لویس، هری، نگاهی انتقادی به دانشگاه هاروارد (۱۳۹۵) ترجمه مرتضی مردیها. تهران:پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
«هاروارد به دانشجویان درس می‌دهد ولی آنها را خردمند بار نمی‌آورد. یک دانشگاه خوب همچون پدر و مادر خوب باید به دانشجویانش کمک کند تا پیچیدگی‌های شرایط زندگی انسانی، یا دست‌کم آنچه را افراد با درک و فهم معقول و متداول درباره مشکلات تجربه کرده‌اند، درک کنند. دانشگاه خوب دانشجویانش را به طرح پرسش‌هایی تشویق می‌کند که هم مهم است و هم دردسرساز.»
نهاد دانشگاه و آموزش عالی به عنوان متولی آموزش در دوران مدرن است. این نهاد آموزشی در غرب برآمده از دل آموزش سنتی بوده و نهادهای سنتی آموزش درپی تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی به نهادهای امروزی آموزش، دانشگاه، تغییر یافتند. حال می‌توان این پرسش را طرح کرد که مهترین نقش دانشگاه و آموزش عالی چیست. مسلما آموزش. اما آموزش به چه معناست؟ «آموزش به معنی تدریس تاریخ ها، فرمول ها، قوانین و اسامی و مکان‌ها» است؟ این آموزش به‌خصوص در دوره کارشناسی، دور‌ه‌ای که دانشجویان بین سنین هجده تا بیست و دو سالگی هستند، چگونه باید باشد؟ آیا دانشگاه‌ها به این بهترین فرصت برای شکل دادن شخصیت و زندگی جوانان توجه بسنده و کافی دارند؟ هاروارد قدیمی‌ترین دانشگاه آمریکا، از جهاتی منحصر به فرد است اما وقایع و اتفاقاتی که در آنجا رخ داده و یا می‌دهد در دیگر دانشگاه‌ها نیز امکان قوع دارد. تجزیه و تحلیل آن مسایل و مشکلات می‌تواند به دیگران در فهم و درک مسایل و مشکلات دانشگاهی خودشان کمک کند.
Excellence without a soul: does liberal education have a future نام کتابی است که در سال ۲۰۰۷ به چاپ رسیده و با ترجمه مرتضی مردیها و با عنوان نگاهی انتقادی به دانشگاه هاروارد در پاییز ۱۳۹۵ به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در ۴۶۸ صفحه به چاپ رسیده است.
دانشگاه هاروارد از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های آمریکا است که آوازه و شهرت جهانی دارد. این دانشگاه یکی معتبرترین دانشگاه‌ها در جهان است و همیشه از رتبه بالایی در سطح بین‌المللی در میان دانشگاه‌ها برخوردار بوده است. هری لویس، نویسنده کتاب، که خود بیش از سی سال استاد دانشگاه هاروارد بوده است زمانی که به عنوان رئیس دانشگاه مشغول کار می‌شود هم و غم خویش را در حل برخی از مشکلات می‌گذارد اما سرآخر اعتراف می‌کند که خود بخشی از این مشکلات و مسایل جدید شده است. در سال ۲۰۰۳ پس از کنارگیری از سمت ریاست و بازگشت به استادی و تدریس و تحقیق دست به نگارش و نوشتن این کتاب می‌زند. او تلاش می‌کند با بیان مشکلات زمان ریاستش منشاء و ریشه آنها را در یابد. وی پس از سی سال سابقه تدریس در هاروارد می‌گوید: «در طول این دهه‌ها، ناظر بحث های آکادمیک فراونی درباره تدریس، برنامه درسی، نمره دهی، ورزش و چگونگی مواجهه با رفتارهای خلاف دانشجویان بوده ام. با این حال تقریباً هیچ‌گاه ندیده‌ام اساتید در این باره صحبت کنند که چطور می‌توان از دانشجویان انسان‌های بهتری ساخت.»
تمرکز نویسنده کتاب بر دوره کارشناسی است. او تلاش می کند توضیح دهد که «چگونه هاروارد و سایر دانشگاه های بزرگ دیدشان را به هدف اساسی تحصیلات دوره کارشناسی از دست داده‌اند. نویسنده کتاب می‌نویسد «این کتاب بازتاب کشمکی است که کالج هاروارد در دوران ریاست من با آن دست به گریبان بوده است. مشکلات شامل این موارد است که چطور و چگونه تدریس می کنیم؟ چرا و چگونه به دانشجویان نمره می دهیم؟ چگونه به دانشجویان کمک می کنیم احساس مسئولیت را در خود پرورش دهند.»
کتاب دارای نه فصل به همراه مقدمه و نتیجه گیری است. در مقدمه با عنوان سرآمدی صوری نویسنده به طور موجز به مباحثی مانند نمره‌دهی، مسئولیت شخصی، پول و دانشجویان، رقابت، مصرف‌گرایی و رویای امریکایی می‌پردازد. فصل اول با عنوان انتخاب و جهت با این سؤال شروع می شود که چگونه برنامه درسی به وضعیت بی‌هدفی دچار شد و نویسنده تجربه خود را در کلاس ریاضیات کاربردی و دانشجوی پر انرژی به نام بیل گیتس بیان می کند. او در این فصل به سیر تاریخی برنامه درسی و تغییرات آن در دوره کارشنایسی می پردازد تا بتواند به این پرسش پاسخ دهد که چرا دانشجویان در پایان تحصیل دوره کارشناسی، از خود می پرسند هدف این همه دورس که خوانده اند چه بوده است؟ در فصل بعدی، شایسته سالاری و شهروندی، نیز نویسنده برنامه درسی و دروس و واحدهایی راکه دانشجویان باید بگذرانند ارزیابی می‌کند. در فصل سوم با عنوان ارتباط، رقابت، همکاری به بیان تجربه خود در تغییر روش تدریس خود پس از سی سال می پردازد. فصل چهارم کتاب که معمای ابدی: راهنمایی نام دارد با این پرسش شروع می شود که چه بخوانیم یا چطور زندگی کنیم؟ که به رابطه میان دانشجو و استاد می پردازد. راهنمایی اکادمیک و راهنمایی اخلاقی از مباحثی است که در این فصل بدان پرداخته شده است. چرا نمره‌ها بالا می رود عنوان فصل پنجم کتاب است. در این فصل شیوه نمره دهی و وضیعت آن مورد بررسی قرار می گیرد. فصل ششم با عنوان ارزیابی به مثابه آموزش به نوعی ادامه فصل قبلی است و بحث نمره دهی از این منظر دنبال می شود که چرا اصلا اساتید نمره می‌دهند. فصل هفتم استقلال، مسئولیت، تجاوز نام دارد که به مباحث اخلاقی و به پایان رشد اخلاقی در کالج می پردازد. فصل هشتم دانشجویان و پول نام دارد. در این فصل به تغییر فرهنگی جایگزینی تعلیم و تربیت با پژوهش که کارکرد اصلی دانشگاه تلقی می‌شود می پردازد. نتیجه ای که وی در این فصل می گیرد این است که دانشگاه هاروارد دیگر نمی داند تعلیم و تربیت خوب چیست. او «برای بازسازی تعلیم و تربیت آرمانی که دانشجویان را برای زندگی کردن مثل یک شهروند مسئول و مولد آماده می کند» پیشنهاد جمع میان این دو اصل می داند؛ اول اینکه هر آنچه اساتید هاروارد آموزش می دهند ارزش یادگیری ندارد و دیگری آنکه باید به دانشجویان فرصت داد چیزهایی را که خود مفید می‌دانند ولی اساتید به آن توجه نمی کنند یاد بگیرند. ورزش دانشگاهی و پول عنوان فصل نهم است. در این فصل به دردسرهای ورزشکاران کالج، نظریه استاندارد درباره ورزشکاران کالج، می پردازد. در نتیجه گیری، لویس می نویسد «هاروارد کوشیده است در بسیاری چیزها بهترین باشد و اغلب هم موفق شده است؛ اما این حسن شهرت در سرآمدی را به قیمت فراموش کردن مقاصد مهم تری به دست آورده است. رهبران هاروارد اجازه داده اند ماموریت دانشگاه از تعلیم و تربیت به رضایت مشتری تغییر کند» و این چیزی نیست جز سرآمدی بدون روح.
چگونه این دانشگاه مهم می تواند روح خود را بازیابد؟ نویسنده معتقد است مهم ترین وظیفه متوجه اعضای هیئت علمی است. اگر آنها درگیر اهداف و تغییرات لازم در دانشگاه شوند آن وقت امید است که دانشجویان در هاروارد هم به سرآمدی و هم به آماده شدن برای اجرای نقششان در جامعه دست یازند. مشکلاتی که در این کتاب بدان اشاره می شود فقط نمونه هایی است که نشان می دهد دانشگاه از مسیر و ماموریت خود دور شده است مشکلاتی از قبیل اینکه نمره به یک اعتبار مستقل تبدیل شده، برنامه درسی وسیله ای برای خود مشغولی شده است، دانشجویان به عنوان مشتریانی که باید راضی نگه داشته شوند و… راه بازگشت در مسیر درست توجه به این نکته است که «مهم ترین هدف تعلیم و تربیت هاروارد فلسفه زندگی است که کرامت و شرافت را به امور انسانی وارد می کند»
خواندن این کتاب را به محققان و پژوهشگران مطالعات دانشگاه و آموزش عالی توصیه می‌کنم. همچنین خواندن این کتاب می‌تواند برای تمامی کسانی که با دانشگاه و دانشجو و سرو کار دارند بسیار مفید باشد.
احمد ملکوتی
کارشناس پژوهشی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
http://anthropology.ir/node/26734
