اؤزت
یازیمیزدا آذربایجان فولکلوروندا بایاتیلاری گؤزدن کئچیردیک. دؤرت قایناقدا ۸ میندن آشیری بایاتی تثبیت اولونوبدور. بونلارین ایچیده ۶۸ بایاتی آراز چاییلا ایلگیلیدیر. بو بایاتیلار اورتاسیندا باغیمسیز بایاتی، اورتاق و میصراعلاری دئگیشیلن بایاتیلار دا گؤرونور.
آچار سؤز‌لر: آزربایجان، فولکلور، بایاتی، آراز.
نوشته‌های مرتبط
گیریش
بو یازیدا آذربایجان فولکلوروندا آرازلا ایلگیلی بایاتیلار اوزرینده دوراجاغیق. بو بایاتیلاری دؤرت قایناق کیتابدان درله‌ییب، بیر یئره توپلادیق.
ایلک قایناق م.ا.فرزانه ۲۰۱۰.جو ایلده یئدینجی باسیما چاتان «آذربایجان خالق ادبیاتیندان بایاتیلار» دیر. بو کیتابدا ۲۵۰۰ دنه بایاتی توپلانیبدیر. بونلارین ایچینده ۱۵ بایاتی آرازا گؤره یازیلمیشدیر.
ایکینجی قایناق۱۹۷۹ ایلده م. نیقابی طرفیندن یاییملانان «آذربایجان بایاتیلاری» دیر. بو کیتابین بیرینجی بؤلومونده ۹۳۰ بایاتی قئید اولونوبدور. ۱۲ بایاتی بو بایاتیلار ایچینده آراز چایینا حصر اولونوبدور.
اوچونجو قایناق آذربایجان رئسپوبلیکاسیندا ۲۰۱۰-جو ایلده یاییملانان «آذربایجان بایاتیلاری» دیر. بو بایاتیلار بهلول عبداله، قیزیل گون بابازاده و ائلخان محمدلی ایش بیرلیگی ایله درله‌نیب باسیلمیشدیر. بو کیتاب ایرانین اورمو ایلینده بهرام اسدی چالیشماسی ایله عرب آلفابئسینده یاییملانیر. بو کیتابدا یاخلاشیق ۴۰۰۰ بایاتی یئر آلیب. بو بایاتیلاردان ۳۹ بایاتی آراز قونوسونو ایچه‌ریر.
دؤردونجو قایناق زنگان ایلینده باسیلان «زنگان بایاتیلاری» دیر. بو کیتاب حئیدر حسنلو طرفیندن ۲۰۱۰-جو ایل زنگاندا یاییملانیر. بو کیتاب زنگاندا دئییلن ۱۰۰۰ بایاتی ایله سوسله‌نیب. بو مین بایاتیدان ۲ بایاتی آرازلا ایلگیلی یازیلمیشدیر.
بیز بو کیتابلارین ایچینده ۸ میندن چوخ بایاتینی گؤزدن کئچیردیک. ۶۸ بایاتی سئچه بیلدیک. بو بایاتیلاری ایکی بؤلومه آییریریق:
آ) باغیمسیز بایاتیلار: ۲۳ دنه
ب) اورتاق و میصراعلاری دگیشیلن بایاتیلار: ۴۵ دنه
اؤنجه بایاتی و آراز چایینین قیسا تانیتیمینی وئریب سونرا سئچیلن بایاتیلار اوزرینده دوراجاغیق.
I. بایاتی (مانی، هوریات)
بایاتی تورک خالق ادبیاتی‌نین ان چوخ قوللانیلان و ان کوچوک نظیم تورودور. یئدی هئجه‌لی دؤرت میصراعدان مئیدانا گلیر. ۱، ۲ و ۴-جو میصراعلار کندی آرالاریندا قافییه‌لی ۳-جو میصراع سربستدیر.
تورکییه‌ده «مانی» گونئی دوغو و قوزئی ایراقدا «هوریات» ،قافقاسیا، آذربایجان و ایراندا «بایاتی» دئییلمکده‌دیر.
هر خوصوص بایاتینین قونوسو اولا بیلر. بایاتی سؤزونون تورک بویلاریندان بیریسی اولان و واختییلا دده قورقود گلنه‌گینی ان گوجلو شکیلده داوام ائتدیرن «بایات بویو» نون آدیندان گلدیگینی علم آداملاری ایتفاقلا قبول ائتمیشلردیر. (قافقاسیالی :۲۰۰۷)
۱۴. یوز ایلده رشیدالدین‌ین یازدیغی جامع التواریخده بایات سؤزجوگونون آنلامی «دئولتلی و نعمتلی» قئید اولونوبدور.
بو آنلام ۱۵. یوز ایلده یازیلان یازیجی اوغلونون «تاریخی آل سلجوق»وندا دا گؤرونور.
۱۶۶۰ ایلده یازیلان «شجره تراکیمه» ده ایسه بایات سؤزجوگونون آنلامی یالنیز«دئولتلی» اولاراق وئریلمیشدیر.
احمد ب. ائرجیلاسونا گؤره بایات «زنگین» آنلامینداکی «بای»دان گلمکده‌دیر، چونکی «بای»ین آنامی ایله بایات اوچون وئریلن «دئولتلی و نعمتلی» آنلاملاری اویوشماقدادیر. ( ائرجیلاسون :۲۰۰۸)
سید علی میر سلامت بایاتی حاقیندا بئله یازیر: بایات کلمه‌سی، ایندی ده قالمیش و اسکی، کؤهنه معناسیلا ایشله‌نیر. بو کلمه فلسفه دونیاسیندا «قدم» ،کلمه‌سیله «ایلکین یارانیش» معناسینی داشیییر. (میرسلامت :۲۰۰۳)
بایاتی بیر سؤز تئرمینی کیمی هم «کؤهنه، بویات» کلمه‌سیله علاقه لندیریلمیش، هم «اولو تانری» کیمی معنالاندیریلمیش، هم ده اوغوز خانین نوه‌سی، گون خانین ایکینجی اوغلو بایاتین، سونرالار ایسه اسکی آذربایجانلیلارین سوی کؤکونده اهمیتلی رول اوینامیش عینی آدی داشییان قبیل، طایفا، ائلین آدی ایله باغلانمیشدیر. (عباسلی: ۲۰۱۰)
II. آراز چایی
آراس نهری (ازربایجانجا آراز؛ ائرمنیجه: արաքս؛ فارسجا: :ارس) تورکییه‌نین دوغو آنادولو بؤلگه‌سینده آراس نهری؛ بین‌گؤل داغلارینین ارزوروم ایل سینیرلاری ایچینده قالان قوزئی یاماچلاریندان دوغار.[تئکمان یایلاسینین بوتون سولارینی توپلایان آراس ایرماغی ساکالتوتان داغلارینین دوغوسونداکی هاوزا(هؤوز) ایچریسینده قوزئی یؤنونده آخار. ساکالتوتان داغی ایله توپچو داغی آراسیندا قالان، درین و سارپ مسجیتلی بوغازینی گئچتیکدن سونرا پاسینلر اوواسینا انر. بورادا یوخاری پاسین هاوزاسینین سولارینی توپلایاراق گلن هاسان‌قالا (پاسینلئر) چایینی آلیر و قوزئی‌دوغو یؤنونده آخاراق ایل سینیرلاری دیشینا چیخار. ارزوروم-قارس پلاتوسونون گونئیینده‌کی‌چؤکونتو آلانلاریندا آخاراق ارمنیستان سینیرینا اولاشیر[تورکییه]] – آزربایجان، تورکییه – ارمنیستان و آذربایجان – ایران سینیرینین بیر بؤلومونو اولوشتوردوقدان سونرا آذربایجاندا کورا(کور) نهرینه دؤکولن نهیر. ۱۰۷۲ کیلومئتر اوزونلوغوندا، ۱۰۲ مین ²cm هاوزا(هؤوز) آلانینا ساحیب نهیر قافقاسیانین ان بؤیوک نهیرلریندن بیریدیر. نهرین ۵۴۸ کیلومئتریسی تورکییه سینیرلاری ایچریسینده‌دیر.
۱۱ کیلومئترلیک آزربایجان-تورکییه کوریدوروندان سونرا ناهجیوان(ناخچیوان)-ایران سینیرینی، ارمنیستان-ایران و تکرار آزربایجان-ایران سینیرینی ایزله‌مکته‌دیر.
نهره قوزئیدن (ساغدان) دؤکولن آنا قوللار شونلاردیر: زنگمار، ساری‌سو، کوتور، حاجیلار، کئلیبار، ایلگئنا، دارئ و بالها. تورکییه‌ده گارئسو نهری آراسا سولدان، ارمنیستانداکی آکورییان، مئتسامور، هرازدان، آزات، وئدی، آرپا، ووروتان، ووگجی آند مئگری ایسه ساغدان دؤکولمکته‌دیر. هاچین، اوکچی، کوری و کاندلان نهیرلری آراسین آزربایجانداکی کوزئی کوللاریدیر. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Aras_Nehri)
III. باغیمسیز بایاتیلار
۱- آرازین باشی هارای
دیبینین داشی هارای
آنامین آغ لاواشی
قوروتلو آشی هارای (ف. ص. ۲۴۵)
۲- آرازین بیر سسی یوخ
شادلیقلار نغمه‌سی یوخ
گؤزلریندن یاش آخار
دئییلله غوصه سی یوخ (ه. ص. ۷۷)
۳- آرازیم آرام یئری
سیزیلدار یارام یئری
هر مئحنته دؤزرم
کسیلیب چارام یئری (ن. ص.۷)
۴- آراز اولوب آخئیدیم
یاخاما گول تاخئیدیم
ایتگین آرزولاریمی
آختارئیدیم تاپئیدیم (ن. ص. ۱۱)
۵- آراز کیمی آخیرام
یاندیریرام یاخیرام
گؤزلرینده گؤزوم وار
حسرتیله باخیرام (ن. ص. ۱۴)
۶- آرازا، گمی گلدی
من دئدیم، هامی گلدی
سن آغلا، آی گؤزلریم
آیریلیق د‌می گلدی (ه. ب. م. ص. ۲۳)
۷- آرازدا آخار قالدی
ترلان اوچدو، سار قالدی
ائلیمدن آیری دوشدوم
گؤزلریم باخار قالدی (ه. ب. م. ص. ۲۵)
۸- آراز گلدی، یان آخدی
دیبیندن مین جان آخدی
وطن ساری باخاندا
اوره‌گیمدن قان آخدی (ه. ب. م. ص. ۲۵)
۹- کئچمه، آراز دریندیر
ایچمه سویو، سریندیر
حسرت باخان بو ائللر
سنین ده ائللریندیر (ه. ب. م. ص. ۳۲)
۱۰- آراز گلیر داشینان
سویو قالخیر باشینان
ازه‌لی دوم‌دورویدو
بولاندی گؤز یاشینان (ه. ب. م. ص. ۹۶)
۱۱- آراز داشدی دئدیلر
کور قاریشدی دئدیلر
ملحمی یارامادی
حکیم قاشدی دئدیلر (ه. ب. م. ص. ۱۱۶)
۱۲- آراز باشدان لیل گلیر
دسته دسته گول گلیر
نئیلیرم بئله یاری
آیدا، ایلده بیر گلیر (ه. ب. م. ص. ۱۱۶)
۱۳- آراز باشدان آزالدی
اوستون اؤردک قاز آلدی
اولان اولماز هوشومو
گئدن سروی ناز آلدی (ه. ب. م. ص. ۱۸۱)
۱۴- آراز گلیر لیلله‌نیر
سویو گلیر گولله‌نیر
یاری خلوتده گؤرجک
منیم قلبیم دیلله‌نیر (ه. ب. م. ص. ۲۲۹)
۱۵- آراز آخیر قول اوسته
خوش گونو وار سول اوسته
ایستیرم یئتم یارا
یاغی دوروب یول اوسته (ه. ب. م. ص. ۲۴۸)
۱۶- آراز آراز، خان آراز
داغلاردان آخان آراز
یاردان بیر خبر گتیر
ائویمی ییخان آراز (ه. ب. م. ص. ۲۵۰)
۱۷- آرازا گمی گلدی
سو داشدی، گمی گلدی
یاش تؤک، آغلا گؤزلریم
آیریلیق ده‌می گلدی (ه. ب. م. ص. ۲۵۳)
۱۸- آراز، بوردان آخ باری
ساللان باری، آخ باری
حسرت قالما، گؤزلریم
بیر دویونجا باخ، باری (ه. ب. م. ص. ۲۶۵)
۱۹- آراز اوسته نانه‌یم
یئل اسیر، پروانیم
یاریم گئدیب تیفلیسه
دلییم، دیوانه‌یم (ه. ب. م. ص. ۲۷۳)
۲۰- کور- آراز داشیب گللم
یولومو چاشیب گللم
هر یانی یاغی توتسا
داغلاری آشیب گللم (ه. ب. م. ص. ۲۷۴)
۲۱- آراز آخار آخیمنان
سویو دورماز آخیمنان
یاردان نئجه دویوم من
بیرجه کره باخیمنان (ه. ب. م. ص. ۲۸۳)
۲۲- آرازین گمیسینه
سو سالیم زمیسینه
هئچ ایگیدین بالاسی
قالماسین امیسینه (ه. ب. م. ص. ۴۱۱)
۲۳- آراز آخار لیلینن
بولبول اوینار گولینن
سنی نئجه آغلاییم
بو قوروموش دیلینن (ه. ب. م. ص. ۴۲۷)
IV. اورتاق و میصراعلاری دئگیشیلن بایاتیلار
۱-۱ آراز اشاندا آغلار
کور قوووشاندا آغلار
بالالار آناسیندان
آیری دوشنده آغلار (ف. ص. ۶۵)
۱-۲ آراز داشاندا مه‌لر
کور قوووشاندا مه‌لر
بالا اؤز آناسیندان
آیری دوشنده مه‌لر (ه. ب. م. ص. ۳۰۴)
۱-۳ آراز آشاندا مه‌لر
کور قوووشاندا مه‌لر
آناسیندان بالالار
آیری دوشنده مه‌لر (ه. ب. م. ص. ۴۳۶)
۲-۱ آرازی آییردیلار
قومونان دویوردولار
من سندن آیریلمازدیم
ظولمونن آییردیلار (ف. ص. ۷۷)
۲-۲ آرازی آییردیلار
قومونان دویوردولار
من سندن آیریلمازدیم
زور ایله آییردیلار (ه. ب. م. ص.۱۳۶)
۳-۱ آراز آخار یان وئرر
سسی منه جان وئرر
یارامی یاخشی باغلا
پیس باغلاسان قان وئرر (ف. ص. ۹۷)
۳-۲ آراز آخار، یان وئرر
سسی منه جان وئرر
یارامی مؤحکم باغلا
باغلاماسان قان وئرر (ه. ب. م. ص. ۱۱۸)
۳-۳ آراز آخار، یان گئدر
اوستونده مین جان گئدر
یارامی یار باغلاسین
یوخسا، آخار قان گئدر (ه. ب. م. ص. ۲۲۳)
۴-۱ آراز آراز، خان آراز
دریایا آخان آراز
سئوگیلیم گمیده‌دیر
گل ائیله‌مه قان آراز! (ف. ص. ۱۱۵)
۴-۲ آراز آراز قان آراز
سولطان آراز خان آراز
گؤز یاشینا باخان یوخ
قوی تؤکولسون قان آراز (ن. ص. ۱۰)
۵-۱ آراز دگیلم جوشام
کور دگیلم قایناشام
آپار صراف یانینا
گؤر نئجه قیمتلی داشام (ف. ص. ۱۵۴)
۵-۲ آراز دگیلم جوشام
کور دگیلم، قایناشام
آپار صراف یانینا
گؤر نئجه قئیمتلی داشام (ه. ب. م. ص. ۱۹۵)
۶-۱ آراز کیمی بولاننام
باغچا کیمی سولاننام
الیم سنه چاتینجا
هر طرفی دولاننام (ف. ص. ۱۵۷)
۶-۲ آراز کیمی بولاننام
باغچا کیمی سولاننام
الیم سنه چاتینجا
کت کت گزیب دولاننام (ه. ب. م. ص.۱۹۴)
۷-۱ آرازام، کوره بندم
بولبولم، گوله بندم
من گئدرگی قوناغام
بیر شیرین دیله بندم (ف. ص. ۱۵۸)
۷-۲ آرازام نیله بندم
بولبولم گوله بندم
من گئدرگی قوناغام
بیر شیرین دیله بندم (ن. ص. ۱۱)
۷-۳ آرازام کوره بندم
بولبولم گوله بندم
دیندیرمه قان آغلارام
بیر شیرین دیله بندم (ه. ب. م. ص. ۸۵)
۷-۴ آرازام، کوره بندم
بولبولم گوله بندم
من گئدرگی قوناغام
بیر شیرین دیله بندم (ه. ب. م. ص. ۱۹۶)
۸-۱ آرازین باشی منم
دیبینین داشی منم
هر یاندا قریب اولسا
اونون یولداشی منم (ف. ص. ۱۶۶)
۸-۲ آرازین باشی منم
تورپاغی، داشی منم
غریبه آغلایانین
گؤزونون یاشی منم (ه. ب. م. ص. ۴۲۳)
۹-۱ آراز اوسته بوز اوسته
کاباب یانار کؤز اوسته
قوی منی اؤلدورسونلر
بیر آلا گؤز قیز اوسته (ف. ص. ۲۲۵)
۹-۲ آراز اوسته بوز اوسته
کاباب یانار کؤز اوسته
قوی منی اؤلدورسونلر
دانیشدیغیم سؤز اوسته (ه. ص. ۱۶۰)
۹-۳ آراز آخار بوز اوسته
کاباب پیشر کؤز اوسته
قوی منی اؤلدورسونلر
دانیشدیغیم سؤز اوسته (ن. ص. ۱۰)
۹-۴ آراز اوسته بوز اوسته
کاباب یانار کؤز اوسته
قوی منی اؤلدورسونلر
دانیشدیغیم سؤز اوسته (ن. ص. ۱۱)
۹-۵ آراز اوسته بوز اوسته
کاباب یانار کؤز اوسته
قوی منی اؤلدورسونلر
بیر آلا گؤز قیز اوسته (ه. ب. م. ص. ۱۶۰)
۹-۶ آراز آخار بوز اوسته
کاباب پیشر کؤز اوسته
قوی منی اؤلدورسونلر
دانیشدیغیم سؤز اوسته (ن. ص. ۱۰)
۱۰-۱ آراز قیراغی مئشه
گتیر دسمالین دؤشه
آراسینا گول قویوم
دؤوره‌سینه بنؤوشه (ف. ص. ۲۳۶)
۱۰-۲ آراز قیراغی مئشه
گتیر دسمالین دؤشه
آراسینا گول دوزوم
یانلارینا بنؤوشه (ه. ب. م. ص. ۱۶۲)
۱۱-۱ آراز آخار قئیقاجی
بو گلن ایکی باجی
بیری منیم سئوگیلیم
بیری اونون دیلماجی (ف. ص. ۲۴۶)
۱۱-۲ آراز گلیر قییقاجی
گتیریر بیر جوت باجی
بیری منیم سئوگیلیم
بیری باشیمین تاجی (ن. ص. ۸)
۱۱-۳ آراز گلیر قییقاجی
گتیریر بیر جوت باجی
بیری منیم سئوگیلیم
بیری باشیمین تاجی (ن. ص. ۱۵)
۱۱-۴ آراز آخیر قییقاجی
بو گلن ایکی باجی
بیری اؤز سئوگیلیمدی
بیری اونون دیلماجی (ه. ب. م. ص. ۱۹۰)
۱۲-۱ آراز بورولدو، گئتدی
سویی دورولدو گئتدی
من دئدیم یار اینجیدی
دئمه یورولدو گئتدی (ف. ص. ۲۵۱)
۱۲-۲ آراز بورولدو گئتدی
سویو دورولدو گئتدی
من دئدیم یار اینجیدی
دئمه یورولدو گئتدی (ه. ب. م. ص. ۱۷۲)
۱۳-۱ آراز باشدان آز اولدو
اؤردک دولو قاز اولدو
گوج ایلن بیر یار تاپدیم
او دا کلک باز اولدو (ف. ص. ۲۶۶)
۱۳-۲ آراز باشدان آز اولدو
اؤردک ووردوم قاز اولدو
گوج ایلن بیر یار تاپدیم
او دا کلک باز اولدو (ه. ب. م. ص. ۱۲۳)
۱۴-۱ آرازین قیراخلاری
دولو گلیر آرخلاری
بیر قیزیل گوله بنزر
سئوگیمین یاناخلاری (ف. ص. ۲۸۵)
۱۴-۲ آرازین قیراخلاری
دولو گلیر آرخلاری
شئه دوشموش گوله بنزر
یاریمین دوداقلاری (ه. ب. م. ص. ۱۸۸)
۱۵-۱ آرازین کؤکونه باخ
اوروسون مشقینه باخ
درد الیندن اوخورام
گؤرن دئییر عشقینه باخ (ن. ص. ۸)
۱۵-۲ آرازین دشتینه باخ
گؤزومون یاشینه باخ
درد الیندن اوخورام
دئییرلر عشقینه باخ (ن. ص. ۹)
۱۵-۳ آرازین داشینا باخ
گؤزومون یاشینا باخ
درد الیندن اوخورام
دئییرلر عشقینه باخ (ن. ص. ۱۵)
۱۵-۴ آرازدا داشقینا باخ
سویونون مشقینه باخ
درد الیندن اوخورام
دئییرلر عشقینه باخ (ه. ب. م. ص. ۱۲۸)
۱۶-۱ آراز آراز، جان آراز
نه گئدیرسن یان، آراز؟
سئوگیلیم گمیده‌دی
گل ائیله‌مه قان آراز (ه. ب. م. ص. ۲۴۹)
۱۶-۲ آراز آراز، خان آراز
گل ائیله‌مه قان آراز
قوی گئدیم، یار گؤزله‌ییر
ندیر بو طوغیان آراز (ه. ب. م. ص. ۲۵۱)
۱۶-۳ آراز آراز، جان آراز
من سنه قوربان آراز
زامان منی یاندیریر
سن ده آلیش، یان آراز (ه. ب. م. ص. ۵۸)
سونوچ
بهاالدین اؤگله گؤره تورک میتولوژیسینده سو، حایات قایناغی اولدوغو ایچین قوتسالدیر. بو قوتساللیق گؤزه، ایرماق، گؤل، دنیز ایچین ده گئچرلیدیر. بو یئرلرین ده قورویوجو روحلاری اولدوغونو اینانیلیر.
سویون گوجلو اولماسی و یارانیشین سو ایله باشلانماسینی آلتای تورکلرینین یارانیش حیکایه‌لرینده گؤروروک. وئربیت سئکییئن ین توپلادیغی یارانیش داستانیندا بئله یازیلیب:« یئر گؤی هئچ بیر شئی یوخ ایکن دونیا اوجسوز بوجاقسیز سولاردان عیبارتیدی. تانری «اولگن»ülgən بو اوجسوز بوجاقسیز دونیادا دورمادان اوچوردو. گؤیلردن گلن بیر سس، تانری اولگنه، دنیزدن چیخان داشین توتماسینی سؤیله‌دی. گؤیون امری ایله اوتوراجاق تاپان تانری اولگن، آرتیق «یارانما زامانی گلدی» دییه دوشونه‌رک بئله دئدی:
بیر دونیا ایستیرم، بیر سو ایله یارادیم
بو دونیا نئجه اولسون، نه بوی ایله یارادیم ….( سئکییئن:۲۰۰۹)
قوران-ی کریم کیتابیندا دا تانرینین نئچه یئرده سویا اؤنم وئردیگینی گؤره بیلیریک. یونیس سوره‌سی ۲۴-جو آیه، نازعات سوره‌سی ۳۱-جی آیه بو اؤرنکلردن ساییلیر. اؤزللیکله «انبیا» سوره‌سینین اوتوزونجو آیه‌سینده هر بیر جانلینین سودان یارانماسینی گؤروروک. تانری قوران کریمده بئله یازیب:« مگر کافیرلر بیلمیرلرکی: گؤیلر و یئر بیتیشیک ایدی، بیز اونلاری بیر بیریندن آییردیق. و هر جانلینی سودان یاراتدیق؟ … .»
گؤردویوموز بایاتیلاردا آراز چایی اینسانلاردان بیر نئچه قات یوخاری گؤرونور. آرازدان یاردیم دیلگی، آرازا سیغینما، آرازا یالوار یاخار ائتمه بایاتیلاردا گؤزه چارپیر. اؤرنک:
آراز آراز، خان آراز
دریایا آخان آراز
سئوگیلیم گمیده‌دیر
گل ائیله‌مه قان آراز! (ف. س. ۱۱۵)
بو بایاتیلاری ایچه‌ریک قونولارلا چئشیتلی داللارا آییرماق اولور. آنجاق اونلارا بورادا دئیینمک ایستمیریک.
بورادا سویون اوستون بیر دورومونو، گوجولو اولدوغونو آیدینلادیر. بو چای بیر گوج اولاراق بایاتیلاردا بلیرله‌نیر.
آراز چایی بورالارین کئچمیشدن گونوموزه و گله‌جگه قالان تاریخی بلگه‌سی کیمی یاشاماقدادیر. آراز میلتیمیزین آجیلاری، شنلیکلری و یاشادیقلاری آنلارینین گرچک سیمگه‌سیدیر.
قیسالمالار:
(ف. ص. ۶۵): فرزانه، م.آ (۲۰۱۰)، آذربایجان خالق ادبییاتیندا بایاتیلار، اندیشه نو یای، ۷ باسیم، تهران.
(ه. ص. ۷۷): حسنلو، حیدر (۲۰۱۰)، زنگان بایاتیلاری، دانش زنجان یای، زنگان.
(ن. ص.۷): نیقابی، م (۱۹۷۹)، آذربایجان بایاتیلاری، محمد یای، تبریز.
(ه. ب. م. ص. ۲۳): عبداله بهلول، بابا زاده قیزیل گول، محمدلی ائلخان ( ۲۰۱۰)، آذربایجان بایاتیلاری، ( کؤچورن: اسدی بهرام) یاز یای، اورمو.
قایناقلار
ائرجیلاسون،احمد بیجان (۲۰۰۸) « اوغوز بوی آدلارینین ائتیمولوژیسی» دیل آراشتیرمالاری درگیسی ۳.گوز، آوراسیایازارلار بیرلیگی یای، آنکارا. س. ۱۲.
عبداله بهلول، بابا زاده قیزیل گول، محمدلی ائلخان (۲۰۱۰)، آذربایجان بایاتیلاری، ( کؤچورن: اسدی بهرام) یاز یای، اورمو.
فرزانه، م.آ (۲۰۱۰)، آذربایجان خالق ادبییاتیندا بایاتیلار، اندیشه نو یای، ۷ باسیم، تهران.
حسنلو، حیدر (۲۰۱۰)، زنگان بایاتیلاری، دانش زنجان یای، زنگان.
میرسلامت، سید علی (۲۰۰۳) «بایاتی اسکی تورک میفولوژی باخیمیندان» ائل دیلی و ادبیاتی ۵، تهران، ص. ۶۷-۶۹.
نیقابی، م (۱۹۷۹)، آذربایجان بایاتیلاری، محمد یای، تبریز.
قافقاسیالی، علی (۲۰۰۷)، ایران تورکلری و میللی کیملیک، ارزروم.
سئکییئن، وئربیت (۲۰۰۹)، «آلتای تورکلرینده یارانیش حیکایه‌سی» ( کؤچورن: زنگانلی آیاز) بایرام درگیسی ۲۲، گوز، زنگان، ص. ۹.
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Aras_Nehri)
