تعریف دشمن: درباره کال اشمیت (لوموند دیپلماتیک: آوریل ۲۰۱۴)

نیلس آندرسن برگردان شیرین روشار

تصویر: اشمیت

در بین متفکران چپ و راست (در فرانسه، از ریمون آرون گرفته تا اتی ین بالیبار) بیشمارند کسانی که با کارل اشمیت (۱۹۸۵-۱۸۸۸)، با وجود شهرت مشکوکی که دارد، مباحثه یا گفتگو کرده اند. این حقوقدان کاتولیک در تدوین قانون اساسی جمهوری وایمار که آن را «زیبا، تقریباً بی عیب و نقص» تلقی می کرد، شرکت داشته است؛ ولی از آنجا که از طرفداران یک دولت مقتدر و نیرومند است، ناتوانی آن جمهوری و ناتوانی دمکراسی های بورژوا را در کل مورد انتقاد قرار می دهد. در سال ۱۹۳۳ به حزب نازی (NSDAP) می پیوندد. وی طراح نظریه «فضاهای بزرگ»، شبیه «فضای حیاتی» (Lebensraum) است که نازی ها آن را به شعار خود تبدیل کردند و پس از پایان جنگ، برخلاف مارتین هایدگر، از «نازی زدائی» سرباز می زند.این کار او را از داشتن پست دانشگاهی محروم می کند ولی چیزی از نفوذ او نمی کاهد…

سلین ژوئن(Céline Jouin)، فیلسوف فرانسوی، در کتاب «بازگشت جنگ عادلانه» (۱)، رساله ای برگرفته از دانشنامه دکترایش، با موشکافی به تحلیل یکی از مورد بحث ترین مفاهیم اشمیت می پردازد، مفهوم «جنگ عادلانه»، «که گاه با جنگ تمام عیار یکی دانسته می شود، گاه متمایز از جنگ مقدس». نویسنده می کوشد نشان دهد که این مفهوم پژواکی است از اخبار و وقایع روزانه ما، بدین شکل که «زمینه قلمداد کردن یک «دشمن» را ممکن می سازد که نه تنها دشمن این یا آن، بلکه دشمن تمامی بشریت است (یک غیر-دمکرات، یک حکومت اوباش، تروریسم بین الملل و غیره)، و آرزوی بشریت را برای دستیابی به صلح به خطر می اندازد و در نتیجه، امکان مذاکره با او وجود ندارد». بر اساس تحلیل کارل فون کلازویتس(Carl von Clausewitz) در آغاز قرن نوزدهم، درباره لشکرکشی های ناپلئون به اسپانیا، کسانی که طرفدار این گونه سیاست های انهدامی هستند، موجب برانگیختن جنگ مردمی، ملی می شوند. ولی سپس، بنا به گفته کارل اشمیت که از همان سال ۱۹۶۳ آن را اعلام کرده بود (۳)، «پارتیزان» ویژگی خود را از دست می دهد با به میدان آمدن «راهزنان جهانی و پارتیزانهای جهانی» مستقر در جائی دیگر که مبارزه خود را در خارج از قلمرو ملی به پیش می برند (۲)» .

اشمیت همچنان با اشاره به خبرهای روز است که می نویسد : «بازشناسی «شورشی» توسط قدرتهای خارج به عنوان «مبارزین» واقعی، تحت الحمایه حقوق بین الملل و ارتقاء جنگ داخلی به همان مقام منزلت جنگ در خارج از مرزها هرگز تا به امروز تا این اندازه کامل نبوده است». در حالیکه درگیری های نامتقارن افزایش می یابند، نبود مفهومی کارساز برای تشخیص یک عمل جنگی از یک عمل تروریستی (که می تواند در سطح یک حکومت باشد) حاکی از نامناسب بودن حقوق بین الملل است.

در کتاب «نگاهی متقاطع به جنگ و صلح» (۴)، مجموعه مقالات حاصل گردهمآئی زیرعنوان «علم صلح وعلم جنگ» که در سال ۲۰۱۱ در ژنو برگزار شد، به همین پرسش ها برمی خوریم. کارشناس سیاسی، گابریل گالیس(Gabriel Galice)، عضو انستیتو بین المللی پژوهش درباره صلح در ژنو (Gipri)، به این ترتیب خاطر نشان می کند که «دوام سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و گسترش میدان عمل آن توضیحی است بر تکرارعملیات نظامی، و فضای اندکی که به نظرگاه های کشورهای بالنده داده می شود، شاهدی است بر از قافله عقب ماندن اندیشه ها به نسبت واقعیات». فرانسوآ-برنار اوئیگ، رئیس پژوهش در انستیتوی روابط بین الملل و استراتژیک (IRIS)، به نوبه خود چنین ذکر می کند : «دردسرهایتان روزی آغاز می شوند که به یک پیروزی نظامی دست می یابید، که با پیروزی سیاسی یکی نیست.»

پژواک همین مسئله ای که اشمیت مطرح می کند نیز نزد روزنامه نویس آمریکائی، بن کرامر(Ben Cramer)، وجود دارد که در مخالفت ها در بازشناسی جنگ چریکی «اراده ای آشکار در خودداری از پذیرفتن جنبه قانونی حریف» را می بیند، یا نزد جامعه شناس آلن ژوکس (Alain Joxe) در اعلام این که «جنگ تمام عیار (آنطور که کلازویتس مطرح می کند) از حوزه سیاست خارج می شود و مذاکره را منع می کند؛ این چیزی است که امروز جنگ پلیسی می نامیم و نه جنگ نظامی». برای ژوکس، « کل مدیریت سیاسی برای تعریف علل، اهداف و توجیه درگیری های مسلحانه اساسی است».

با اینحال، بی نظمی معاصر، ورای مشاهدات، بریدن از مفاهیم خشک حقوق بین الملل را ایجاب می کند؛ این جهت اندیشه سلین ژوئن است : «اصطلاح «جنگ داخلی جهانی» یک مقوله حقوقی نیست، چیزی است که ابعاد آن هنوز می بایست مشخص شود و این نشان دهنده ضرورت حقوق بین الملل معاصر به دستیابی دوباره به ظرفیت درک جنگ های واقعی است.»

پی نوشت ها :

۱-

Céline Jouin, Le Retour de la guerre juste : Droit international, épistémologie et idéologie chez Carl Schmitt, Vrin – Editions de l’Ecole des hauts études en sciences sociales, Paris 2013, 382 pages, 29 euros

۲- همان.

۳-

Carl Schmitt, La Notion de politique. Théorie du partisan, Flammarion, Paris, 2009.

۴-

Gabriel Galice (sous la dir. de), Regards croisés sur la guerre et la paix, L’Harmattan – Cahier du Gipri, Paris, 2013, 170 pages, 18 euros.

پرونده «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز ۱۳۹۳
http://www.anthropology.ir/node/22280