فلسفه ژاک دریدا را بازیابیم

فلسفه ژاک دریدا را بازیابیم

الیوشا والد لازوفسکی

ژاک دریدا با کتاب اشباح مارکس (گالیله، پاریس، ١٩٩٣) ، در گیر باز خوانی نویسنده کاپیتال شد وتا آخر عمرش در سال ٢٠٠۴به اینکار ادامه داد، او عرصه سیاست را رهانکرد. اندیشه اش در مورد دمکراسی «دولت- ملت»، تجربه های جزائی،امر مسئولیت، ترور وتروریسم، روشهای علمی و جهانی شدن، جایگاه مهمی در آخرین تحقیقات او دارد،از جمله کتاب اوباش، (گالیله، ٢٠٠٣) و مناظره او با یورگن هابر ماس در نیویورک در مورد«مفهوم» ١١ سپتامبر را می توان بر شمرد.

با انتشار یک دوره از درسهای او در سال ١٩٧۵-١٩٧۶، در میابیم که مشغولیت سیاسی و ارجاع به کارل مارکس خیلی پیش از کتاب اشباح مارکس در نوشته های او حضور داشته است. اهمیت سیاسی وتاریخی این سمیناراز جمله در باز خوانی دقیق تزهای فوئر باخ مارکس( ١٨۴۵) می باشد، بویژه تز یازدهم:« فیلسوفها تفسیرهای گوناگونی از جهان ارائه کرده اند، آنچه مهم است تغییر جهان است.» دریدا در مورد سخنان حکیمانه نظریه پرداز آن این پرسش را مطرح می کند «آیا این نظریه پایان فلسفه است یا نشان از بیانی جدید در تائید آن؟»

دراینجا مسئله بر سر ساخت گشائی «دکونستروکسیون» مرحله به مرحله منطق متضاد انگاشتن تئوری وعمل از طریق بررسی واژه هاست: تئوری، آیا لزوما سفسته بازی و عمل به اجبارانجام کاراست؟ فیلسوف به این پرسش چنین پاسخ می‌دهد «مسئله به این سادگی ها نیست». در مورد کلمه اول « تئوری»، باید حوزه وسیعی از شناخت مفاهیم را در نظر گرفت: نگاه، تعمل وتفکر، دانش، گفتار، سخن وهدف. در مورد عنصر دوم «عمل»، کانون مفهوم آن متعدد است: اقدام، اشاره، دگرگونی، عمل، اجرا، کار، تولیدی یا فنی. دریدا در این حوزه، در مسیر تدارک رابطه بین ایده و پراکسیس( مجموعه از اعمال مشخص با هدف تغییر جهان)،ترکیبی از ارزشها، از بندتو کروس تا آنتونیو گرامشی و یا لوئی آلتوسررا ارائه می دهد. در سطح وسیعتر، این کنفرانس یک تفکر«مرزی» فلسفی را می گستراند:گذار ازتفکر به عمل این پرسش را مطرح می کند که در گاه، حد ومرز کدام است.

این سوال که فلسفه در مورد حد ومرز چه می‌گوید به شکل دیگری، در مقاله « پیمان شکنی، شاید» مطرح می شود(٢). رابطه متن با داستان تخیلی، یا روایت چیست؟ پایگاه یک نوشته، بین واقعیت وحقیقت، بین صداقت ودروغ، بین اختراع وشبیه سازی چیست ؟ دریدا برای مثال از رمان پیمان شکنی هانری تماس منتشره در سال ١٩۶۴ استفاده میکند که درآن شخصیت اصلی ، متهم به داشتن دو همسر وپیمان شکنی است، بنظر می آید که این داستان از پل دو مان بلژیکی، نظریه پردازادبیات و معلم دانشگاه ییل و دوست هانری تما و ژاک دریدا اقتباس شده.

این کار با تمرکز بر «نوسانات نحوی» به عنوان بسیاری از علائم ابهام انجام می شود. دریدا چنین توضیح می دهد« برای یک خواننده هشیار، پیمان شکنی، می تواندیک داستان باشد، یا خود رمان، یا امضا کننده، یا روندی که رمان نویس در نگارش بکار برده، یا همچنین راوی که در داستان روایت خویش را بازگو می‌کند که خود داستان دیگری است، لو دادن از طریق انتشار اعترافات، یعنی داستان یک پیمان شکنی.» دریدا این تحلیل را با قدرت و تاملی ژرف در طیفی سه گانه که اثر ادبی را آزار می دهد ثبت می نماید: خیانت،واقعیت و فریب وخیال باطل.

١- ژاک دریدا، نظریه وعمل، درسهای « ای ان اس- اولم، ۱۹۷۵-۱۹۷۶، گلیله، پاریس، ۲۰۱۷، ۱۸۰ صفحه ۲۸ یورو

Jacques Derrida, Théorie et pratique. Cours de l’ENS-Ulm 1975-1976, Galilée, Paris, 2017, 180 pages, 28 euros.

٢- ژاک دریدا، « شاید، پیمان شکنی»( نوسانات ناگهانی نحوی)، گالیله، پاریس، ۱۲۵ صفحه، ۲۱ یورو

Jacques Derrida, Le parjure, peut-être (« Brusques sautes de syntaxe »), Galilée, Paris, 125 pages, 21

انسان شناسی و فرهنگ ناشر لوموند دیپلماتیک نسخه فارسی در ایران است

لوموند دیپلماتیک ژانویه ۱۳۹۷