گردشگری امروزه یکی از مسائل مهم و مؤثر اقتصادی و یکی از عوامل برجستۀ ارتباط اجتماعی و فرهنگی است.گردشگری براساس وجود جاذبه‌های دیدارگر شکل می‌گیرد و بنابراین شهرها یکی از مکان‌های پرجاذبۀ گردشگری هستند. به دنبال آشکار شدن بازتاب های منفی زندگی شهری، برنامه ریزی در زمینه اوقات فراغت درصدد اولویت های شهرها قرار گرفته است و این امر زایش توریسم شهری را به دنبال داشته است. گردشگری شهری یکی از عوامل مهم توسعۀ اقتصادی ـ اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشینان است، بنابراین، در حال حاضر با توجه به گستردگی مدیریت شهری بویژه در کلانشهرها، بهره‌گیری از جاذبه‌های توریستی، می‌تواند نقش مؤثری در معرفی شهرها، به عنوان یک جاذبه گردشگری جهانی داشته باشد و تأثیر فراوانی بر اقتصاد این شهرها بگذارد. صنعت توریسم با درآمد سالانه نزدیک به ۱۰۰۰ میلیارد دلار در جهان، یکی از مهم ترین پدیده های قرن حاضر است که علاوه بر فقرزدایی، عدالت گستری و اشتغال زایی، درآمد بالایی را ایجاد کرده و برای فقرا نیز ایجاد شغل می کند. براساس آمار منتشره سازمان جهانی توریسم تعداد گردشگران در سطح جهان از سال ۱۹۵۰ تاکنون ۳۶ برابر شده است. به طوری که از ۲۵ میلیون نفر در سال ۱۹۵۰ به بیش از ۹۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۷ رسیده و در سال ۲۰۱۰ نیز به حدود ۱۰۱۸ میلیون نفر افزایش یافت. طبق آمار در سال ۲۰۰۵ حدود ۸۰۸ میلیون گردشگر در جهان جابه جا شده‌اند که این خود باعث ایجاد درآمدی بالغ بر ۲۸۲ میلیارد دلار بوده است. روندها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۰ تعداد این گردشگران در سرتاسر جهان به حدود ۱/۶ میلیارد نفر خواهند رسید. در این بین ایران یکی از کشورهای برتر در زمینه جاذبه های گردشگری در سطح بین المللی به شمار می آید؛ چرا که ایران به عنوان یکی از پنج کشور برخوردار از بیشترین تنوع اقلیمی در جهان و یکی از ۱۰کشور تاریخی و فرهنگی در سطح جهان مطرح است.
یکی از مهم ترین مقاصدی که روندهای گردشگری جهان را در دهه‌های گذشته تحت تأثیر قرار داده، مراکز شهری است. رشد سفرهای کوتاه مدت، این مقاصد را به یکی از اصلی‌ترین مراکز گردشگری تبدیل نموده است. این مسئله را تا حدودی می‌توان، با تغییر سبک زندگی در سالهای اخیر توضیح داد. زمان، به ارزشمندترین مسئله در زندگی انسانها تبدیل شده است. امروزه، مردم با وجود ناامنی شغلی، نسبت به گذشته سخت‌تر کار می‌کنند. اوقات فراغت فشرده‌تر شده و مردم چندین مسافرت کوتاه را، به یک تعطیلات طولانی ترجیح می‌دهند. بنابراین، مردم مقاصد گردشگری را ترجیح می دهند که به راحتی و به سرعت قابل دسترسی باشند. این شرایط، برای مقاصد نزدیک و قابل دسترسی همچون مراکز شهرها بسیار سودمند بوده و باعث توسعه گردشگری شهری شده است.
نوشته‌های مرتبط
مراکز شهری در گذشته نه چندان دور، کانون اصلی و قلب تپنده شهرها بوده است. شهرها یادگارهای زمان‌های گذشته را در دل خود جای داده اند و میراث‌دار فرهنگ‌ها و تمدن تاریخی خود هستند که اکثر این یادمان‌ها در بخش مرکزی شهرها که اغلب قدیمی‌ترین بخش شهرند، جای دارند. امروزه این یادمان‌های تاریخی و تمدنی بشر به همراه سایر جاذبه‌های شهری؛ مانند مراکز خرید و پذیرایی و…، مجموعۀ متنوعی از قابلیت‌های گردشگری را در خود جای داده‌اند که در صورت توجه و هدایت مناسب می‌تواند به ارتقای گردشگری و در نتیجه توسعۀ شهری بینجامد.
از طرف دیگر مراکز شهری به علت تجمع نهادهای مدنی و زیرساخت های اجتماعی می توانند محل مناسبی برای جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی محسوب شوند. با تمام این اوصاف شهرها و مراکز شهرها را می توان به عنوان طیفی از موقعیت های فضایی با فرصت های گوناگون در نظر گرفت که در واقع باید مؤلفه های اصلی و ثانویه را در این محیط ها از هم جدا کنیم. ” مولفه های اصلی، ترکیبی از جاذبه های بی مانند و جذابی هستند که گردشگر را به خود جذب می کنند. مؤلفه های ثانویه طیفی از خدمات شهری هستند که به کمک گردشگران می آیند تا آنها تجربیات بهتری از سفر خود داشته باشند” (ص ۴۹).
کتاب توسعه گردشگری شهری با تکیه بر مرکز شهر تهران به قلم الهام آزادی با رویکرد مدیریت شهری نوشته شده است. در این کتاب قابلیت توسعه گردشگری شهری در مراکز شهری و همچنین ویژگی ها و قابلیت های مرکز شهر تهران مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. کتاب روند تکوینی مدیریت شهر را به طور کلی در سه گذار اداره شهر، مدیریت شهری و حکمروایی شهری تعریف می کند. در بخش حکمروایی شهری کتاب آمده است:
” در ایران به دلیل ساختار حکومتی تک ساخت و تمرکزگرا دولت مرکزی بر اداره امور شهر به طور مستقیم و غیر مستقیم اعمال قدرت می کند و به نظر می رسد با وجود تشکیل سه دوره شورای اسلامی شهر هنوز تا رسیدن به حکمروایی شهری راه درازی را در پیش رو دارد” (ص ۷۵).
در بخش ملاحظات نظری کتاب سیر تکوین و توسعه مراکز شهری در پنج مرحله ذکر شده است و در نهایت روند پویایی شهر و به طور کلی سیر تحول مراکز شهری در سه دسته ذیل خلاصه شده است: مرکز شهر حکومتی – اداری، مرکز شهر تجاری – شرکتی و مرکز شهر فرهنگی – گذران اوقات فراغت. همچنین نویسنده مراحل توسعه گردشگری شهری را به سه مرحله سنتی، مدرنیته و پست مدرن تقسیم می کند و عنوان می کند که در ایران نیز می توان تا حدودی پدیده گردشگری شهری را بر اساس الگوی تاریخی ذکر شده توضیح داد؛ ولی باید در نظر داشت که سیر تحولات تاریخی ایرانی به گونه ای است که نمی توان همان سیر تاریخی غرب را در اینجا عینا مشاهده کرد. در بخشی از کتاب ذکر شده است که حکومت ایران با توجه به چارچوبهای ارزشی دینی و جمعی خود نمی تواند بر اساس محاسبه کمی سود و زیان اقتصادی، سیاست گذاری کند. “این امر موضوع توسعه گردشگری شهری را بسیار پیچیده می سازد و لاجرم باید بر اساس رویکرد روش شناختی کیفی و معناکاوانه‌ای به مطالعه این عرصه پرداخت که قادر به درک و شناساندن ابعاد پیچیده تأویلی آن در ایران باشد” (ص ۶۶).
فصل دوم کتاب به توسعه گردشگری شهری در مرکز شهر تهران پرداخته است. این فصل به دنبال پاسخگویی به سوالات پرسشهای زیر است:
-استعدادها و قابلیت های بالقوه و بالفعل منطقه برای گردشگری چیست؟
-در این منطقه چه برنامه ها و سیاست هایی برای توسعه گردشگری اجرا شده است و برنامه ها و سیاست های اعمال شده چیست؟
-علل موفقیت یا عدم موفقیت برنامه ها و سیاست های اعمال شده چیست؟
کتاب در ادامه به ذکر ویژگی های مرکز شهر تهران پرداخته است و به طور کلی منابع و جاذبه های موجود در شهرها، با تأکید بر شهر تهران، را در چهار دسته ی جاذبه های طبیعی، تاریخی و یادمانی، منابع و جاذبه های زیارتی و اعتقادی و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی طبقه بندی و بررسی کرده است. « گردش در بازار همیشه لذت بخش است. تهران دارای بازار بسیار وسیعی است… می توان ساعت ها در گذرهای سرپوشیده که نور از شکاف دایره‌وار سقف وارد آن می شود و حتی در گرم ترین ساعت های تابستان خنکای دلپذیری دارد، قدم زد. بازار در دست ایرانیان سنتی است و اغلب بازاریان به سبک قدیم عمامه رنگین به سر دارند و در اینجا سبزی ها و میوه ها را در سبدها به زیباترین شکلی به نمایش می گذارند و کله های گوسفندان در دکان قصابی آویزانند. هنگامی که جاروی رفتگر گرد و غبار را پراکنده و مواد غذایی را پر از خاک و خل می کند، کسی اعتراضی نمی کند» (ص ۱۰۱-۱۰۰).
نویسنده در فصل سوم با مدل پارادایمی و ذکر بخش هایی از مصاحبه های انجام شده به نتیجه گیری پرداخته است و در واقع فصل حاضر در پی تجزیه و تحلیل یافته ها و پاسخ به پرسش های مطرح شده است. نتایج حاصله در چهار زمینه فیزیکی-کالبدی، اقتصادی-مالی، اجتماعی-فرهنگی و مدیریتی-قانونی تشریح شده است. در بخش نتایج حاصل در زمینه اجتماعی-فرهنگی نویسنده به ذکر این مطلب پرداخته است که قابلیت توسعه گردشگری شهری مرکز شهر تهران در زمینه اجتماعی و فرهنگی با مقولاتی مانند زیرساخت های فرهنگی و تعاملات بین فردی تعریف می شود. یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در زیرساخت های فرهنگی بحث آموزش شهروندان در حوزه توسعه گردشگری است که در مرکز شهر تهران اقدامات هدفمندی در این زمینه انجام نشده است. «تمامی کنشگران به طور نسبی به اهمیت این دست مسائل واقفند؛ ولی آنچه دریافتم نشان می دهد که زمینه اجتماعی و فرهنگی از جمله مسائل پیچیده و چندوجهی است و مرکز شهر تهران تاکنون در حد مطلوبی بدان نائل نشده و هنوز مشکلات ناشی از آن گریبانگیر توسعه گردشگری شهری در مرکز شهر تهران است» (ص ۱۷۴).
مشخصات کتاب:
آزادی، الهام؛ توسعه گردشگری شهری؛ با تکیه بر مرکز شهر تهران و رویکرد مدیریت شهری، تهران، تیسا، ۱۳۹۲، ۱۹۲ ص.
فهرست مطالب:
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: کلیات و مفاهیم
اهمیت و ضرورت
تحقیقات پیشین موضوع
مطالعات و تحقیقات دانشگاهی
مطالعات و تحقیقات کاربردی (طرح ها و برنامه ها)
مطالعات و تحقیقات تاریخی
مطالعات و تحقیقات هنری و ادبی
ملاحظات نظری
الف) مدیریت گردشگری شهری
-گردشگری شهری
توسعه گردشگری شهری
مرور تارییخی بر مدیریت گردشگری شهری
ب) مدیریت شهری
-دوره نخست: «اداره امور شهری»
-دوره دوم: مدیریت شهری
-دوره سوم: «حکمروایی شهری»
پ) مراکز شهری
جمع بندی ملاحظات نظری و ارئه مدل
فصل دوم: توسعه گردشگری شهری در مرکز شهر تهران
ویژگی های مرکز شهر تهران
تبیین نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدها
زمینه فیزیکی – کالبدی
زمینه اقتصادی – مالی
زمینه اجتماعی – فرهنگی
زمینه مدیریتی – قانونی
فصل سوم: مدل پارادایمی و نتیجه گیری
مدل پارادایمی
الف) پدیده
ب) شرایط علی
-عدم وجود زیرساختها
-زیرساختهای فرهنگی
-زیرساختهای حرکتی
-عدم تحقق الزامات مدیریتی
پ) زمینه و عناصر مداخله‌گر
ت) پیامدها
-معضلات فیزیکی
-معضلات اقتصادی
-معضلات اجتماعی
-معضلات مدیریتی
ث) راهبردهای کنش
-راهبردهای مدیریتی
-راهبردهای غیرمدیریتی
نتیجه گیری و تبیین نظریه
نتایج حاصل در زمینه فیزیکی-کالبدی
نتایج حاصل در زمینه اقتصادی-مالی
نتایج حاصل در زمینه اجتماعی-فرهنگی
نتایج حاصل در زمینه مدیریتی-قانونی
تبیین نظریه
راهکارها و پیشنهادها
۱.راهکارهای مربوط به زمینه فیزیکی-کالبدی
۲.راهکارهای مربوط به زمینه اقتصادی-مالی
۳.راهکارهای مربوط به زمینه اجتماعی-فرهنگی
۴. راهکارهای مربوط به زمینه مدیریتی-قانونی
کتابنامه