۀ محلات به‌مثابۀ جاذبۀ گردشگری (تاریخی، میراثی و غیره) است(حبیبی و همکاران، ۱۳۷۱ به نقل از شکوری و امینی ۱۴۰۳) . شماری از اندیشمندان چون اسمیت، ۲۰۱۶، ریچاردز، ۲۰۱۸ و روحانن، ۲۰۰۰ [۱] نیز گردشگری محله‌ای را همسان با گردشگری فرهنگی[۲] به شمار می‌آورند که به لحاظ پیامدهای آموزشی و فرهنگی- اجتماعی و هویت بالذات خود، شایستۀ توجّه و مطالعه است. در فرآیند فعلی برنامه‌ریزی و مدیریت توسعۀ شهری، بهره‌مندی از راهبردهای مشارکتی[۳] و جماعت‌محور مورد اجماع برنامه‌ریزان و سیاستگذاران قرار گرفته است.
بهره‌مندی از فضای محلات در امر گردشگری و برنامه‌های توسعۀ شهری، بیانگر بهره‌مندی از این رویکرد در سطح عمل است. در کشورما-ایران- نیز چندی است بهره‌مندی از تورهای گردشگری محله‌محور در راستای احیا و بازآفرینی محلات، توسعۀ گردشگری داخلی، توسعۀ محلی و منطقه‌ای در دستور کار نهاد‌های مرتبط قرار گرفته است و مقالات و مطالعات متعددی در این خصوص به‌واسطۀ اندیشمندان و محققان حوزه‌های مربوطه به انجام رسیده است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به مطالعۀ شکوری و همکاران(۱۴۰۳)، حسینی و مرادیان هرندی(۱۴۰۲)، باقری و همکاران(۱۳۹۸)، طهرانچی(۱۳۹۸)، شماعی و همکاران(۱۳۹۹) و…. اشاره کرد. در یک نگرش کلی آنچه از ارزیابی مطالعات و پژوهش‌ها برمی‌آید، غفلت از بعد استانده‌های پیاده‌سازی گردشگری محله‌محور در سطح مطالعاتی و عملیاتی است. آنچه پایداری این شکل از گردشگری، سلامت بازدیدکنندگان، رضایتمندی بازدیدکنندگان و ساکنان و بازآفرینی اصولی محلات را به همراه دارد.
نوشته‌های مرتبط
توجه به استانده‌ها چرا و چگونه؟
در فرآیند طراحی و برنامه‌ریزی تورهای گردشگری محله‌محور، می‌توان استانده‌ها را به‌مثابۀ ستون و پایه طرح‌ها قلمداد کرد. بدیهی است که توجه به استانده‌ها در ابعاد گوناگون فنّی، بهداشتی، زیست‌محیطی، اجتماعی، زیرساختی و… است که می‌تواند ضامن بقا و پایداری طرح‌های مرتبط با گردشگری از جمله گردشگری محله‌محور باشد. همچنین توجه به این اصول بنیادین است که می‌تواند طرح گردشگری محله‌محور را در راستای بازآفرینی شهری و توسعۀ مشارکت‌محور مردمی پیش ببرد. توجه به استانده‌ها ضمن آنکه می‌تواند ضامن بقای طرح، باشد می‌تواند به حفظ هویت مکان نیز منجر شود. هویتی غالباً تاریخی و فرهنگی وبرآمده از اصالت که بی‌توجهی به آن، بی‌توجهی به گنجینه‌های ارزندۀ فرهنگی-اجتماعی است. در سراسر جهان استانده‌های مرتبط با گردشگری محله‌ای در بردارندۀ گزاره‌های مرتبط با بهداشت محیط و معیارهای فنی‌اند. عواملی که در حفظ سلامت افراد اعم از بازدیدکنندگان و ساکنان و همچنین سلامت محیط مؤثرند.
با آنکه در نقاط مختلف جهان مجموعه استانده‌های متعددی برای پیاده‌سازی اقسام مختلف گردشگری تعریف شده است و این استانده‌ها در قالب‌های متعددی چون آئین‌نامه‌ها، مقالات و پژوهش‌ها برای ما قابل دستیابی‌اند باید گفت در هر کشور و با عنایت به اصول و قواعد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ….شماری از استانده‌ها، مختص به همان کشورند که در مورد سایر مقاصد قابل تعمیم نیستند. بدین ترتیب در ارتباط با واکاوی استانده‌ها و الزامات پیاده‌سازی گردشگری محله‌محور در کشور می‌توان به دانش و بینش علمی متخصصان و فعالان حوزۀ گردشگری، توسعۀ شهری و سایر حوزه‌ها اتکا کرد. یقیناً لازم است این واکاوی در مسیر انجام پژوهش‌ها و تحقیقات نظام‌مند و به دست پژوهشگران توانمند ایران محقق شود.
بازخوانی شماری از استانده‌های مرتبط با پیاده‌سازی گردشگری محله‌محور
همان‌گونه که پیشتر ذکر شد، پیاده‌سازی گردشگری محله‌محور به گونه‌ای اصولی و پایدار در گروی تعریف و رعایت استانده‌هایی است که شماری از آن‌ها در قالب استانده‌ها و معیارهای جهانی و شماری در زمرۀ استانده‌های محلی می‌گنجند. با آن که تهیۀ فهرستی از استانده‌ها و الزامات برگزاری تورهای گردشگری محله‌ای نیازمند مطالعات دقیق و عمیق، انجام پیمایش‌های اصولی و بهره‌گیری از آراء صاحبنظران حوزه‌های مربوطه است، به نظر می‌رسد می‌توان به‌طور کلی با عنایت به شرایط موجود در ایران، وضعیت محلات، نیاز‌ها و تقاضا‌های گردشگران و بازدیدکنندگان و برخی از معیارهای جهانی به بخشی از استانده‌ها اشاره کرد. در این راستا می‌توان از دسترس‌پذیری[۴](در حوزه‌های متعدد حمل و نقل، خدمات عمومی و همگانی، مراکز خدماتی و….)، استانده‌های ایمنی در گذرگاه‌ها، استانده‌های ایمنی بافت، استاندۀ مشارکت دهی اصولی مردم (جامعۀ میهمان و میزبان)، استاندۀ کنترل آسیب‌های مقصد(محله) در جریان ورود گردشگران (در ابعاد مختلف زیست محیطی، امنیتی و فرهنگی-اجتماعی)، استانده‌های ناظر بر حفظ هویت مقصد[۵](محله)، تدوین برنامۀ جامع مدیریت محله به‌مثابۀ استانده و رعایت استانداردهای فنی و بهداشتی تاسیسات خدماتی گردشگری در محله (در بردارندۀ مواردی چون تهویه سرویس‌های بهداشتی عمومی- رعایت اصول فنی کف مانند غیرلغزنده بودن و بدون خلل و شیار بودن مقاصد گردشگری- زهکشی کانال های فاضلاب-نصب نرده در پله‌ها و…) یاد کرد.
منابع:
باقری، علی و میرالی، ایمان. (۱۳۹۹). بررسی فقدان ساختار برنامه‌ریزی مشارکتی؛ تأثیر مشارکت در برنامه‌ریزی‌های شهرداری‌ها. مدیریت تبلیغات و فروش . رهیافتی در مدیریت بازرگانی، ۱ (۳)، ۱۰۰- ۹۰.
شکوری، علی و امینی فرد، حمیده،۱۴۰۳،پیاده‌سازی ایده گردشگری محله‌ای در یک محله مدرن (مطالعه موردی: شهرک اکباتان)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری (۴۹)۱۳. ۱۰.۲۲۰۸۰/jtpd.2024.26777.3864
شماعی، علی، فصیحی، حبیب اله، و دلفان نسب، مهسا. (۱۴۰۲). شناسایی عوامل پیشران‌ها در بازآفرینی و توسعه گردشگری محله تجریش. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، ۲۳(۶۸)، ۶۱-۷۹. SID. https://sid.ir/paper/966628/fa
طهرانچی، مریم،۱۳۹۸،اهمیت جاذبه‌های گردشگری محله در توسعه پایدار گردشگری شهری،کنگره بین‌المللی سالانه یافته‌های نوین در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری، تهران.
Richards, G. (2018). Cultural tourism: A review of recent research and trends. Journal of Hospitality and Tourism Management, 36, 12–۲۱. DOI:۱۰.۱۰۱۶/j.jhtm.2018.03.005.
Smith, M. K. (2016). Issues in cultural tourism studies (3rd ed.). London: Routledge.
[۱] Smith, Richards, Ruhanen
[۲] Cultural tourism
[۳] Collaborative
[۴] accessibility
[۵] destination identity