در توضیح ماه خرداد، جوزا مختصری از چگونگی شکل گیری و تحولات منطقه البروج آوردیم. گفتیم که با توجه به پژوهش هایی که درباره کهن ترین نمونه های مرتبط با منطقه البروج صورت گرفته است، گویا منطقه البروج در آغاز (حدود ۶۰۰۰ پ.م.) تنها چهار صورت فلکی منطبق بر اعتدالین و انقلابین داشت و با چهار صورت فلکی جوزا (دوپیکر) برابر با اعتدال بهاری؛ سنبله (خوشه) برابر با انقلاب تابستانی؛ قوس (نیمسب) برابر با اعتدال پاییزی؛ حوت (ماهی) برابر با انقلاب زمستانی شناخته می شد. در هزاره چهارم پیش از میلاد، این چهار نقطه ی کاردینالی از این صورت های فلکی خارج شد و ثور (گاو) برابر با اعتدال بهاری؛ اسد (شیر) برابر با انقلاب تابستانی؛ عقرب (کژدم) برابر با اعتدال پاییزی و دلو (آب ریز) برابر با انقلاب زمستانی دانسته شد. آثار نوشتاری و آیکون های نجومی بدست آمده از مصر و میان رودان در این زمان با توضیح یاد شده منطبق است. دوهزار سال پس از این دوره است که حمل (بره) برابر با اعتدال بهاری؛ سرطان (خرچنگ) برابر با انقلاب تابستانی؛ میزان (ترازو) برابر با اعتدال پاییزی؛ جدی (بزماهی) برابر با انقلاب زمستانی تبیین شد که تا کنون برجا است. بر این اساس انقلاب تابستانی که در برج سرطان اتفاق می افتد پیشتر در برج اسد یا شیر قرار داشت و درست به همین دلیل است که اکثر آیکون های به دست آمده نقش شیر را می نمایانند و اسطوره های زیادی با ان مربوط است. اما صورت فلکی سرطان یا خرچنگ در کهن ترین نمونه هایی که از آن به دست آمده بیشتر به شکل لاک پشت است تا صورت امروزی آن (برای نمونه می توان تصویر لاک پشت را درکودورویی کاسی متعلق به ۱۱۲۵- ۱۱۰۰ پ.م. دید. در مصر این صورت فلکی به شکل سرگین غلطان (خپری)، نمادی از طلوع خورشید است. در تصاویر متاخر از مصر آیکون تمساح کوچک برابر با خرچنگ دانسته شده است.
این صورت فلکی در فهرست مول آپین، مول آل لول (Mul al lul) خوانده شده است و جایگاه ایزد آنو، ایزد آسمان شمرده می شد. در خط ایده نگار al به شکل «کلنگ یا کوبه» است و lul به شکل «روباه» که می تواند معنای متفاوتی چون «فریب، دروغ و یاغی» هم داشته باشد که اشاره به ستاره ی دروغین مارس دارد. خرچنگ هم ستاره ی دروغین به شمار می رود. در خط میخی نیز ستاره ی دروغین به صورت lul-la نوشته شده که به سومری Al-lul بر می گردد. دو صورت نگارشی دیگر برای نام خرچنگ وجود دارد یکی A-meš «آبها» و دیگر A-lu «آبهای فراوان» که هردو بر آب تاکید دارند. شاید بتوان تصور کرد که A-lul به عنوان خرچنگ به معنی «آبهای مخفی» به این دلیل بوده است که اشاره به آبهای بازداشته شده در فصل خشک تابستان در آسمان دارد (White, 2008).
نوشته‌های مرتبط
در بندهشن این صورت فلکی karzang خوانده شده است (Pakzad, 2004). همچنین در بندهشن اعتدالین و انقلابین اینگونه توصیف می شود: «هنگامی که (خورشید) از نخستین خرده ی بره فراز رفت، روز و شب برابر بودند (که) هنگام بهار است؛ سپس، چون به نخستین خرده ی خرچنگ رسید، روزها بلندترین (شدند که) آغاز تابستان است؛ چون به (نخستین) خرده ی ترازو رسید، روز و شب برابر (شدند که) آغاز پاییز است؛ چون به (نخستین) خرده ی بز رسید، شبها بلندترین (شدند که) آغاز زمستان است؛ دوباره چون به بره رسد، شب و روز باز برابر شوند» (ترجمه ی مهرداد بهار، ص ۵۹). در فصل هفتاد کفالایا، خرچنگ با عضو مری و دنده ی راست در بدن مربوط دانسته شده است. در فصل ۶۹ آمده است که خرچنگ و ماهی و باکره به جهان آبی متعلق اند (Pettipiece, 2009). چنین انتسابی در «شرح ثمره ی بطلمیوسی» از خواجه نصرالدین طوسی هم آمده است و سینه و دل به سرطان منسوب شده است. در گزیده های زاتسپرم نیز به ایزد آبی بودن خرچنگ اشاره می شود (ترجمه ی محمد تقی راشد محصل، ص ۹). شاید بتوان نامگذاری تیر ماه را در پیوند با تیشتر، ایزد باران، و انطباق آن با برج خرچنگ بر اساس عبارتی در بندهشن، در فصل نبرد آفریدگان با اهریمن، توضیح داد. در آنجا گفته می شود: «دیگر نبرد را آب کرد. از آن روی که ستاره تیشتر به خرچنگ آب سرشت، به خرده ی ازرگ، (طالع) شد، (در کده ای که) جانان خوانند، در همان روز که اهریمن درتاخت به هنگام غروب، به سوی خاوران ابر به پیدایی آمد. چون هر ماهی را اختری خویش است، و ماه تیر چهارم ماه از سال و خرچنگ چهارم اختر از بره است، بنابراین، (به سبب) خویشی با خرچنگ است که تیشتر در او جست، و نشانه ی باران سازی نمودار شد» (ترجمه ی مهرداد بهار، ص ۶۳- ۶۴). در مورد تاثیر تقویم ایران در این ماه از مصر قبلا در مطلب «ماه تیر ، جشن تیرگان» توضیح دادیم. گفتیم باران سازی ماه تیر و اسطوره هایی که با آن مربوط است ، به ویژه توصیفاتی که در تیشتر یشت می آید، با جغرافیای ایران منطبق نیست و بیشتر با طغیان رود نیل مربوط است. این شاهد هم فرض ارائه شده را بار دیگر قوت می بخشد. افزون بر این، منطبق شدن برجی با ستاره ای این گونه که در مورد خرچنگ و تیر/تیشتر می بینیم در بقیه ی ماههای ایرانی دیده نمی شود.
ارتباط خرچنگ با آب به نوعی در منابع پس از اسلام نیز دیده می شود. در التفهیم گفته می شود که خرچنگ بر خزینه های آب و نیستان ها و لب های آب و جای کشت از سویی و کشتی بانان و جوی کنان و آبیاران از سوی دیگر دلالت دارد. همجنین برنج و نیشکر از کالاهایی هستند که به این برج منسوبند. مسعودی نیز در اخبار الّزمان گوید که در دوره ی برج سرطان آب زیان و حشرات پدید آمدند.
