و اما در باب مشکلات ترجمه‌ی کتاب‌های اساطیری و آیینی، قبل از هرچیز باید گفت که معمولاً متن‌های اصلی چه انگلیسی، چه فرانسه و چه احتمالاً دیگر زبان‌ها، دشواری ساختاری و نحوی ندارند، مگر اینکه استثنائاً مؤلفی، عادتاً، تعقید در کلام داشته باشد. با این‌همه ساختار معقول یک متن مربوط به اسطوره و آیین، ترجمه‌ی آن را آسان نمی‌کند، زیرا چنانچه قبل از این‌هم بارها گفته‌ام، در یک چنین متنی اسماء و اعلام ناشناخته موجب صعوبت ترجمه می‌شوند و بدون پژوهش ترجمانی، یعنی تحقیق در مورد اسماء و اعلام متن اصلی، امکان اشتباه وجود دارد. زیرا اگر مترجم نداند که این اسم یا عَلَم چه‌کس یا چه‌چیز است امکان دارد استنباطی غلط از جمله بکند، و اشتباهی صورت بگیرد.
اما گذشته از مورد ذکر شده، مهمترین مسأله در ترجمه‌ی متن‌هایی از این‌قبیل، رسم‌الخط اعلام و اسماء است. در واقع اولین ترجمه‌ها از متن‌هایی در باب اسطوره، متعلق به دههی۳۰بود و عمدتاَ از زبان فرانسه ترجمه می‌شد، و بنابراین تلفظ فرانسوی در رسم‌التحریر فارسی غالب بود. از دههی۶۰ به این‌سو سعی شده است رسم‌الخط یک عَلَم متعلق به اسطوره‌ی یونانی مشابه تلفظ یونانی آن، و یا یک اسطوره‌ی رومی مشابه تلفظ لاتین آن باشد، وقس‌علیهذا. لکن به‌ضرس قاطع می‌توان گفت در ایران مترجم‌های متون مربوط به‌اسطوره هر یک رسم‌الخط خود را اعمال می‌کنند، که گاه هریک با دیگری تفاوتی فاحش دارد، گرچه همه‌ی آنان مبتنی بر منطق خود عمل می‌کنند و من احترام خاصه‌ای بر کارشان قائلم که حق بر گردن فرهنگ ایران دارند، اما خواننده سردرگم است که کدام تلفظ را بپذیرد. در این میان البته برخی اشتباهات تاریخی هم روی داده است که منوط به رویکرد مترجمان فرانسوی قرن نوزده و اوایل قرن بیست در برگرداندن متن‌های یونانی و لاتینی بوده، که به‌هر دلیل در ترجمه‌هایشان چندان وفادار به تلفظ اصلی نبوده‌اند و ترجمه‌ی فارسی از روی متن آنها موجب تداوم همان اشتباه در متن فارسی شده است.
نوشته‌های مرتبط
یکی از موارد جالب کتاب اودیسه، اثر هومر، ترجمه‌ی استاد سعید نفیسی است، که ترجمه و نثر درخشان او از ایلیاد و اودیسه برای نسل من و شاید تا همین امروز، نقشی تعیین‌کننده داشته، و اسطوره را به مفهوم میتوس نزدیک، و از مفهوم اساطیر‌الاولین و سخن لاطائل و هجو، دور کرده است. باری اودیسه که تلفظ فرانسوی اودوسئیا(یو:odysseia) است، محلی ناشناخته و احتمالاً تخیلی در شبه‌جزیره‌ی پلوپونسوس(پلوپونزی) در یونان است، و به مفهوم سرگردانی و آوارگی تعبیر شده است. در واقع اودیسه(اودوسئیا) سرگذشت اودوسئوس(یو.Odysseus) و داستان عشق و ازدواج او با پنه‌لوپه(یو.Pênelopeia) و سفرهای او و جنگ تروا و سرانجام بازگشت او و وصلت دوباره‌ی او با پنه‌لوپه را روایت می‌کند. اما در طول ترجمه‌ی فارسی کتاب اودیسه می‌بینیم که او با نام اولیس(لاتینUlyxes) معرفی شده است که همذات رومی اودوسئوس بوده، و در زمان نوشته شدن اودیسه توسط هومر، اولیس اصلاً وجود خارجی نداشته، لکن در ادبیات فرانسوی از قدیم اختلاطی میان نام اسطوره‌های یونانی و رومی رخ داده، چراکه زبان لاتین برای فرانسویان آشناتر و رسم‌الخط لاتین برای آنها قابل حصول‌تر بوده، و از طرفی چون در ترجمه‌های نخستین کتاب‌های اساطیری یونانی به زبان لاتین، اسماء یونانی به مسامحه و یا از روی عرق ملی به همذات رومی آن اسطوره بدل می‌شده، در متن فرانسوی اودیسه نیز چنین تخلیطی به‌وجود آمد، و طبعاً در ترجمه‌ی فارسی آن توسط استاد نفیسی که از متن فرانسوی صورت گرفته بود هم این تخلیط ادامه یافت، و حتی هنوز هم در بسیاری از متن‌هایی که با استناد به اودیسه‌ی استاد نفیسی نوشته یا ترجمه می‌شود، همین جابه‌جایی صورت می‌گیرد.
مورد قابل تأمل دیگر، اعلام و اسماء اوستایی است، که از جایی دور نیامده و متعلق به خودمان است. مثلاً درکتاب بسیار مفید فرهنگ مزدیسنای آقای جهانگیر اوشیدری، و یشت‌های مرحوم پورداود که از نخستین ترجمه‌های متن مقدس اوستا بود و اوستای گزارش جناب دوستخواه، که ترجمه‌ای علمی و دقیق از این کتاب مستطاب است، موارد اختلاف در رسم‌الخط بسیار است؛ از جمله: گاثا و گات‌ها و گاتاها؛ و یا یَسَنه و یسنا؛ یا میثرَ و میترا؛ سرَوشَ و سرَئوشَ و امثالهم.
در زیر من چند کتاب از برخی مترجمان انتخاب کرده‌ام و رسم‌الخط هریک را از نامی مشابه در کنار آن نوشته‌ام، تا این مشکل عظیم را که مبتلابه تمامی مترجمان این رشته است، برنمایم. البته آنچه می‌بینید مشتی است نمونه‌ی خروار؛ و این معضل چاره‌ای ندارد مگر تنظیم یک فرهنگ اسماء اسطوره‌ای، با اجماع همه‌ی مترجمان این رشته. طبیعی است که این فرهنگ را بعد از تنظیم می‌توان به نِت داد تا در دسترس همه‌ی مترجمان قرار بگیرد.
در مقایسه‌ی زیر، علامت دونقطه(:) نشانگر کاربری مشابه، و علامت مساوی(=) نشانگر تغییر کاربری است. در کتابنامه‌ی انتهایی نام و مشخصات همه‌ی کتاب‌ها آمده است.
اسطوره‌های آیین هندو آیین بودا:
١-آتمن[خود، دم حیات، جوهر]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی:بودا=آتما:اوپانیشاد داراشکوه پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی=آتمان:هندوییسم:پورجعفری
۲-آدی بودا[بودای نخستین و متعال]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی:فراسوی فرزانگی پاشایی
۳-اموگسیدی[پنجمین از پنج بودای کشف‌وشهود]:کتاب تبتی مردگان کندری =آموگاسیدا:ادیان و مکتبهای فلسفی هند=آموگه‌سیدی:فراسوی فرزانگی پاشایی=آموگه‌سیدهی:غرایب‌فضایلی
۴-امرته[جاودانه و بی‌مرگ]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی =امریت(امرت):اوپانیشادداراشکوه=امریته:هندوئیسم پاشایی =امته:بودا پاشایی
۵-اسوره[واژه‌ای کلی به‌معنای خدا و شیطان]:کتاب تبتی مردگان کندری:هندوئیسم پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی:غرایب فضایلی=اسورا:ریگ‌ودا نائینی
۶-اوپانیشاد[نام کتاب سر اکبر]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی:هندوییسم:پورجعفری =اوپه‌نشد: هندوئیسم پاشایی=اوپه‌نیشد:بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی
۷-اوتاره[به‌جسم درآمدن ذات الهی]:کتاب تبتی مردگان کندری:آیین هندو موحدیان: هندوئیسم پاشایی:غرایب فضایلی =اوتره:هینه‌یانه‌پاشایی=آواتارا:هندوییسم:پورجعفری=اوتار:اوپانیشاد داراشکوه
۸-اولوکیتشوره[مظهر بودا یا بودی‌ستوه در آیین مهایانه]:کتاب تبتی مردگان کندری =اولوکیتشوارا:ادیان و مکتبهای فلسفی=آوالو کیته شواره:غرایب فضایلی=اَوَلوکیتشوره:فراسوی فرزانگی پاشایی
۹-ایندره[خدای آسمان‌ها و خدای رعد و باران]:کتاب تبتی مردگان کندری: هندوئیسم پاشایی:بودا پاشایی :هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی:غرایب فضایلی =اندرا:ریگ‌ودا = =ایندرا:اسطوره‌های خاوردور عبدالله‌نژاد: دانشنامه‌ی‌مزدیسنا اوشیدری=ایندر:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه
۱۰-باردوتادول[کتاب مردگان تبت]=باردو تودرول:غرایب فضایلی
۱۱-بودی‌ستوه[لقب مظاهر بودا]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی =بودی‌ساتوا:ادیان و مکتبهای فلسفی=بُدی‌ستوه: :بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی =بدهی‌ستوه: جوگ‌باشست=بودهی‌ساتوا:راز گل زرین پروین فرامرزی
۱۲-براهمنه[یکی از چهار طبقه‌ی هندو] :کتاب تبتی مردگان کندری: هندوئیسم پاشایی:بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی =برهمن:اوپانیشادداراشکوه و آیین هندوموحدیان :غرایب فضایلی: دانشنامه مزدیسنا :هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی=براهمان:هندوییسم:پورجعفری=براهمن:اوپانیشاد داراشکوه
۱۳-بگوت‌گیتا[بخشی از مهابهاراته]:کتاب تبتی مردگان کندری =بهاگودگیتا=بهگودگیتا=بهگود گیتا:(آیین هندو موحدیان)[بهاگوته: هندوئیسم پاشایی=بِهَگوَدگیتا:غرایب فضایلی:اوپانیشاد داراشکوه =بهاگاواد-گیتا:هندوییسم:پورجعفری
۱۴-پَدمَه[نیلوفر آبی]:کتاب تبتی مردگان کندری : هندوئیسم پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی =پدم:اوپانیشادداراشکوه و جوگ باشست=پادمه:غرایب فضایلی
۱۵-تانترا:[مکتبی عرفانی متکی بر پرستش شاکتی]کتاب تبتی مردگان کندری =تنتره= تنتره و تانتریک و تانتریکه: هندوئیسم پاشایی=تانتری:هینه‌یانه‌پاشایی =تنتره:غرایب فضایلی:فراسوی فرزانگی پاشایی
۱۶-جوگی[آنکه آداب یوگا را به‌جا می‌آورد]:کتاب تبتی مردگان کندری =یوگین:اوپانیشادداراشکوه و لغات سنسکریت=یوگی: هندوئیسم پاشایی :هینه‌یانه‌پاشایی
۱۷-داکینی[موجودات نیمه شیطانی نیمه خدایی]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی
۱۸-دَرمَه[شریعت و عرف]:کتاب تبتی مردگان کندری :هندوئیسم‌پاشایی :بوداپاشایی :هینه‌یانه‌پاشایی :فراسوی فرزانگی پاشایی:ادیان زنده شرق =دارما:ادیان‌ومکاتب آیین هندو موحدیان :اسطوره‌های خاوردور عبدالله‌نژاد:هندوییسم:پورجعفری =دهرم:اوپانیشاد داراشکوه =دهرما:ریگ‌ودا=دهرمه:غرایب فضایلی =دهرم:جوگ‌باشست =ذمه( پالی):بودا
۱۹-رودره:کتاب تبتی مردگان کندری =رودرا:ادیان و مکتبها:ریگ‌ودا=رودر:اوپانیشاد داراشکوه: جوگ‌باشست =رودره:آیین هندو موحدیان: هندوئیسم پاشایی:غرایب فضایلی=رودرا:اسطوره‌های خاوردور عبدالله‌نژاد
۲۰-سمبوگکایه[جرثومه‌ی لذایذ معنوی]:کتاب تبتی مردگان کندری =سینهوگکایه=سمبوگهه-کایه:غرایب فضایلی=سم‌یوته-نیکایه:بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی =سامبهوگاکایا:ادیان و مکتبها
۲۱-سمساره[اسارت زندگی،مرگ‌وبازگشت به‌زندگی]:کتاب تبتی مردگان کندری =سنسارا:اوپانیشادداراشکوه=سنسار و سنسارا و سمسارا: لغات سنسکریت(نائینی)=سمساره:آیین هندو موحدیان:غرایب فضایلی =سنسار:جوگ‌باشست=سنساره:پاشایی: هندوئیسم پاشایی:بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی=سامسارا:هندوییسم:پورجعفری
۲۲-سیدَه[یوگی‌هایی‌که‌به مرحله‌ی‌سیدهی‌یا قوه‌ی‌ماوراءالطبیعی رسیده‌اند]:کتاب تبتی مردگان کندری =سدهه:اوپانیشادداراشکوه=سیدهه:غرایب فضایلی
۲۳-سیدهی[قوه‌ی‌ماوراءالطبیعت]:غرایب‌فضایلی=سیدی:فراسوی فرزانگی پاشایی
۲۴-سوتره[سوره‌های‌کوتاه‌درموردمراقبه‌وفلسفه]:کتاب تبتی مردگان کندری: هندوئیسم پاشایی :هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی:غرایب فضایلی = سوتر و سوترا:اوپانیشادداراشکوه =سوترا:هندوییسم:پورجعفری
۲۵-سمادی[تفکرمتمرکزوشهودکامل:کتاب تبتی مردگان کندری:بودا پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی = سمادهی:جوگ‌باشست:اوپانیشاد داراشکوه:غرایب فضایلی =سماده:اوپانیشادداراشکوه
۲۶-کَرمَه[عکس‌العمل‌اعمال]:کتاب تبتی مردگان کندری: هندوئیسم پاشایی:بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی =کارما:ادیان و مکاتب:راز گل زرین پروین فرامرزی:هندوییسم:پورجعفری= کارمه:غرایب فضایلی =کَرَم،کَرمَن:اوپانیشادداراشکوه= =کرمه:آیین هندوموحدیان
۲۷-گنتا[زنگ،از ابزارقربانی]:کتاب تبتی مردگان کندری =گهنتا:اوپانیشادداراشکوه=گانتا:غرایب فضایلی
۲۸-گیتا[سرود مقدس]:کتاب تبتی مردگان کندری =گیتا:ادیان و مکتبهای: هندوئیسم پاشایی:غرایب فضایلی =گیته:اوپانیشادداراشکوه
۲۹-گنشه[خدای فیل‌سر عقل و خرد]:کتاب تبتی مردگان کندری =گنشه:آیین هندو موحدیان:غرایب فضایلی =گنیشه: هندوئیسم پاشایی =گانشا:هندوییسم:پورجعفری
۳۰-مهاکالا[زمان بزرگ]:کتاب تبتی مردگان کندری =مهاکال:اوپانیشادداراشکوه=مهاکالی:غرایب فضایلی
۳۱-ماندالا[اشکال‌دایره‌که‌در‌مرکز‌آن اسم خدا یا ورد خاص آن خدا نقش شده]:کتاب تبتی مردگان کندری:غرایب فضایلی =مندله:ریگ‌ودا=مندله:آیین هندو موحدیان :راز گل زرین پروین فرامرزی
:ادیان زنده شرق=مندلا:دینهای ژاپنی افشار
۳۲-منتره[شکلی از دعا مشتمل بر یک یا چند کلمه]:کتاب تبتی مردگان کندری: هندوئیسم پاشایی:بودا پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی =مانترا:ادیان و مکتبها: هندوییسم:پورجعفری:دینهای ژاپنی افشار =منتر:اوپانیشادداراشکوه : جوگ‌باشست : ریگ‌ودا =منتره:آیین هندو موحدیان
=مانتره:غرایب فضایلی
۳۳-مهابهارته[کتاب حماسی و آیینی هندو]:کتاب تبتی مردگان کندری:آیین هندو موحدیان : هندوئیسم پاشایی:بودا پاشایی :هینه‌یانه‌پاشایی: غرایب فضایلی=مهاباراتا:اسطوره‌های خاوردور عبدالله‌نژاد:هندوییسم:پورجعفری
۳۴-نیروانا[رهایی از چرخه‌ی دنیا و نیل به دانش برتر]:کتاب تبتی مردگان کندری:راز گل زرین پروین فرامرزی = نیروانه:پاشایی بودا: هندوئیسم پاشایی:هینه‌یانه‌پاشایی:فراسوی فرزانگی پاشایی:غرایب فضایلی
۳۵-یمه[فرمانروا و داور مردگان]:کتاب تبتی مردگان کندری =یم:اوپانیشادداراشکوه =یم(جم):جوگ‌باشست=یما: هندوئیسم پاشایی=ییمه:غرایب فضایلی=یاما:اسطوره‌های خاوردور عبدالله‌نژاد=یمه:فراسوی فرزانگی پاشایی
اساطیر سومر و بابل و کلده و اکد
۱-ارشکیگال[الهه‌ی مرگ وتاریکی]:غرایب‌فضایلی=ارشکیگال:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور =ارشکیگال:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور =اریشکی‌گال:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد
۲-انکی[خدای آب‌های زیرزمین و زمین:غرایب‌فضایلی:اساطیر خاورمیانه بهرامی و مزداپور:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد
۳-آنو[خدای آسمان]:غرایب فضایلی=آن:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور
۴-انلیل[خدای هوا و طوفان]:غرایب‌فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور:اساطیر آشور و بابل اسماعیل‌پور:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور
۵-انوماالیش[سفر پیدایش در ستایش مردوخ]:غرایب‌فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور
۶-ایشتار[ایزدبانویبازسازی و تولید و عشق و جنگ]:غرایب‌فضایلی: اساطیر آشور و بابل اسماعیل‌پور:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه =ایشتر:اساطیر خاورمیانه بهرامی- مزداپور =عیشتر:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور=آشتار:اسطوره‌های خاورمیانه عبدالله‌نژاد
۷-اینانا[خدامادر باروری و نوبهار]:غرایب فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور =ایناننا: اساطیر خاورمیانه بهرامی و مزداپور
۸-تموز[ایزد کشاورزی و شوهر ایشتار]:غرایب‌فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور:اسطوره‌های خاور دور عبدالله‌نژاد =تاموز:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه
۹-تیامت[ایزد بانوی خواءنخستین و آب‌های شور]:غرایب‌فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور =تیامات:اساطیر خاورمیانه بهرامی و مزداپور=تیامات:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه
۱۰-دوموزی[خدای کشاورزی همذات تموز بابلی] :اساطیر خاورمیانه بهرامی و مزداپور:غرایب فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور
۱۱-شَمَش[خداخورشید بابلی]:غرایب‌فضایلی: اساطیر آشور و بابل اسماعیل‌پور=شاماش:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور
۱۲-مردوخ[خدای خدایان بابل]:غرایب‌فضایلی:بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین اسماعیل‌پور=مردوک: اساطیر آشور و بابل اسماعیل‌پور:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:آیینهایایران و چین باستان دوستخواه
۱۳-نرگال[خدای مرگ بابل]:غرایب‌فضایلی: اساطیر آشور و بابل اسماعیل‌پور:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه
۱۴-نینخرساگ[خدایبانوی مادرزمین]:غرایب‌فضایلی=نین‌هورساگ:اساطیر خاورمیانه بهرامی و مزداپور=نین‌خورساگ: اساطیر آشور و بابل اسماعیل‌پور=نینهورسگ:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد
اساطیر چین
١-جوان دی[خدای جنگ]:غرایب فضایلی=گوان‌دی:اساطیر چین باجلان فرخی
۲-دای‌شان[کوه اسطوره‌ای در شرق چین]:غرایب فضایلی=تای شان:اساطیر چین باجلان فرخی
۳-دائو ده جینگ[کتاب طریقت و فضیلت]:غرایب فضایلی:دائو ده جینگ:فضایلی=تائوته‌چینگ:راز گل زرین پروین فرامرزی:ادیان زنده شرق
۴-دائو(آیین):غرایب فضایلی:دائو د جینگ فضایلی=تائوئیسم:راز گل زرین پروین فرامرزی=تائو:اساطیر چین باجلان فرخی
۵-لائو-دسو[حکیم وعارف ۶۰۰ق.م]:غرایب فضایلی=لائوتسه:راز گل زرین پروین فرامرزی =لائودزو(لائوزو) :اساطیر چین باجلان فرخی:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه=لائوزو:ادیان زنده شرق
۶-لی‌جونگ[خدای صاعقه]:غرایب فضایلی=لئی گونگ:اساطیر چین باجلان فرخی
۷-لیه‌دسو[مجموعه‌ی احادیث آیین دائو]:غرایب فضایلی=لایه‌زو:اساطیر چین باجلان فرخی=لیه‌زه:ادیان زنده شرق
۸-هوئی ننگ[فیلسوف بودایی قرن ۷م]:غرایب فضایلی=هویی‌مینگ:راز گل زرین پروین فرامرزی =هویی‌نیانگ:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد
۹-یی‌چینگ[کهنترین کتاب مقدس چینی]:یی‌چینگ فضایلی:غرایب فضایلی:راز گل زرین پروین فرامرزی=یی‌جینگ:ادیان زنده شرق
۱۰-یین و یانگ[دو اصل مثبت و منفی]: غرایب فضایلی:راز گل زرین پروین فرامرزی: ادیان زنده شرق
:اسطوره‌های خاور دور عبدالله نژاد:=ین و یانگ:یی‌چینگ فضایلی
اساطیر ژاپن:
١-آماتراسو[خدایبانوی خورشید]:غرایب فضایلی:اساطیر ژاپن باجلان‌فرخی:اسطوره‌های خاوردورعبدالله‌نژاد:دینهای ژاپنی افشار
۲-ایزاناگی و ایزانامی[زوج خالق]:غرایب فضایلی:اساطیر ژاپن باجلان‌فرخی:اسطوره‌های خاوردورعبدالله‌نژاد:دینهای ژاپنی افشار
۳-جیزوبوساتسو[بودی‌ستوه، منجی جنگجویان و حامی زنان و کودکان]:غرایب فضایلی =جیزوبوذاتسو:اساطیر ژاپن باجلان‌فرخی
۴-شاکیه‌مونی[لقب حضرت بودا]:غرایب فضایلی=شاکیا مونی:دینهای ژاپنی افشار
۵-کوجیکی[کتاب تاریخی و اساطیری آیین شینتو]:غرایب فضایلی:اساطیر ژاپن باجلان‌فرخی:اسطوره‌های خاوردورعبدالله‌نژاد
۶-نیهونگی:غرایب فضایلی:اساطیر ژاپن باجلان‌فرخی:اسطوره‌های خاوردورعبدالله‌نژاد
:دینهای ژاپنی افشار
اساطیر مصر:
١-آپوفیس[مار هرج و مرج]:غرایب فضایلی:آیینهای ایران و چین باستان دوستخواه
:جهان اسطوره‌ها مخبر
۲-آتوم[خدای خالق و مظهر خورشید]:غرایب فضایلی:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۳-آمون[خدای آسمان‌ها و هوا و مظهر خورشید]:غرایب فضایلی:جهان اسطوره‌ها مخبر:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=آمن:آیینهایایران و چین باستان دوستخواه
۴-اوزیریس[پسر آسمان و زمین،اولین خدایی که بر زمین ظاهر شد]:غرایب فضایلی=ازیریس:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۵-ایزیس[خواهر و همسر اوزیریس]:غرایب فضایلی:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۶-آمنحوتپ[نام چندتن از فراعنه]: پژوهشی در ایده‌ها فضایلی=آمنحوتپ:اساطیر مصر اسماعیل‌پور =امن‌هوتپ:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=آمن‌هوتپ:جهان اسطوره‌ها مخبر
۷-ایمحوتپ[معمار مصری۳۰۰۰ق.م]:غرایب فضایلی=ایمحوتپ:اساطیر مصر اسماعیل‌پور =ایمهوتپ:جهان اسطوره‌ها مخبر
۸-بن‌بن[اوبلیسک نشانه‌ی شعاع خورشید]:غرایب فضایلی:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۹-پتاح[خدا/معمار ممفیس] :غرایب فضایلی=پتاه:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=پتح:اساطیر مصر اسماعیل‌پور=پته:آیینهایایران و چین باستان دوستخواه=پتاه:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۰-تحتمس(تحوطمس)[از فراعنه]:پژوهشی در ایده‌ها فضایلی=توتموسیس:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=توثموسیس:جهان اسطوره‌ها مخبر=توتموسس:اساطیر مصراسماعیل‌پور
۱۱-تحوت[خدای ماه، غیبگویی، ریاضیات و هندسه، هوش و زبان و پیک خدایان]:غرایب فضایلی =تت:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=توث:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۲-جب[خدای زمین و همسر نوت خدایبانوی آسمان]:غرایب فضایلی=گب:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۳-حاتحور[خدایبانوی باروری،مادر کیهانی]:غرایب فضایلی=هاتور:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور =هاثور:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۴-خفری[یکی از وجوه رع مظهر خورشید جوان]: غرایب فضایلی=خپری:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۵-خفرع[فرعون مصر]:غرایب فضایلی=خافر:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=خفرن:اساطیر مصر اسماعیل‌پور
۱۶-رع[خدای خورشید]:غرایب فضایلی:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۷-ست[برادر و قاتل اوزیریس]:غرایب فضایلی:اساطیر مصر اسماعیل‌پور =سث:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۸-سقاره[گورستان شهر ممفیس]:غرایب فضایلی سقّره:اساطیر مصر اسماعیل‌پور
۱۹-عنخ[صلیب حلقه‌دار مصری علامت جاودانگی]:غرایب فضایلی:اساطیر مصر اسماعیل‌پور =انخ:جهان اسطوره‌ها مخبر
۲۰-مئات[خدایبانوی عدالت و حقیقت،دختر رع]:غرایب فضایلی=ماآت:اساطیر مصر اسماعیل‌پور =مائت:جهان اسطوره‌ها مخبر
۲۱-نبثت(یو. نفتوس)[خواهر اوزیریس و همسر ست]غرایب فضایلی=نفتیس:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور=نب‌تت(نفتیس):اساطیر مصر اسماعیل‌پور=نفتیث(نفثیس):جهان اسطوره‌ها مخبر
۲۲-هوروس[پسر ایزیس و اوزیریس، همذات رع]:غرایب فضایلی:اساطیر خاورمیانه بهرامی مزداپور:اساطیر مصر اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر
اساطیر یونان:
١-آفرودیته[خدایبانوی عشق و زیبایی]:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی:جهان اسطوره‌ها مخبر=آفرودیت:ایلیادنفیسی:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش =
۲-آپولون[خدای نور هنرها و پیشگویی] :ایلیادنفیسی :غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی:جهان اسطوره‌ها مخبر:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش =آپولن:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور
۳-آتنا[خدایبانوی تفکر،هنر،علم و صنعت]:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی:جهان اسطوره‌ها مخبر=آتنه:ایلیادنفیسی:ادیسه نفیسی :فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش
۴-آشیل(قهرمان روئین‌تن یونان]:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر :فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش:=آخیلوس:ایلیادنفیسی =آخیلئوس:غرایب فضایلی =آخلوئوس:اساطیر یونان آقاجانی
۵-اودیپ[شاه تبسهمسر و شوهر یوکاستا]:ادیسه نفیسی:ایلیادنفیسی:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش =اویدیپوس:غرایب فضایلی =اودیپوس:اساطیر یونان آقاجانی
۶-اودوسئوس[قهرمان یونانی از نژاد الهی]:اساطیر یونان آقاجانی:غرایب فضایلی=اودیسئوس:ادیسه نفیسی =اودیسه:ایلیادنفیسی:جهان اسطوره‌ها مخبر:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش
۷-اورفئوس[شاعر و موسیقیدان زیبا پسر آپولون]:اساطیر یونان آقاجانی:غرایب فضایلی:جهان اسطوره‌ها مخبر=اورفه:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش
۸-پوزئیدون[خدای دریا،پسر زئوس]:ایلیادنفیسی:ادیسه نفیسی:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش =پوسیدون:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی:جهان اسطوره‌ها مخبر
۹-پرومته[از تیتان‌ها که پنهانی آتش را به آدمیان داد]:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش =پرومتئوس:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی
۱۰-تزه[قهرمان یونانی]:ایلیادنفیسی:ادیسه نفیسی:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر :فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش: =تسئوس:غرایب فضایلی=تسیوس:اساطیر یونان آقاجانی
۱۱-دیونیزوس[پسر زئوس خدای مستی وشراب] :ایلیادنفیسی:ادیسه نفیسی:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش =دیونوسوس:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۲-ژازون[قهرمان تسالیایی و فاتح پشم‌زرین]:ایلیادنفیسی:ادیسه نفیسی:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش=یاسون:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی= جیسون:جهان اسطوره‌ها مخبر
۱۳-سیزیف [شاه کورنتیا، محکوم به‌حمل دایم سنگی عظیم تا قله‌و فروافتادن سنگ]:ایلیادنفیسی:ادیسه نفیسی:جهان اسطوره‌ها مخبر =سیسوفوس:غرایب فضایلی:اساطیر یونان آقاجانی
اساطیر روم:
١-ژانوس:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر :فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش:انه‌اید کزازی =یانوس:غرایب فضایلی
۲-ژوپیتر:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر =یوپیتر:غرایب فضایلی
۳-مرکوری:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر=مرکور:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش:انه‌اید کزازی =مرکوریوس:غرایب فضایلی
۴-پلوتن:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور=پلوتون:غرایب فضایلی:فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش
۵-ساتورن:دانشنامه اساطیر جهان اسماعیل‌پور:جهان اسطوره‌ها مخبر :فرهنگ اساطیر یونان‌ورُم بهمنش:انه‌اید کزازی =ساتورنوس:غرایب فضایلی
کتاب‌ها:
دانشنامه‌ی اساطیر جهان، رکس وارنر، ابوالقاسم اسماعیل‌پور،اسطوره،۱۳۸۶
فرهنگ اساطیر مصر، ژ.ویو، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، فکر روز،۱۳۷۵
اساطیر آشور و بابل،ف.ژیران، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، کاروان،۱۳۸۲
بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین، ن.ک.ساندرز، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، فکر روز،۱۳۷۳
بنیادهای اسطوره و حماسه‌ی ایران، جهانگیر کوورجی کویاجی، جلیل دوستخواه، آگه،۱۳۸۰
آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان، ج.کویاجی، جلیل دوستخواه، کتاب‌های جیبی،۱۳۶۲
اوستا، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، مروارید،۱۳۷۴
ادیان زنده‌ی شرق، جان هینلز، جمعی از مترجمان، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۹
اسطوره‌های خاورمیانه، پیرگریمال، مجتبی عبدالله‌نژاد، ترانه-مشهد،۱۳۷۶
اسطوره‌های خاوردور، دوناروزنبرگ، مجتبی عبدالله‌نژاد، ترانه-مشهد،۱۳۷۵
بودا، ع.پاشایی، نگاه معاصر، ۱۳۸۳
هندوئیسم، ک.م.سن، ع.پاشایی، فکرروز،۱۳۷۵
فراسوی زندگی(پرَگیا پارَمیتا)، ع.پاشایی، نگاه معاصر،۱۳۸۰
هینه یانه، ع.پاشایی، نگاه معاصر،۱۳۸۰
هندوئیسم، کیم نات، البرز پورجعفری، ثالث،۱۳۸۹
آیین هندو، سیمُن ویتمن، علی موحدیان عطار، مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب،۱۳۸۲
اساطیر خاورمیانه، ساموئل هنری هوک،ع.بهرامی و ک.مزداپور، روشنگران،۱۳۷۲
راز گل زرین، ریچارد ویلهلم، پروین فرامرزی، آستان قدس،۱۳۷۱
کتاب تبتی مردگان(باردو تادول)، مهران کندری، میترا،۱۳۷۶
اساطیر یونان، راجر لنسلین گرین، عباس آقاجانی، سروش،۱۳۷۸
جهان اسطوره‌ها، هارت و…،عباس مخبر، مرکز،۱۳۸۴
فرهنگ اساطیر یونان و رم، پیر گریمال، احمد بهمنش، امیرکبیر،۱۳۵۶
اودیسه،هومر، سعید نفیسی، علمی و فرهنگی،۱۳۸۶
ایلیاد، هومر، سعید نفیسی، ترجمه و نشر کتاب،۱۳۴۹
فرهنگ غرایب، سودابه فضایلی، افکار،۱۳۸۴
پژوهشی در ایده‌ها، انسان‌ها و رویدادها در ادیان عهد باستان، اس.جی.اف.براندن، سودابه فضایلی، دانشگاه ادیان و مذاهب،۱۳۹۱
یی‌چینگ، سودابه فضایلی، نقره/ثالث،۱۳۶۲
اوپانیشاد(سر اکبر)، محمد داراشکوه، اهتمام محمدرضاجلالی نائینی، طهوری،۱۳۵۶
ریگ‌ودا(گزیده)، محمدرضاجلالی نائینی، نقره،۱۳۶۷
ادیان و مکتبهای فلسفی هند، داریوش شایگان، انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۴۶
انه‌اید، ویرژیل، میرجلال‌الدین کزازی، مرکز،۱۳۶۹
دینهای ژاپنی، میچیکو یوسا، حسن افشار، مرکز،۱۳۸۲