یازدهمین صورت فلکی برابر با ماه بهمن «دلو» یا «آب ریز» است. این نماد در زمان ۴۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پ.م. برابر با انقلاب زمستانی بود، یعنی به جای صورت فلکی بزماهی/بز.
همانطور که در گفتارهای پیشین اشاره شد، در نمونه های آغازین منطقه البروج «نخست چهار صورت فلکی «گاو/ثور (Taurus)، شیر/اسد (Leo)، کزدم/عقرب (Scorpio)، آب ریز/دلو (Aquarius) چهار مرحله ی کاردینالی سال تلقی می شدند» وهمه ی ۱۲ صورت فلکی میان سه ایزد آنو (Anu)، بل (Bel) و اآ (Ea) بخش می شدند. صورت های فلکی بزماهی، آب ریز و ماهی و قوچ متعلق به ایزد« اآ» بودند (Busenbark,1997: 127; 278). در ایزدستان بابلی، «اآ» ایزد آب، بر نهرهایی فرمانرواست که از اعماق، جهان را ساختند. بر اساس این باور، در همه ی معبدهای بابلی تشت آبی موجود بود. در اسطوره های کهن گفته می شود که «اآ» ایزد مهربانی است که هر صبحگاه از دریا برای آموزش کشاورزی، فرمانروایی، صنایع دستی و دیگر انواع تمدن، بیرون می آید. در تندیس های آغازین او به سیمای نیم انسان و نیم ماهی نمایش داده شده است (Ibid: 56). آب ریز یا دلو نماد فصل بارانی است (ibid: 71).
در مصر دلو روح آب دانسته می شود که دو کوزه بر شانه < یا در دست> حمل می کند ( Snodgrass, 1997: p.199 ) در منابع بابلی دلو به نام Gula «بزرگ» آمده و بر بخشی از آسمان که به عنوان «دریا» شناخته می شود فرمانرواست. این بخش شامل چهار نشانه ی آبی است (Snodgrass, p.20; 194).
نوشته‌های مرتبط
با بررسی های انجام شده از سراسر دنیا در تمدن های کلدانی ، آشوری ، مصری ، هند و اروپا، دلو(Aquarius) با ُتنگی با آب جاری و یا بی آب، مرتبط دانسته شده است (p. 124 Behari, 2001:)
در بسیاری از آیکون های به دست آمده، این صورت فلکی به شکل انسانی که در دست کوزه ای آب ریز دارد نشان داده می شود. این کوزه ی آب ریز در منابع بابلی ḫegallu به معنی «فراوانی» است (Wiggermann, 1992: p. 66). تا آنجا که نگارنده در تصاویر مختلف کتابهای مصور مرتبط با این صورت های فلکی در ایران و اروپا جستجو کرده است، نمونه های بسیاری نیز از این صورت فلکی، «دلو» به شکل انسانی نشان داده می شود که سطلی یا آبپاشی به دست دارد و یا بر سر چاهی آب می کشد.
در باور بابلیان کهن باور بر این بود که در آغاز جهان خورشید و ماه و ستارگان در پیوند باهم در نقطه ی آغازین منطقه البروج ایستاده بودند و در پایان جهان نیز دوباره به صورت آغازین خود بازمی گردند. بروسوس کاهن بابلی پایان جهان را با آتش هنگامی می داند که همه ی ستارگان در خطی مستقیم در صورت فلکی خرچنگ (برجی آتشی) قرار گیرند و اگر آنها در خطی در صورت فلکی جدی (برجی آبی) قرار گیرند جهان با آب نابود می شود. چنین باوری در مصر، ایران، هند، چین و مکزیک هم دیده می شود. این باور در بابل بود که توسط یهودیان تبدیل به داستان نابودی جهان یکبار با آب و یکبار با آتش شد. نابودی جهان با سیل به گمان آنان در برج دلو (برجی ابی) در انقلاب زمستانی ۳۱۰۰ پیش از میلاد اتفاق افتاده است (Busenbark, p. 290).
در بندهشن این صورت فلکی دُل (Dōl) خوانده می شود (Pakzad, 2005: 77).
بیرونی در التفهیم دلو را این گونه توصیف می کند: «همچون مردی ایستاده و هر دو دست دراز کرده، و به یک دست کوزه ای دارد نگون سار کرده، تا آب از آن جا همی ریزدو بر پایش همی رود» (ترجمه ی جلال الدین همایی، ص ۹۱). همچنین بیرونی می گوید: «هندوان برج های آبی، حوت دارند و نیمه ی پسین از جدی و نیمه ی پیشین از دلو و این از آن جهت است که پیشتر حکایت کردیم از صورت های ایشان که نیمه ی پسین از جدی چون ماهی است و به آخر دلو آب است ریخته» (همان، ص ۳۱۷).
از اندام های بدن، ساق ها و کعب ها به دلو منسوبند (خواجه نصیرالدین طوسی،ص ۳۴). در متن کفالایا دلو به ساق ها و شانه چپ منسوب است (Pettipiece, 2009: 65). بر اساس بیرونی دلو « نیک خو و سبک وبر تجمل و مروت حریص، پاکیزه خورش و بسیار سخن، سخت به وقت جنبش و دلیر به وقت آسودن و بسیار اندیشه در کارها…» است (همان ۳۲۵). همچنین این صورت فلکی بر «بندگان نر و ماده، می فروشان و آبگینه گران و آنک گوهر به کار دارند و آبگینه و آنک او را پرورش نیست میان مردمان و آنک جامه ی مردگان بستاند» (ص ۳۳۱). دلو بر «جاهای آب روان و ایستاده و آنجا که اندرو آتش به کار برند هم چون گرمابه ها. و خانه ی مغان …» دلالت دارد (ص ۳۳۳). ابزارهای آب آوردن و خانه ساختن و جاهای کندن و درختان نشاندن هم به دلو منسوب است (ص ۳۳۷).
منابع در سایت محفوظ است
