جنبش‌های اجتماعی آمریکای لاتین – بخش چهارم: کارگران روستایی بدون زمین
استفانی دنیسون برگردان رضا اسکندری
جنبش کارگران روستایی بی‌زمین سازمانی که در سال ۱۹۸۴ در برزیل پایه‌گذاری شد، امروز یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین گروه‌های معتقد به کنش مستقیم در حوزه‌ی بازتوزیع زمین‌های زراعی در جهان محسوب می‌شود. این جنبش به صورت رسمی در کاشکاول ، در ایالت جنوبی پارانا بنیان‌گذاری شد، اما برخی این سنت متاخر …جنبش کارگران روستایی بی‌زمین یا MST (Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra)، سازمانی که در سال ۱۹۸۴ در برزیل پایه‌گذاری شد، امروز یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین گروه‌های معتقد به کنش مستقیم در حوزه‌ی بازتوزیع زمین‌های زراعی در جهان محسوب می‌شود. MST به صورت رسمی در کاشکاول (Cascavel)، در ایالت جنوبی پارانا (Parana) بنیان‌گذاری شد، اما برخی این سنت متاخر در اشغال اراضی بایر را به سال ۱۹۷۹ و نخستین موج اشغال زمین توسط فقرای بی‌زمین در منطقه‌ی «روندا آلتا» (Ronda Alta) در ایالت «ریو گرانده دو سول» (Rio Grande do Sul) باز می‌گردانند.
نوشته‌های مرتبط
MST از جمله گروه‌های غیرحکومتی است که در کشورهای جهان سوم و در مواجهه با فقر فزاینده‌ی این جوامع و ویرانی اقتصادهای محلی به واسطه‌ی آزادسازی‌های تجارت جهانی بارها نمونه‌برداری شده است. این جنبش هم‌چنین بخشی از جنبش «دموکراسی دوباره» در برزیل است که در اواخر سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۸۰، و با کاسته‌شدن از قدرت حکمرانان دیکتاتور در این کشور فعال شد. فشار همیشگی موضوع اصلاح اراضی در برزیل، در کشوری که ۱/۴۵ درصد اراضی قابل کشاورزی آن در حال حاضر در مالکیت بزرگ‌مالکان (Latifundiarios) قرار دارد، هیچ‌گاه به درستی مورد توجه قرار نگرفته است.
پیش از MST نیز جنبش‌های چندی برای بسیج و تهییج فقرای روستایی صورت گرفته است: مجمع دهقانان (Ligas Camponesas) در دهه‌ی ۱۹۵۰، که خواهان اصلاحات ارضی در شمال‌شرقی برزیل بودند، بی‌رحمانه سرکوب شدند و توسط نیروهای دست‌راستی به عنوان نشانه‌ای از نفوذ و تکثیر تفکرات سوسیالیستی در برزیل مورد استفاده قرار گرفت. گفته می‌شود که قانون زمین مصوب سال ۱۹۶۴ (آغاز دوران دیکتاتوری)، که در قانون اساسی سال ۱۹۸۸ نیز مجددا تصویب شد، دسترسی به زمین را برای هرکسی که بخواهد روی زمین کار کند و زندگی خود را از طریق آن تامین کند تضمین کرده است. بدین‌ترتیب، زمین کارکردی اجتماعی یافته است، و دولت موظف است تا دسترسی افراد به آن را تامین کند. جنبش MST این قانون را به این معنا تفسیر کرده است که اراضی بلااستفاده یا تحت بهره‌برداری‌های غیربهینه را می‌توان به صورتی متناسب‌تر بازتوزیع کرد. بر این اساس، هدف MST سازمان‌بخشی به کارگران روستایی و تهییج آنان برای اشغال زمین‌هایی از این دست بوده است، به جای آن‌که کنار بنشینند و منتظر بمانند تا دولت اراضی غیرمولد را مناسب‌سازی کند و آنها را به روستاییان فقیر واگذار نماید (دستگاه قضایی برزیل به طرز وحشتناکی کند عمل می‌کند و نخبگان روستایی همواره اشخاصی ثروتمند، از لحاظ سیاسی تاثیرگذار، سازمان‌یافته، و عموما گروهی با بهترین تسلیحات هستند که برایشان مالکیت زمین همواره مهم‌ترین شکل سرمایه‌گذاری و نشانه‌ای از ثروت بوده است).
امروزه MST در بیست و سه ایالت از مجموع بیست و هفت ایالت بزریل حضور دارد و بیش از یک و نیم میلیون نفر با آن در ارتباط هستند. نزدیک به ۳۵۰ هزار خانوار در اراضی جدید ساکن شده‌اند و ۸۰ هزار خانوار دیگر نیز در اردوگاه‌هایی ساکن شده و در انتظار اسکان دایمی (در زمین‌هایی که «سکونت‌گاه» (Assentamento) نامیده می‌شوند) هستند. MST کنگره‌های ملی خود را به صورت منظم برگزار کرده است: بیشتر از یازده هزار نفر از اعضا در کنگره‌ی سال ۲۰۰۰ در برازیلیا (Brasilia) شرکت کرده‌اند. دشوار بتوان نقش MST در پیش کشیدن مباحث مربوط به اصلاح اراضی یا موفقیت رویکرد این جنبش به مساله‌ی زمین را انکار کرد: بیش از سه چهارم سکونت‌گاه‌های امروزی در اصل بر زمین‌های اشغال‌شده‌ی این جنبش استقرار یافته‌اند.
مزارعی که پیشتر بلااستفاده، با استفاده‌های غیربهینه و متروک بوده‌اند، توسط خانواده‌هایی اشغال شده‌اند که سازمان‌دهی‌شان برعهده‌ی MST بوده است؛ تعاونی‌ها و اتحادیه‌های اعتباری تاسیس شده‌اند؛ و زمین‌ها برای تولید میوه‌جات، محصولات لبنی، غلات، قهوه، گوشت، و نظایر آن، مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. خانواده‌ها محصولات خود را به شرکت‌های تجاری تولید مواد غذایی، بازارهای دهقانی و فروشگاه‌های MST در سائوپائولو (Sao Paulo) می‌فروشند. سکونت‌گاه‌ها مدارس خود را دارند (در آخرین سرشماری بیش از ۱۸۰۰ مدرسه)؛ اعضای MST عموما به برنامه‌های تربیت معلم ویژه‌ی اعضای MST اعزام می‌شوند که توسط نهادهای همراهی‌کننده با این جنبش، از جمله برخی از دانشگاه‌های عمومی برگزار می‌شوند و در آنها، روش‌های آموزشی مربی شهیر برزیلی، پائولو فره‌ئیر (Paulo Freire) به صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. خیریه‌های محلی و بین‌المللی بسیاری در سویه‌های اجتماعی و آموزشی زندگی در سکونت‌گاه‌ها سهیم می‌شوند و دولت نیز از برخی برنامه‌های فرهنگی و آموزشی آنها حمایت می‌کند.
پایگاه اینترنتی بسیار راهگشای MST مدعی است: «مبارزه‌ی ما فقط با بزرگ‌مالکان نیست؛ بلکه با الگوی اقتصادی نولیبرال است». این پایگاه بر ارتباط این جنبش با انقلاب سال ۱۹۵۹ کوبا و حمایت خود از مردم فلسطین پافشاری می‌کند. MST به صورت موفقیت‌آمیزی با گروه‌های هم‌فکر خود در گستره‌ای از آفریقای جنوبی تا فیلیپین، و در سرتاسر آسیا، ارتباط برقرار کرده است. این جنبش همواره به شرکت‌های بزرگ چندملیتی، مواد غذایی با دست‌کاری ژنتیکی (امید جنبش بر آن است که تمام محصولات مزارع MST به صورت ارگانیک کشت شوند)، و بازار آزاد تجاری قاره‌ی آمریکا (ALCA) بدبین بوده است و بزرگ‌ترین پویش جهانی که MST هم‌اکنون در آن عضو است، پویش قاره‌ای علیه ALCA است. جنبش MST هم‌چنین خواهان برگزاری همه‌پرسی در خصوص دیون بین‌المللی برزیل است که در زمان نگارش این مقاله بیش از دویست میلیون دلار بوده است.
رسانه‌های خبری در برزیل، خصوصا هفته‌نامه‌ی خبری پرمخاطب تماشا (Veja) ترجیح می‌دهند تا از MST با عنوان اصلاحاتی سیاسی با مقصدی اشتباه، یا باورهای سوسیالیستی ساده‌لوحانه‌ای یاد کنند که به نظر به دورانی دیگر تعلق دارند (مثلا سال‌های بسیار سیاست‌زده‌ی پیش از دیکتاتوری در دهه‌ی ۱۹۶۰). دیگر رسانه‌ها اما نگران طبیعت نظامی این سازمان هستند: واژه‌ی «شبه‌نظامی» (Militante) گشاده‌دستانه در پایگاه اینترنتی این جنبش مورد استفاده قرار گرفته است، و گفته می‌شود سکونت‌گاه‌ها هم به عنوان زمین‌های تمرین برای شبه‌نظامیان جدید، جایگزین خاک کوبا شده‌اند. اما با این همه، حنبش چه در نواحی شهری و چه در نواحی روستایی حامیان بسیاری داشته است. خطرناک‌ترین دشمن این جنبش نخبگان زمین‌دار ستیزه‌جویی هستند که به نظر می‌رسد دستان پشت پرده در مرگ‌های پرشمار و تیراندازی به اعضای MST از زمان تشکیل این جنبش (غیر مسلحانه) باشند. از ماه مارس ۱۹۸۷ تا سپتامبر ۲۰۰۳، ۱۳۷ کارگر عضو MST به قتل رسیده‌اند. بدترین حمله به معترضین بدون زمین، در سال ۱۹۹۶ در شهر ال‌دورادو دو کاراژاس (Eldorado do Carajas) صورت گرفت که در طی آن ۱۹ عضو MST به ضرب گلوله کشته و ۵۷ نفر شدیدا مجروح شدند. در مجموع ۱۵۵ نفر از نیروهای پلیس به مشارکت در فتل متهم شدند و بیش از یکصد نفر از آنان در سال ۲۰۰۲ در دادگاه محاکمه شدند. نهایتا در ماه ژوئن همان سال، فقط دو نفر از این میان به جرم «بدرفتاری» محکوم و مابقی متهمان تبرئه شدند.
ایمیل مترجم: rz.eskandary@gmail.com
جنبش‌های اجتماعی آمریکای لاتین – بخش نخست: پرونیسم
جنبش‌های اجتماعی آمریکای لاتین – بخش دوم: کاستریسم
جنبش‌های اجتماعی آمریکای لاتین – بخش سوم: زاپاتیسم
