نقش انسان‌شناسی طراحی در شکل‌گیری فرهنگ مادی (۲)

طراحی و فرهنگ هر دو معانی عمیق و منحصر به فردی را در ارتباط با یکدیگر شکل می دهند و در قالب ارزش های متفاوت عملکردی با یکدیگر ظاهر می شوند. مفاهیمی نظیر عینیت و ذهنیت که فرهنگ مادی و غیر مادی را شکل می دهد در چارچوب محصولات فرهنگی و روزمره جای  خود را باز می کنند.

راه  آشنایی با تجربه فرهنگی محصولات در گرو شناخت صحیح فرهنگ مادی و روایات درگیر آن است. فرهنگ مادى به مجموعه پدیده‌هائى اطلاق مى‌گردد که محسوس، ملموس و قابل اندازه‌گیرى با موازین کمى و علمى هستند و شامل اشیاءو ابزار موروثی جامعه اند. به‌عبارت دیگر فرهنگ مادى در واقع مشتمل بر کلیه دست‌آوردهاى مادى یا تکنولوژى است که در جامعه طی زمان ثبت شده است.(۱)

بین جنبه‌هاى مادى و غیرمادی فرهنگ، کنش‌هاى متقابل وجود دارد و تغییر یکى موجب تغییر دیگرى خواهد شد. در این مورد بعضى از جامعه‌شناسان یعنى پیروان مکتب ‘تکنوکراسی’ از جمله ‘آگ برن’ معتقد هستند که دگرگونى در تکنیک اشیاء و ابزار مادى باعث تغییر در فرهنگ معنوى و طرز افکار و عقاید مردم مى‌گردد. به‌عبارت دیگر  براى آنکه در فرهنگ غیرمادی مردم تغییرى حاصل شود و بتوان نظرات و عقاید خود را بر آنها ارائه کرد کرد، باید در تکنیک و تکنولوژى آنها دگرگونى حاصل شود . (۲)

ایگورکوپیتوف در مقاله ی زندگی نامه فرهنگی اشیا، بین زندگی نامه فرهنگی  و تاریخ اجتماعی اشیا تفاوت قائل شده است، از دید او در زندگی نامه فرهنگی اشیا به تحولات زندگی اشیا می پردازیم  فرآیند دست به دست شدن، تغییر عملکرد و …درزندگی روزمره  اشیا مورد بررسی قرار می گیرد و متفاوت از تاریخ اجتماعی اما متاثر از آن است.در دهه های اخیر به زندگی اجتماعی و فرهنگی اشیا توجه بسیاری شده است و از آنها با نام «ناانسان ها» (non humans) به مثابه اموری غیر انسانی و در عین حال در ربط وثیق و انکارناشدنی با انسان یاد شده است. (۳)

تجربه محصول یک پدیده چند وجهی است که شامل احساسات ذهنی، واکنشهای رفتاری، واکنشهای بیانی و واکنش های فیزیولوژیکی می شود. ارتباط بین فرد و محصول در یک تعامل انسان_ شیئی و در قالب  تجربه محصول شکل می گیرد و در چارچوب سه منظر اجازه ی حضور می یابد از ۱) از لحاظ جنس و متریال محصول، فرم و در نهایت زیبایی شناسی ۲) از لحاظ بار احساسی محصول   ۳) از لحاظ بار معنایی یک محصول  و در تعامل این سه عامل با یکدیگر تجربیات متفاوتی پا به عرصه ی ظهور می گذارند که بر پایه ی ترجیح  طراح می توانند تجربیات را به سمت دلخواه سوق دهند.(۴)

محصولات فرهنگی در حوزه های طراحی می توانند چنان تصویر شوند که توانایی انتقال موثر مفاهیم نمادها معانی و حتی سبک و سیاق زندگی را داشته باشند آنها می توانند بخشی از فرهنگ موجود باشند و یا فرهنگ جدیدی را ایجاد کنند .(۵)

در این راستا نمودار ۴ پارادایمیِ بورل و مورگان معرفی می شود. درک این مدل  پارادایمی برای درک بهتر رابطه فرهنگ و طراحی بسیار با اهمیت است چرا که حرکت از محدوده ی نهفتگی ذهنیت را به محدوده آشکاری عینیت مشخص می‌کند و مسیر دوسویه فرهنگ و  طراحی را در قالب های تعاملات انسانی پوشش می دهد. (۶) که شامل موارد زیر است.

• پارادایم نهفتگی-ذهنیت(تفسیر گرا)
• پارادایم آشکار- ذهنیت(انسان گرای بنیادین)
• پارادایم نهفتگی- عینیت(کارکرد گرا)
• پارادایم آشکاری عینیت(ساختار گرای بنیادین)

تصویر ۱- برگرفته از مدل چهار پارامتری بورل و مورگان(۲۰۱۷)

در مرحله اول پارادایم نهفتگی-ذهنیت پیشینه ها و اطلاعات فرهنگی به  صورت ناخودآگاه و نهفته در فرد وجود دارد در پارادایم آشکاری- ذهنیت کانسپت ها و ایده هایی برای آنها اندیشیده می شود. در پارادایم نهفتگی- عینیت استراتژیها و برخوردهای نسبت به وقایع خارج بر اساس کانسپت ها برنامه ریزی می شود و  در پارادایم آشکاری-عینیت به روش های خلاقانه، کاربردی  و علمی همراه با بار فرهنگی به مسائل پاسخ می دهیم.(۷)

با تسلط به این پارادایم ها میتوان در قالب فرهنگ  و طراحی انتقادی،  تغییراتی همه جانبه را اعمال کرد و در مسیر صحیحی جهت شکل دهی محصولات مبتنی بر فرهنگ و بعد ساختار گرایی بنیادین و همچنین شکل دهی ابعاد صحیح فرهنگی مناسب در بعد پارادایمی تفیسیر گرا گام برداشت.

ادامه دارد…

منابع

1. Ogburn, W. F., & Goldenweiser, A. (1928). Social sciences and their interrelations. George Allen and Unwin Ltd, London.
2. Kopytoff, I. (1986). The cultural biography of things: commoditization as process. The social life of things: Commodities in cultural perspective, ۶۸, ۷۰-۷۳.
3. Hodder, I. (1993). The narrative and rhetoric of material culture sequences. World Archaeology, ۲۵(۲), ۲۶۸-۲۸۲.
4. Desmet, P. M., & Hekkert, P. (2007). Framework of product experience. International journal of design, ۱(۱), ۵۷-۶۶.
5. مرتضایی. (۲۰۱۱). بیان‌هایی پیرامون شناخت تعامل فرهنگ و طراحی (محصول). نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی, ۲(۴۳), ۵۷-۶۸.‎
6. Burrell, G., & Morgan, G. (2017). Sociological paradigms and organisational analysis: Elements of the sociology of corporate life. Routledge.
7. Deetz, S. (1996). Crossroads—Describing differences in approaches to organization science: Rethinking Burrell and Morgan and their legacy. Organization science, ۷(۲), ۱۹۱-۲۰۷.