اخبار بد ادامه دارد: نگاهی به کارنامۀ گروه رسانه ای (دانشگاه) گلاسکو

مقدمه: گروه رسانه ای گلاسگو گروهی پیشرو و برجسته در زمینه ی پژوهشهای رسانه ای است که کار خود را با همکاری تعدادی از پژوهشگران و استادان جامعه شناسی دانشگاه گلاسکو اسکاتلند در سال ۱۹۷۴ آغاز کرد. اولین بررسی آنها تحلیل اخبار تلویزیون در رابطه با مسائل کارگران بریتانیا بود که با عنوان اخبار بد در سال ۱۹۷۶ انتشار یافت. نتایج پژوهش آنها نشان می داد که اخبار تلویزیون کاملا جانبدارانه به نفع گروههای صاحب قدرت و بر ضد کارگران متشکل است.

ضبط ویدئویی بولتن های خبری شبکه های اول و دوم بی بی سی و نیز شبکه آی تی وی از ابتدای سال ۱۹۷۵ آغاز شد و گزارش اولیه ای راجع به آن در ژوئن همان سال انتشار یافت. این تحقیقات در طول دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ادامه یافت و هم با استقبال و هم با انتقادهایی مواجه شد. با این وجود، بیشتر کارشناسان در تاثیراین پژوهش ها در فضای رسانه ای بریتانیا هم نظر اند. در سال ۱۹۸۲، کتاب دوم آنها با نام اخبار بد بیشتر جزء پرفروش ترین کتاب های بریتانیا قرار گرفت، امری که درباره پژوهش هایی از این دست غیرمنتظره به شمار می رفت. از آن تاریخ تا به امروز، گروه رسانه ای (دانشگاه) گلاسکو به پژوهش درباره موضوع هایی گوناگون در رسانه ها و انتشار نتایج آن ادامه داده است. آخرین پروژه تحقیقاتی آنها «مالیات بر ثروت» به موضوع اثرات کاهش بودجه در بخش های آموزش، خدمات عمومی، و نظام رفاه اجتماعی بریتانیا می پردازد. آخرین کتابی که از آنها انتشار یافته اخبار بد برای پناهندگان (۲۰۱۳) نام دارد که از منظر سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی، تصویر مخدوش، مغرضانه، و نژادپرستانه ارائه شده از مهاجران در رسانه های بریتانیا و بهره برداری سیاستمداران از آن و نیز روش های دولت در مواجه با این مشکل را بررسی می کند.

رویدادنگاری فعالیت ها

۱۹۷۴- گروه رسانه ای (دانشگاه) گلاسکو با کمک مالی از «شورای تحقیقات علوم اجتماعی» و با حمایت دانشگاه گلاسکو بنیان گذاری می شود. برایان وینستون، تهیه کننده سابق و مدرس مدرسۀ تلویزیون، به عنوان مدیر پژوهشی گروه استخدام می شود.

۱۹۷۵- ضبط ویدویی اخبار تلویزیون های بی بی سی و آی تی وی به مدت یک سال، با تمرکز بر روی اخبار کارگران، آغاز می شود و گزارشی ۳۸ صفحه ای از آن به کمیته دولتی پخش برنامه ی رادیو-تلویزیونی ارائه می شود که با انتقاد شدید یکی از مدیران بی بی سی روبرو می گردد. در همین سال، گروه با انتشارات معتبر راتلج برای چاپ نتایج تحقیق در دو جلد کتاب با نام اخبار بد قراردادی منعقد می کند.

۱۹۷۶- گروه به انتقاد بی بی سی پاسخ می گوید. اخبار بد تحت عنوان «گروه رسانه ای دانشگاه گلاسگو» (با درج نام هشت پژوهشگر مولف) انتشار می یابد. شبکه آی تی ان از ناشر کتاب به دلیل محتوای فصل سوم کتاب- درون اتاق خبر تلویزیون- شکایت می کند و ناشر، بدون اجازه مولفان، این فصل را از کتاب حذف می کند. گروه با تهدیدهای جدیدی مواجه می شود.

۱۹۷۷- اتحادیه های کارگری و رسانه ها انتشار می یابد.

۱۹۷۸- مجله چپگرای لِوِلر بخش هایی از جلسۀ ضبط شده مدیران بی بی سی را که راجع به چگونگی برخورد با این گروه است منتشر می سازد. از سوی دیگر، مجله نمایه ممیزیIndex on Censorship نقدی بسیار منفی در رد دو کتاب منتشر شده گروه چاپ می کند.

۱۹۷۹- مجله نیو استیتمنت بخش هایی از کتاب آماده انتشار خبرهای بد بیشتر را چاپ می کند که با واکنش ریچارد فرانسیس مدیر خبر بی بی سی روبرو می شود که آن را کاری بی ارزش قلمداد می کند.

۱۹۸۰- پس از چاپ خبرهای بد بیشتر، ریموند ویلیامز با نوشتن مقاله ای در لاندن ریوو آو بوکس به معرفی کتاب می پردازد.

۱۹۸۱- مجله نیو استیتمنت اثر دیگری را از گروه منتشر می کند که نقدی است به شیوه ارائه گزارش شبکه آی تی ان از کنفرانس حزب کارگر بریتانیا. در همین سال، گروه به همراه فعالان سندیکایی، استادان دانشگاه و بیش از ۱۰۰ عضو مجلس عوام در نامه ای به مدیران بی بی سی به نحوه گزارش مسائل کارگری در این رسانه اعتراض می کند.

۱۹۸۲- اخبار بسیار بد منتشر و با استقبال غیرمنتظره خوانندگان مواجه می شود. در این سال، گروه پژوهشی راجع به اخبار مربوط به “صلح و خلع سلاح” را آغاز می کند. همزمانی این پژوهش با ماجرای جنگ با آرژانتین بر سرجزایر فالکلند، موجب گسترش موضوع می گردد و با کمک مالی از یونسکو تحقیق ادامه می یابد. روزنامۀ ساندی تایمز بخشهایی از سخنان یکی از معاونان بی بی سی را منتشر می کند که حاوی حملات لفظی شدیدی برضد گروه رسانه ای گلاسکو است. هم زمان، در روزنامۀ فایننشال تایمز مقاله ای در نکوهش و در هفته نامه ضمیمۀ آموزشی تایمز نوشته ای در ستایش از گروه به چاپ می رسد. در نهایت، بی بی سی ۲ فقط شش دقیقه در اختیار گِرِگ فیلو از پژوهشگران این گروه و مدیر بعدی آن می گذارد تا به اتهامات پاسخ دهد.

۱۹۸۴- با شروع اعتصاب معدنچیان، گروه پژوهش جدیدی را بر مبنای «دریافت مخاطبان» آغاز می کند.

۱۹۸۵- اخبار جنگ و صلح دربارۀ رویدادهای منازعۀ فالکلند انتشار می یابد و بلافاصله مورد حملۀ سردبیر آی تی ان قرار می گیرد. بر پایۀ یافته های این تحقیق برنامه ای مستند در بی بی سی ۲ تهیه می شود، اما بدون اطلاع پژوهشگران، با سانسور بخش های عمدۀ آن از شبکه پخش می شود. ۵۰۰ تن از استادان و روشنفکران بریتانیایی با امضای نامه ای خطاب به مدیرکل بی بی سی به این سانسور اعتراض می کنند. کتابی با عنوان اخبار تلویزیون: جانبداری چه کسی نوشتۀ مارتین هریسون در رد کارهای گروه رسانه ای گلاسگو انتشار می یابد و منتقدان گروه به شدت از آن استقبال می کنند.

۱۹۸۶- پژوهش گروه راجع به بحران غذا در آفریقا با عنوان تلویزیون وقحطی اتیوپی: از بیورک تا بنداید منتشر می شود.

۱۹۸۷- درشمارۀ اکتبر نشریه رسانه، فرهنگ، و جامعه، پاسخ گروه به ادعاهای هریسون در کتاب اخبار تلویزیون: جانبداری چه کسی به چاپ می رسد.

۱۹۹۲- دریافت پیام: اخبار، حقیقت، و قدرت در ماه ژوئن انتشار می یابد.

۱۹۹۶- رسانه و تآلم ذهنی منتشر می شود. این پژوهش به تصویر بیماران ذهنی و روانی در رسانه ها و تاثیر آن بر برداشت افکار عمومی از این بیماران می پردازد.

۱۹۹۷- رسانه های جمعی و قدرت در بریتانیای امروز منتشر می گردد.

۱۹۹۹- پیام دریافت شد انتشار می یابد و منتقدی در مجلۀ تکسچوآل پرکتیس گروه را “سوگواران بی نوای سیاستهای انقلابی” توصیف می کند.

۲۰۰۴- کتاب مهم گروه اخبار بد از اسرائیل منتشر و با استقبال در میان رسانه های جهان عرب مواجه می شود. پژوهش دیگر گروه که به تاثیر رسانه ها بر باور عمومی راجع به خشونت جنسی بر کودکان می پردازد به چاپ می رسد.

۲۰۱۱- جلد دوم پژوهش راجع به مسائل رسانه ای جنگهای اسرائیل در لبنان و غزه و نیز حمله به کشتی های کمکرسان به غزه با نام اخبار بد بیشتر از اسرائیل منتشر می شود. یکی از حیرت انگیزترین نتایج تحقیق نشان می دهد حدود دو-سوم مخاطبان رسانه های بریتانیا نمی دانند آیا این اسرائیل است که سرزمینهای فلسطینی را به اشغال خود درآورده است، و یا این فلسطینی ها هستند که اسرائیل را اشغال کرده اند.

برگزیدۀ آثار

اخبار بد

مجموعه مقالات- نویسندگان: گروه رسانه ای دانشگاه گلاسگو

چاپ ۱۹۷۶- انتشارات راوتلج و کیگان پال

باور عمومی در بریتانیا راجع اخبار این بوده که خبرهای تلویزیون (هر شبکه ای که باشد) منبعی بی طرف تر و قابل اتکاتر از سایر رسانه است. مطالعه ی پرسروصدای گروه گلاسگو منتشر شده در سال ۱۹۷۶ این باور را به پرسش می گیرد. پژوهشگران در این کتاب، تحقیقی پردامنه از طریق بررسی دقیق اخبار تلویزیونی درباره اعتصابهای کارگری، در بازه زمانی شش ماه از سال ۱۹۷۵ ،انجام داده اند. تحلیل اخبار نشان می دهد به افراد صاحب قدرت زمانی بیشتر و جایگاهی بالاتر برای بیان دیدگاههایشان اختصاص یافته است. یافته های این پژوهش تنها بی طرفی تلویزیون را به پرسش نمی گیرد، بلکه به این نتیجه می رسد که تلویزیون تصویری خاص از کارگران متشکل و اعتراض آنها ترسیم می کند که بر بیننده تاثیر فراوانی می گذارد.

دیدن و باور کردن: درباب تاثیر تلویزیون

نوشته گِرِگ فیلو

چاپ ۱۹۹۰- انتشارات راوتلج

این کتاب پژوهش پرفسور گِرِگ فیلو از مدیران و پژوهشگران اصلی گروه است. نویسنده، با فرض اینکه اثرگذاری تلویزیون بسیار نیرومند است و همچون ابزاری سیاسی و تبلیغاتی به کار گرفته می شود، روشی بدیع برای بررسی اخبار به کار می گیرد: با دعوت از گروهی از بینندگان پیگیر تلویزیون از آنها خواسته تا خود برنامه هایی خبری با تصاویری که از اعتصاب معدنچیان در سالهای ۱۹۸۴-۱۹۸۵ در ذهن دارند بسازند. نتایج بسیار گویا هستند؛ یک سال بعد از خاتمه ماجرا، بیشتر شرکت کنندگان آنچه را در تلویزیون از اعتصابها دیده اند تقریبا بی کم وکاست بازسازی می کنند؛ مفاهیم کلیدی و حتی عبارات همانها هستند. برخی هم البته به روایت تلویزیون بی اعتنا هستند. وقتی پژوهشگر دلایل آن را می کاود در می یابد اخبار از صافی هایی می گذرد که از جمله برداشتهای تاریخی، فرهنگ سیاسی، و تجربه طبقاتی هر کدام از این افراد گروه اخیر است.

دریافت پیام: اخبار، حقیقت، و قدرت

مجموعه مقالات- ویراسته جان الدریج

چاپ ۱۹۹۳- انتشارات راوتلج

پژوهشگران در این کتاب به مسائلی چون رابطه رسانه ها و افکار عمومی، ظهور شیوه و قالب اخبار در تلویزیون، و رابطه نظریه و روش در پژوهشهای رسانه ای پرداخته اند. همچنین به نقش رسانه ها در نمایش اخبار مربوط به جنگ ویتنام، بیماری ایدز، منازعه ایرلند، و جنگ خلیج فارس توجه شده است. این مجموعه نشان از توسعه پژوهشهای گروه -به صورت انفرادی و گروهی – در باره مسئله پیام در رسانه ها و دریافت آن توسط مخاطب دارد. ویراستار کتاب، پرفسور جان الدریج استاد جامعه شناسی دانشگاه گلاسگو است.

از جنگ نامی نبر: ایرلند شمالی، تبلیغات، و رسانه ها

نوشته دیوید میلر

چاپ ۱۹۹۴- انتشارات پلوتو

این کتاب تالیف یکی از همکاران گروه به نام دیوید میلر است که در دانشگاه استرثکلاید به تدریس جامعه شناسی اشتغال دارد و موضوع آن منازعه ایرلند شمالی است. در طول چندین دهه، رسانه ها این منازعه را رویارویی ای بی منطق نشان داده اند، چیزی که نباید جنگ خوانده شود. عامل مشکلات «تروریسم» بوده است و ارتش بریتانیا نگاهبان صلح. در کل، منازعه در اذهان عمومی به حاشیه رانده شده است. تحقیق میلر وقایع نگاری این اطلاعات گمراه و تبلیغات رسانه ای است و اینکه چگونه گزارشهای رسانه ها واقعیت را تحریف کرده ویا وارونه جلوه داده اند. میلر، با دسترسی به مقامات مسئول و کادرهای اصلی گروههای سیاسی در ایرلند شمالی، خواننده را از چگونگی این دستکاری تاریخی که با دخالت مدیران رسانه ها صورت گرفته آگاه می سازد و به نقش این عامل در شکل گیری باور عمومی راجع به منازعه ایرلند شمالی می پردازد و همزمان زمینه جدیدی برای کندوکاو درباره رابطه پیچیده تبلیغات، قدرت، و افکار عمومی عرضه می کند.

رسانه های جمعی و قدرت در بریتانیای امروز

نوشته جان آلدریج، جنی کیتزینگر کوین ویلیامز

۱۹۹۷-انتشارات دانشگاه آکسفورد

در این کتاب مولفان ابتدا پرسشهایی راجع به ماهیت رسانه های جمعی و نقش آنها در شکل گیری حیات اجتماعی بریتانیای امروز مطرح می کنند. سپس از منظر تاریخی، به توسعه رسانه های جمعی در جامعه معاصر بریتانیا ،مسئله مالکیت رسانه ها، رابطه آنها با قدرت، و دامنه نفوذ آن در حوزه های عمومی و سیاسی می پردازند. پرسشهایی دیگری که طرح و بدانها پاسخ داده می شود عبارت اند از تعریف نقش مخاطب، استفاده مردم از فرهنگ رسانه ها، مسائل مربوط به خشونت و سانسور، آینده رسانه های جهانی شده و شاهراههای اطلاعاتی است.

اخبار بد از اسرائیل

نوشته گِرِگ فیلو و مایک بری

چاپ ۲۰۰۴- انتشارات پلوتو

این کتاب حاصل پژوهشی گسترده درباره چگونگی نمایش اخبار در رسانه ها راجع به منازعه میان رژیم اسرائیل و فلسطینی ها است و اینکه چگونه این اخبار باورها، درک و فهم، و داوری ببیندگان درباره این منازعه را شکل داده است. این تحقیق، با تمرکز بر گزارشهای تلویزیونی، برخورد جانبدارانه در بازنمایی این منازعه بر روی صفحه تلویزیون را توضیح می دهد که به خصوص در مواردی چون نمایش قربانیان دو طرف منازعه و انگیزه هر کدام از آنها برای دخالت در این رویارویی آشکار است. این پژوهش به بررسی دقیق رسانه ها و انتقاد از بی طرف نبودن گزارشگران محدود نمانده، بلکه معطوف به روند شکل گیری خبر و ساختارها بوده است. در این تحقیق، تحلیل موشکافانه دو سال برنامه های خبری با مشارکت ۸۰۰ ببینده تلویزیون (از بریتانیا، امریکا، و آلمان) و گروهی روزنامه نگار حرفه ای همراه بوده است و نتیجه تحقیق نشان از اختلافات اساسی در درک افراد (به ویژه جوانان) در این سه کشور از واقعیت مسئله ای فلسطین دارد. در نتیجه گیری، مسائل نظری بسیاری نیز درباب رسانه های ارتباط جمعی مطرح می شود.

روش شناسی

روش تحقیق در پژوهشهای گروه رسانه ای گلاسگو متدهای تثبیت شدۀ تحلیل محتوا مبتنی بر چهارچوب نظری اقتصاد سیاسی رسانه است که در آن خبر از طریق ابزارهای گوناگون تحلیل نحوی، روایی، و بصری بررسی می گردد. گروه همواره کوشیده است روندهای ارتباطی را همچون یک کلیت مورد تحلیل قرار دهد. روش سنجش گروه را می شود تحلیل مضمونی نام نهاد، تحلیلی که می کوشد طیف گستردۀ دیدگاهها راجع یک پدیده نظیر اعتصاب، جنگ، درگیری مسلحانه را بشناسد و سپس نشان دهد کدام دیدگاه در اخبار غالب است. این تحلیل مضمون هم به روشهای کمی در تحقیق اهمیت می دهد و هم روشهای کیفی. این افتراق روش شناسی گروه را از سایر روشهای موجود در پژوهشهای رسانه ای آشکار می سازد؛ جایی که دیگران با استفاده از روشهای کمی تبدیل به ماشین شمارش کلمات کلیدی شده اند، گروه گلاسگو در پی شمردن پیامها و معانی نهفته در اخبار است.

روش تحقیق گروه گلاسکو نه تنها پوزیتیویستی نیست، بلکه آن را نباید به هیچ وجه غیرـ تئوریک هم به حساب آورد، البته با این شرط که نظریه تنها زمانی مفید است که در عمل به کار گرفته شود. در مجموع، روش گروه رویکردی سه مرحله ای به تحلیل خبر دارد: شناخت مضامین توضیحی یا تفسیری در خبر، بررسی روش پرداخت مضامین، و ارزیابی بسامد مضامین گوناگون. البته، روش گروه ازانتقاد و سرزنش دیگر استادان و روزنامه نگاران بی نصیب نبوده است. اغلب این خرده گیران آشکارا گروه را متهم می سازند که در پژوهشهای خود شواهدی که فرضیۀ تحقیق آنها را رد می کند، حتی پیش از شروع جمع آوری داده ها، عامدانه کنار می گذارند. در پاسخ، اعضای گروه گلاسگو نه تنها این انتقاد را وارد نمی دانند، بلکه تاکید می کنند پیوسته به دنبال شواهدی در تضاد با فرضیۀ تحقیق می گردند تا تحلیلشان از این راه به ترازمندی برسد. آنها این روش را رویکردی انعکاسی در تحقیق رسانه ای می نامند؛ رویکردی جامع که وقتی با کنجکاوی ای هدفمند و منظم همراه شود می تواند روشن سازد در اخبار پدیده ها همواره آنهایی نیستند که گفته می شود و یا به نظر می رسد.

سخن پایانی

بدون تردید، دستاورد گروه رسانه ای دانشگاه گلاسگو در فهم رسانه و نیز تاکید بر مفاهیمی چون بی طرفی و انصاف در رسانه ها عظیم و برجسته بوده است. اما، در طول این چهل سال، گروه همچنین بسیارهدف طعنه، ریشخند و بهتان قرار گرفته است. آنها را تئوریسینهای مارکسیست و توطئه انگار نامیده اند (حال آنکه اعضای گروه حتی خود را دارای گرایش چپ هم نمی دانند)، و به نادیده انگاری روزنامه نگاران و مانع تراشی بر سر راه تحقیقات رسانه ای متهم ساخته اند. برخی تا آنجا رفته اند که گروه را به مخالفت با دموکراسی پارلمانی متهم کرده اند، در حالیکه بسیاری از نمایندگان مجلس عوام بریتانیا در گزارش های خود به یافته های پژوهشی گروه گلاسگو استناد کرده اند. علاوه بر این، گروه گلاسگو، بر خلاف بعضی جامعه شناسان، نگاهی یکسره بدبینانه و نفی کننده به اخبار در رسانه ها ندارد و تنها به نظر انتقادی بسنده کرده است. آنها همچنین در پژوهشهای خود دائما از همکاری ژورنالیستهای حرفه ای سود برده اند و کوشیده اند فاصلۀ موجود بین تحقیقات رسانه ای و کار حرفه ای خبرنگاری و روزنامه نگاری را پر کنند.

گروه رسانه ای گلاسگو کار خود را با تحقیق دربارۀ اخبار تلویزیونی راجع به مسائل کارگران و اقتصاد آغاز کرد و مبتکر روش های جدیدی در تحلیل محتوا شد. با گذشت زمان تحول یافت و به موضوعات گوناگون دیگری چون جنگ و صلح، بیماری ایدز و سرطان سینه، سلامت روانی، فجایع آفریقا، معلولیت جسمی، مسئلۀ فلسطین، نظام مالیاتی، و مسئلۀ مهاجران پرداخت. گراهام ترنر در کتاب مطالعات فرهنگی بریتانیا (۱۹۹۶) مدعی شد که کار گروه پایان یافته است؛ ادعایی که نادرست بود و او البته در ویرایشهای بعدی آن را تصحیح کرد. گروه رسانه ای گلاسگو اینک محدود به دانشگاه گلاسگو نیست، بلکه شبکه ای است از پژوهشگران و استادان از سراسر جهان. در حقیقت، ساختار آزاد و غیرسلسله مراتبی آن نگذاشته گروه به سرنوشت مرکز مطالعات فرهنگی دانشگاه بیرمینگام دچار و تعطیل شود. کلام آخر دربارۀ گروه رسانه ای گلاسگو سخنی است از نوآم چامسکی که خود دانشگاهی ای برجسته و معتقد به تفکر انتقادی است. چامسکی در ستایش از میراث گروه رسانه ای گلاسگو گفته است:

« لحظاتی هست که دیدگاه انتقادی نسبت به جامعه ای که در آن زندگی می کنید به سختی تحمل می شود؛ آناتی ازغلیان و جهد. اما این لحظات دورانی استثنایی در تاریخ حیات روشنفکران و استادان علوم اجتماعی شناخته خواهد شد.»

منابع

Brennan, M. (2006). A review of Bad News from Israel. Sociology 40 (2).

Eldridge, J. (2000). Contribution of the Glasgow Media Group to the Study of Television and Print Journalism. Journalism Studies 1(1).

Quinn, A. (2006). Research evidence and media bias: reflections on. Media, Culture and Society 28(3).

Quinn, A. (2007). Contrary to claims, conventions and culture: An apologia for the Glasgow University Media Group. International Journal of Media and Cultural Politics 3 (1).

شکرخواه, ی. (۱۳۸۸). خبر. دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها

وبسایت گروه رسانه ای گلاسگو:

http://www.glasgowmediagroup.org

آدرس الکترونیک نویسنده: mahmoud.abdollahi@ymail.com

صفحه شخصی محمودرضا عبداللهی در انسان شناسی و فرهنگ

http://anthropology.ir/node/26826

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139