در این مقاله فنون گردآوری داده ها (مشاهده ی مشارکت آمیز و مصاحبه ی نیمه ساخت یافته با پرسش های باز) را به کار برده ام، زیرا در زمینه ی پژوهش های انسان شناسی از این طریق بهترمی توان به تحلیل داده ها پرداخت و از طرف دیگر مشاهدات افراد را با توجه به رویکرد امیک (دیدگاه فرد بومی نسبت به موضوع) در مقابل رویکرد اتیک (دیدگاه محقق) می توان باز نمایی نمود. در واقع موزه یکی از مکان های ویژه برای این نوع از مصاحبه ها می باشد.
مصاحبه شونده: ه.ریگی سن: ۲۱ تحصیلات: دیپلم شغل: آزاد مکان: زاهدان ۱/۶/۱۳۹۳
نوشته‌های مرتبط
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟
با تعریفای دوستام کنجکاو شدم و آمدم تا آثار باستانی رو ببینم و اطلاعاتم در این زمینه بالا بره و بدونم در گذشته چه حوادثی اتفاق افتاده؟ و چه سلاح هایی وجود داشته؟ و خانوادمو راهنمایی کنم تا بیان موزه و آگاه بشن فرهنگ نیاکانمون چطوری بوده؟ نقشه ها، بروشورها و عکسا رو ببینن. مثلا جنگ چطوری به وجود آمده؟ موقعی که جنگ تموم می شده چی کار می کردن؟ برام مهمه که وسایل آشامیدنی مردم گذشته چی بوده، و یا تو نقشه ها نقاط مختلف، چطوری تجزیه شدن و تغییر کردن؟
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟
تو موزه اشیاء باستانی قرار داره، برای اینکه سرقتی صورت نگیره خب، اینطوری امنیت هست، چون واسه به دست آوردنشون خیلی زحمت کشیدن، پس باید تموم آثار باستانی تو موزه باشن و آدمای سودجو نتونن کاری بکنن. کلا برام موزه یعنی فرهنگ.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه برای سیستانی ها یا بلوچ ها و یا برای همه است؟ چرا؟
من می گم واسه همه هست، چون آثار باستانی متعلق به همه هست که می تونن به موزه بیان و همه چیزو ببینن تا اطلاعاتشون بالا بره کلا بدونن که مردم گذشته چطوری زندگی می کردن؟ مثلا خودم درباره ی پادشاهان گذشته اطلاعات زیادی نداشتم اما حالا می دونم، اینکه با نقشه ها می تونم بگم که افغانستان و پاکستان، بخش هایی از ایران بودن اما بعدا تو دوره ی پادشاهان از ایران جدا شدن. موزه حس هویت می ده به من.
مصاحبه شونده: م. جوان بخت سن: ۳۱ تحصیلات: سیکل شغل: تعمیرکار مکان: زاهدان ۵/۶/۱۳۹۳
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟
با دوستم آمدم، تا قدمت آثار باستانی سیستان و بلوچستانو بدونم. و تجربیات شخصیم زیاد بشه می خوام بدونم صنایع دستی استان چی بوده؟ و چه کاربردایی داشته؟ شیوه ها و موارد مصرف این صنایع چی بوده؟ من کرمانیم می خوام بدونم تنور سنتی سیستانی با چی درست شده و چطوری نون و می پختن؟ اولین خونه ها چه شکلی بودن؟ و چرا؟ یا سیاه چادر عشایر چه شکلی بوده؟ و چه کمکی تو زندگی بهشون می کرده؟
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟
برای آشنایی با آثار باستانی مهمه و تجربیاتم بالا می ره، می تونم بفهمم که پیشرفت مردم چطوری بوده؟ مثلا کارآیی دیگای مسی و سنگی چی بوده؟ ببینین شکل این تلفن و رادیو با امروز خیلی فرق کرده و من می خام بدونم چرا تغییر کردن؟ کدوم راحت تر بوده؟ اینا همشون یعنی زندگی.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه برای سیستانی ها یا بلوچ ها و یا برای همه است؟ چرا؟
خب برای همه، چون همه باید بیان و ببینن، با آثار قدیمی بیشتر آشنا می شن و کمک می کنه که با تاریخ شهرا آشنا بشیم و شیوه ی معیشت مردمو بشناسیم. معنی نداره بگم اینجا فقط موزه ی زاهدانه، زاهدان، یعنی من، سیستانی، بلوچ و غیره اینجا همه چی متفاوته و فرهنگ فقط مهمه. مصاحبه شونده: ف.بارانی سن: ۱۳ تحصیلات: دوم راهنمایی مکان: زاهدان ۱۰/۶/۱۳۹۳
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟
برای بازدید آثار باستانی آمدم که ببینم چه فرقی کردن؟ مثلا الآن ظروف شفالی دیگه وجود نداره برای من آبشار تمین، مسجد جامع تیس خیلی قشنگن. من چابهاریم اما جالبه که اینجا سرمه دونا و میل سرمه شبیه سرمه دونای خودمونه یعنی دارم اینجا می بینمشون، و هنوزم استفاده می کنیم. شیوه های تدفین اموات و گردنبندا فرق کردن حتی اندازه ی لیوانا، شکل قبرا. الان اگه کسی تو ظرف سفالی آب بخوره بهش می خندن که چی، خب اینم زمانی مال نیاکانمون بوده اینجوری زندگی می کرده.
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟
موزه جاهای دیدنی داره کلا صنایع دستی رو می تونیم بشناسیم یا با تابلوها می شه با اسم مکانای مختلف آشنا شد، لباسا حالا جدید شدن و با گذشته فرق کرده حتی سوزن دوزی لباسای خودمون، و ابزار شخصی مثه شونه ها فرق کرده چقد خوبه که آداب و رسوم خودمونو داریم، و همدیگمونو می تونیم بشناسیم.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه برای سیستانی ها یا بلوچ ها و یا برای همه است؟ چرا؟
البته که واسه همه، چون باید بیان و ببینن که چه چیزایی تو فرهنگشون وجود داره؟ مثلا شتر سواری ما هنوزم انجام می دیم، و رقصای محلی همینطور. ماکتا معماری بناهای مختلفو نشون می ده و تابلوها از قصه ها-افسانه ها می گه و آکواریوم انواع پرنده رو نشون می ده و اینکه چند نوع ادویه و میوه وجود داره؟ چه لباسای محلی هست؟ چه ابزارای جنگی وجود داشته؟ مثلا افتخار می کنم به سفال کلپورگان زنان بلوچ، واسه من موزه یعنی همه چی.
مصاحبه شونده:ر.بارانی سن: ۲۱ تحصیلات: فوق دیپلم آموزش ابتدایی(دانشجو) مکان: زاهدان ۱۰/۶/۱۳۹۳
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟
به موزه آمدم برای اینکه با گذشته، فرهنگ، نحوه ی زندگی، ابزار جنگی، نوع مشاغل، نحوه ی پوشش مردم بیشتر آشنا بشم. و اینکه چه جوری بودن؟ به تفاوت در لباس، زبان و فرهنگ مردم می رسم. همچنین نسبت به سرگذشت قهرمانان، پهلوانان و بزرگان استان سیستان و بلوچستان آگاه می شم. کلا آثار باستانی روستاهای استانو بیشتر شناختم.
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟
موزه به دلیل سرگذشت پهلوانان، قهرمانان و شخصیتای بزرگ مهمه چون در گذشته زندگی می کردن و مثلا ابزار جنگی و شیوه ی زندگی اونارو می تونیم بشناسیم. قصه های شاهنامه و بوستان سعدی به صورت مصوره که حکایتا و قصه ها رو روایت کردن، این خیلی خوبه علاوه بر اونا با ظروف آشپزی آشنا می شم و درباره ی چگونگی زندگی مردم در گذشته آشنا می شیم. و از انواع کوزه ها، سرمه دانا آگاهی کسب می کنم. خانوادم هنوز از سرمه دانا و کوزه های سنتی استفاده می کنن، چون قسمتی از فرهنگ و شیوه ی زندگی ما هست، یعنی دوست داریم که همون وسایلای سنتی رو استفاده کنیم و طبیعیه.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه برای سیستانی ها یا بلوچ ها و یا برای همه است؟ چرا؟
مسلما برای همه هست، چون تاریخ و فرهنگ مردم تو موزه یه جور دیگه یعنی به صورت اصلی وجود داره، مثلا در مورد شهرا طرز نون پختن، ابزار جنگی و غیره بین مردم در گذشته تفاوت ها و تشابهاتی وجود داشته که فقط با بازدید از موزه می شه اونارو بهتر بفهمیم. من قبلا اینجا نیومده بودم اما احساس می کنم یه دنیای دیگه هست، خیلی خوشحالم که بعضی از ظرفامونو مثل کوزه ها و دیگای مسی اینجا می بینم. فکر می کنم اصلا تنها نیستم، مثل این کتابا و نسخه های خطی حرفای زیادی رو گفتن و می گن.
مصاحبه های موزه ی مردم شناسی سیستان :
مصاحبه شونده : م. قدرتی سن: ۲۲ تحصیلات: دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی برق مکان: زابل ۲۷/۵/۱۳۹۳
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟
موزه علاقه ی من به عتیقه و اشیاء باستانی و تاریخ سیستان هست، در واقع در مورد چیزایی که نمی دونم شناخت به من شناخت کافی می ده و برای دیگران دراین باره میگم. اطلاع رسانی از طریق اشتیاق در افراد صورت می گیره و به طور کلی علاقه ی شخصی دارم که بدونم شهر سوخته چی بوده؟ از طرف دیگه با فرهنگ خودم آشنا بشم. من در ارتباط با دوستانم به این مسئله مباهات می کنم که درباره ی فرهنگ سیستان صحبت کنم، حتی می شه به عنوان سفیر فرهنگی نقش آفرینی کرد.
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟ در وهله ی اول موزه برای عبرت گرفتن از گذشته اهمیت داره ، با توجه به نگاه توریستی می شه گفت که احترام و برای مردم سیستان به همراه داره به عنوان مثال کشور ترکیه آز آثار باستانیش کسب درآمد می کنه، یعنی موزه می تونه جنبه ی درآمدزایی داشته باشه که علاوه بر این با شخصیت های تاریخی و بخشی از فرهنگ می شه آشنا شد. البته درباره ی پیشینه ی ساختمان موزه آگاه می شم.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه متعلق به سیستانی ها، بلوچستانی ها و یا برای همه است؟ چرا؟
موزه برای همه هست، چون همه فرهنگ خاص خودشونو دارن و به دانبال هویت هستن. به عنوان مثال شهر سوخته ثبت سازمان یونسکو شده و متعلق به همه هست و در واقع مکان توریستیه در اینجا سوالی برام مطرح می شه که آیا محلی برای جذب گردشگر هم هست؟ یعنی می تونه این فضا رو به وجود بیاره که همه به موزه بیان و بازدید کنن و کنجکاو بشن که در مورد فرهنگ خودشون بیشتر بدونن؟ خب، بعضی از افراد ممکنه فقط شنیده باشن که آس بادا در سیستان وجود داشته اما در مورد این تکنولوژیا نمی دونن که چه جوری ساخته شدن؟ یا اولین بار در کجا به وجود آمدن؟ و چه کارکردایی داشتن؟ حتی ممکنه که در مورد اهمیت دریاچه ی هامون در سیستان بی اطلاع باشن که چقدر در زندگی مردم نقش داشته و پدیده ی خشکسالی چه نقشی در این زمینه داشته؟ ببینین فقط دونستن این مسئله زمانی مهم تر می شه که لازم باشه با فرهنگ مردم سیستان آشنا بشیم. البته موزه یکی از مکانای بسیار مهمه که بازدیدکننده با بازدید یه جور سفر می کنه و هر چی بیشتر دوست داره که به اون ادامه بده یعنی می خوام بگم خودم هر بار برای کشف نکته ی تازه ای از فرهنگ میام موزه و خیلی چیزا داره که به چیز دیگه ای نیاز نیست منظورم اینه که هر کسی هویت خودشو اینجا پیدا می کنه و موزه یعنی هویت.
مصاحبه :
مصاحبه شونده: ه. درویشان سن: ۳۳ تحصیلات: فوق دیپلم مدیریت بازرگانی شغل: معلم ۲۹/۵ ۱۳۹۳
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟
اینجا موزه ی مردم شناسیه برای اینکه با آداب و رسوم( درباره ی ازدواج، مرگ و غیره)، طریقه ی لباس پوشیدن، شیوه ی معیشت مردم بیشتر آشنا بشم و نسبت به ابزار کشاورزی سیستانی ها آگاهی کسب کنم. همچنین می خوام بدونم که زیورآلات مورد استفاده مردم چی بوده؟ یعنی زیبایی رو چطوری می دیدن؟ به عنوان یک سیستانی دوست دارم بدونم که نیاکان ما در گذشته چطوری زندگی می کردن؟ چون سرنخ فرهنگی رو می ده برای اینکه بتونیم خودمونو بیشتر باور کنیم. مثلا سیستان در گذشته انبار غله ی ایران بوده اما خشکسالی، مشکلات زیادی رو به وجود آورده آمدم موزه برای اینکه بگم من به فرهنگ خودم پشت نکردم، هرچند امکانات امروز نسبت به گذشته خیلی فرق کرده و مردم نسبت به مسائل فرهنگی بیشتر آگاه شدن.
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟
موزه بیانگر شیوه ی زندگی گذشتگان هست، پیشینه ی تاریخی داره. پس دونستن این مسئله که چرا سیستان، تمدن کهن داره؟ برام مهمه مثلا اگه با توجه به اسناد کتبی(کتاب ها) یعقوب لیث صفاری اولین کسی بود که زبان فارسی رو در ایران رواج داد، چون در گذشته رضا شاه برای سیستانی ها که مبتنی بر طوایف بودن ماهانه خراج مشخص کرده بود، و شخصی به نام محمد رضا خان پردلی(سردار سیستان) می گه ما باج نمی دیم، حتی وقتی که به دعوت رضاشاه به تهران می رود، محمد رضا خان مقداری از خاک سیستان را با خود به آنجا می برد و در زیر پاهایش ریخته و بر روی خاک می نشیند و رو به رضا شاه می گه من به خاطر خاک سیستان باج نمی دم و بعدا به دستور رضاشاه او را عقیم کرده تا نسلی از او باقی نماند. عکسا تو موزه برای بازدیدکننده سوال ایجاد می کنه که فلان شخصیت، کی بوده؟ چی کار کرده؟ خب، برام مهمه که بزرگان سیستانو بشناسم و معرفیشون کنم، چون در اینجا اسما مهمه.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه برای سیستانی ها یا بلوچ ها و یا برای همه است؟ چرا؟
موزه برای همه هست، فرقی نمی کنه چون در ایران، اقوام مختلف زندگی می کنن و میزان علاقه افراد نسبت به تاریخ اقوام باعث افزایش آگاهیشون می شه. با توجه به اسناد کتبی درباره ی سیستان مثلا در مراسم حشرکشی برای لایه روبی نهرها ۳ یا ۴ نفر ارشد می ایستادن و با هم این کارو انجام می دادن حتی مشاعره هم می کردن که این مسئله اتحاد بینشونو نشون می داد. یعنی من که زابلی ام خیلی دوست دارم که در مورد فرهنگ بلوچ یا بیرجندی و غیره بیشتر بدونم، فقط موزه می تونه جواب کنجکاویای منو بده.
مصاحبه :
مصاحبه شونده: غ. فخیره سن: ۳۸ تحصیلات: دیپلم اقتصاد اجتماعی(علوم انسانی) شغل: کارمند مکان: زابل ۲۹/۵/۱۳۹۳
۱ – چرا به موزه آمده اید؟ توضیح دهید؟ موزه محلی برای آثار باستانی و تاریخیه و منو با فرهنگ آبا و اجدادی ام آشنا می کنه، فرهنگ سیستانی رو لمس می کنم و به دیگران انتقال می دم که نسبت به این فرهنگ، آشنا بشن. حتی ابزار و اشیاء زندگی روزمره، شغل و کارشونو نشون می ده و از هویت سیستانی می گه یعنی کلا خط سیر مشخص زندگی رو می شه دید.
۲ – چرا موزه اهمیت دارد؟ توضیح دهید؟ به علت تاریخی بودن و اشیایی که در اینجا نگداری می شه اهمیت داره، در سیستان، بهترین مکان برای مسافران، موزه ی مردم شناسی سیستانه علاوه بر این اشیاء اهدایی خوانین و بزرگان مثل ادوات کشاورزی و قالیچه های سیستانی نگهداری می شه. حتی با آس دستی و آس بادا می شه اهمیت گندومو در در زندگی مردم و کشاورزی فهمید. با توجه به اسناد کتبی درباره ی سیستان شهرستان میان کنگی، محل فراوانی گندم بوده و صادرات گندم به افغانستان و غیره صورت می گرفته از طریق ماکتا می شه اهمیت دریاچه ی هامونو فهمید که البته به دلیل همجواری ، در گذشته چند شاخه می شده الف- هامون پوزک، آب ورودی از افغانستان به هامون می ریزد که نقطه ی شمال شرقی سیستان یا هیرمند جدید است ب – هامون صابوری (نیزار، کوه خواجه) متصل به هامون پوزک است و در ابتدا آب از افغانستان به هامون پوزک و سپس به هامون صابوری می ریزد و نقطه ی شمال غربی شهرستان نیمروز یا ادیمی هست که مردم به دامداری، صیادی و شکار مشغول بودن در نهایت به رودخانه ی شیله می رفته و کوچ فصلی اتفاق می افتاده. در موزه نکات مبهم و یا سوالات برطرف می شه.
۳ – آیا فکر می کنید که موزه برای سیستانی ها یا بلوچ ها و یا برای همه است؟ چرا؟
من فکر می کنم برای همه هست، اما اگه بخوام فقط در مورد موزه ی مردم شناسی سیستان بگم
در وهله ی اول برای مردم استان سیستان و بلوچستان، خیلی مهمه که آثار و اشیاء بخشی از فرهنگ استانو نشون می ده چون مهمه که بدونیم : سیستان چی داره؟ سیستانی ها چگونه مردمی بودن؟ شغلشون چی بوده؟ کلا سیستانی ها متعلق به یک خانواده هستن، برای اینکه رستم، یعقوب لیث صفاری و غیره رو داشته که در فرهنگ ایران نقش داشتن، اینجا یک سوال برام مطرح می شه که چرا فرزندانمون کمتر از افسانه ها و داستانای ایرانی استقبال می کنن؟ من فکر می کنم که موزه می تونه اولین جایی باشه که به بچه ها در این زمینه کمک کنه و بعد با آموزش در مدرسه .
نتیجه :
با توجه به مصاحبه ها می توان اذعان نمود که یکی از دلایل حائز اهمیت بازدید مصاحبه شونده
ها از موزه، تاریخی است که به ریشه ی فرهنگ مردم استان سیستان و بلوچستان باز می گردد.
به این معنا که وجوه تشابه و تفاوت را می توان دریافت. در واقع ساختار تقابل های گوناگون
(اشیاء، رنگ ها و غیره) را در بستر جامعه بازنمایی می کند. به عنوان مثال در مناسک گذار (تولد،
ازدواج، مرگ و غیره) با توجه به رویکرد موقعیتی درک نمادها (ابزار، آثار باستانی و غیره) بر پایه
ی روابط میان نماد یا گروهی (آثار باستانی سیستان) با نماد یا گروهی دیگر (آثار باستانی
بلوچستان) که با آن یک کل ساختاری را تشکیل می دهند، صورت می گیرد. به عبارت دیگر با
رویکرد تفسیری درک بومی و امیک از نمادها در دیدگاه مصاحبه شونده ها انعکاس یافته است و با
رویکرد عملیاتی (اتیک) نیز درک مشاهده گر از مناسک و نمادها و برداشت جهان شمول از آنها
پراتیک اندیشه را ارائه می دهد. به این معنا که خروج از موقعیت عادی با مفهوم دیگر بودگی
پیوند می خورد. و افراد بر اساس تابوها رفتارهای اجتماعی و نظم عمومی را ایجاد، هدایت و تنظیم
می کنند.
منابع :
بهار، ملک الشعرا(۱۳۱۴): تاریخ سیستان، تهران، کتابخانه زوار -۱
۲ – بلیکی، نورمن (چاپ هفتم ۱۳۸۴): طراحی پژوهش های اجتماعی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران، نشر نی
۳– فکوهی، ناصر(چاپ ششم ۱۳۸۸): تاریخ اندیشه و نظریه های انسان شناسی، تهران، نشر نی
Email: t.kuchekzaee@gmail.com
