پی یر دواوس برگردان شیرین روشار
تصویر: بنیامین
نوشته‌های مرتبط
تا مدتها، ادبیات آلمان دنیای زندگی شهری را نادیده می گرفت و به جای آن وطن (Heimat) را ترجیح می داد که مترادف است با روستا ، دشت و صحرا و عشق بی آلایش. می بایست تا آغاز قرن بیستم صبر می کردیم تا نویسندگانی همچون آلفرد دوبلین، توماس مان یا برتولت برشت عالم شهر را به راستی وارد ادبیات کنند و هنرمندانی همچون ژرژ گروز و اوتو دیکس همین راه را در زمینه نقاشی پی گیرند. برلن، که در فردای شکست ١٩١٨ [جنگ جهانی اول] نخستین پایتخت جمهوری آلمان می گردد، طبیعتاً جای نخست را به خود اختصاص می دهد؛ اما، با نزدیک شدن خطر رایش سوم، نویسندگان به ناچار بیش از پیش راه سفر در پیش می گیرند و شهرهای پاریس، مارسی و نیس، پناهگاه یا تبعیدگاه، نیز موضوع توصیف ها و تداعی ها تبدیل می شوند که نویسندگان اغلب به شکل گزارش در روزنامه هائی که با آنها همکاری دارند، منتشر می کنند. به این ترتیب، زیگفرید کراکائر (١٩۶۶-١٨٨٩) جستارنویس برای روزنامه فرانکفورتر زایتونگ می نوشت و رمان نویس ژوزف رات (١٩٣٩-١٨٩۴)، تبعیدی همیشگی که از این هتل به آن هتل کوچ می کرد، در آغاز به عنوان سرمقاله نویس برای روزنامه های مختلف آلمانی و اتریشی به شهرت دست می یابد.
«یک آشفتگی کاملاً منظم؛ یک خودرایی دقیقاً برنامه ریزی شده؛ نبود هدف در پس ظاهری غایت مند. هرگز تابحال چنین نظمی در آشفتگی به کار برده نشده است (١)». با این کلمات است که ژوزف رات در سال ١٩٣٠ با نگرانی از برلن سخن می گوید که از دیدگاه او نماد بخش زخم دیده تاریخ آلمان است. فریبنده و نفرت انگیز، این پایتخت تمامی نقص ها و حسن های یک زمان دمکراتیک درخشان ولی شکننده را در خود متمرکز کرده است. در همان سال، کراکائر سری به دفاتر کاریابی برلن می زند که در آنها بیکاران تلنبار شده اند و جائی که «انتظار خود به یک هدف تبدیل می گردد (٢)». مردم به آنجا می آیند تا از تنهائی بگریزند، مثل رفتن به کاباره یا به کافه « جائی که بازیگر بی جان دورانهای به حال خود رها شده به نظر می آئی».
هر یک از آنها می کوشد چهره یک شهر لرزان که به زودی به دیگ جوشان بربریت تبدیل می شود، را ترسیم کند. کراکائر نکته سنج است و گاه موعظه گر؛ ژوزف رت تماشا می کند و آنچه را که دیده است نقل می کند حتی اگر کوبنده باشد. اما، هر یک به شیوه خود، چشم انداز دنیائی که در آن نوعی زیبائی به سبک بلز ساندرار در کنه خطرها لانه کرده است را به نمایش می گذارد. ژوزف رات می نویسد : «یک سواری با مترو برخی اوقات آموزنده تر از یک سفر دریائی و یا سفر به سرزمین های دور دست است». افسوس که این متون به ترتیب موضوع طبقه بندی شده اند و نه به ترتیب زمانی، زیرا در آن صورت می توانست ستون فقرات یک اندیشه تاریخی را بدست دهد.
و دقیقاً با درک اهمیت تاریخ است که مجله «Cahiers de l’Herne» مطالب شماره ویژه خود درباره والتر بنجامین را به تاریخ اختصاص می دهد . به نوشته پاتریسیا لاول در مقدمه خود (٣)، این شماره «پیرامون پرسش درباره سازمایه زندگینامه ای و تاریخی که والتر بنجامین به کمک آنها اندیشه خود را شکل داده، سازمان یافته است » . از ژان ژاک روسو که الگوی خیابانگرد روستائی بود تا والتر بنجامین که یک خیابانگرد شهری است، بنجامین (متولد ١٨٩٢) در حدفاصل میان ادبیات و فلسفه قرار می گیرد. انتزاعی تر از دو نویسنده دیگر، حتی برخی اوقات گنگ و مبهم در اظهارات خود، بنجامین دوست دارد در میان سایه های خاکستری سیاره مان پیش رود، و در سینماست که بهتر از هر جای دیگر این نمایش سایه ها، نماد شهرگرائی جهانی، آئینه دگرگونی های بزرگ را بازمی شناسد. مانند دوستش کراکائر، نویسنده کتاب مشهور «از کالیگاری تا هیتلر»، والتر بنجامین به رمزگشائی سینما می پردازد؛ اما برای او سینما فقط پاسخگوی یک نیاز ساده به سرگرمی نیست. برخوردهایش در شهرگردی برای او نشانی هستند از وفق گیری انسان با خطراتی که او را تهدید می کند و در کلانشهرها متمرکزند؛ شاید هم انسان بیش از اندازه خود راوفق داده و به این ترتیب از ظرفیت مقاومت خود چشم پوشی کرده است. والتر بنجامین در «پرتبو»، شهر کوچکی در اسپانیا نزدیک مرز فرانسه در ٢۶ سپتامبر ١٩۴٠ خودکشی می کند. دو سال پیش از آن، مطالعه جالب توجهی را درباره پاریس زیر عنوان «گذرها» آغاز کرده بود.
پی نوشت ها :
١-
Joseph Roth, A Berlin, Les Belles Lettres, Paris, 2013, 224 pages, 13,50 euros .
٢-
Siegfried Kracauer, Rues de Berlin et d’Ailleurs, Les Belles Lettres, 2013, 216 pages, 13,50 euros.
٣-
Walter Benjamin, L’Herne, coll. « Cahiers de l’Herne », Paris, 2013, 392 pages, 39 euros.
پرونده «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007
ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139
