پیشرفت آزادی درعراق: نبرد دیگر زنان کرد عراق (لوموند دیپلماتیک: ژوییه ۲۰۱۵)

نادا موکوران برگردان شهباز نخعی

به دور از تصویر بسیار رسانه ای شده – و مثبت – پیکارگران، وضعیت زنان در کردستان عراق همچنان پیچیده است. با آن که درزمینه کسب آزادی پیشرفت های قابل توجهی، ازجمله درعرصه قانونگذاری به دست آمده، فشارهای زن ستیزانه و تبهکاری هایی مانند جنایات ناموسی همچنان ادامه دارد.

او به صورت یکی از نمادهای سرسختی کردها علیه داعش)درآمده است. هلی لوو، که نام واقعی او هلان عبدالله است، ترانه های بسیاری برای تشجیع حس میهن دوستی خوانده که موفقیت بین المللی به دست آورده است. ویدیوکلیپ «انقلاب» که درسال ٢٠١۵ ساخته شده، برای دفاع از کردستان دربرابر داعش فراخوان می دهد. این خواننده زن، که درلباس رزم با پاشنه های طلایی، موهای قرمز خونین رنگ، چفیه ای شنگرفی و دستبندهایی از گلوله مسلسل، به تنهایی جلوی پیشرفت یک ستون از تانک ها را می گیرد. در ویدیویی دیگر با نام «همه خطرکنید» او درمیان زنان جنگجویی با چشمان آرایش شده که کلاشنیکف دردست دارند دیده می شود. تردیدی نیست که پخش این ویدیوها درسراسردنیا موجب برانگیختن علاقه و اشتیاق نسبت به رزمندگان کرد می شود.

مسئولان کرد، صرفنظراز موقعیت جغرافیایی شان، برای انتصاب زنان به سمت های کلیدی نظامی و حتی سیاسی، منتظرمبارزه علیه داعش نماندند. پیشتر در سال ١٩٠٩، عادله خانم جانشین شوهرخود در سمت فرماندار حلبچه و رئیس ایل جاف، یکی از مهم ترین ایل های کردستان شد. اوبه خاطر موفقیتش دربرقراری نظم و قانون در قلمرو خود شهرت یافت. امروز، دو سرهنگ زن، خانم ها ناهیده احمد رشید و عایله حما امین احمد ازاین چهره تاریخی به عنوان الهام بخش هنگ ١٠۶ استفاده می کنند که نیرویی منحصرا زنانه است که درسال ١٩٩۶ در سلیمانیه، شهر عراقی تحت کنترل دولت خودمختار اقلیم کردستان عراق تشکیل شده است.

خانم ها احمد رشید و حما امین احمد درتوضیح حضورخود دراین واحد بدون تردید «ضرورت به دست گرفتن سلاح برای دفاع از میهن درمعرض تهدید» و عدم امکان ماندن درخانه، هنگامی که هم میهنانشان کشته می شدند، را مطرح می کنند. این دو افسر زن مشکلاتی که با آن روبرو شده اند، به ویژه برای غلبه بر اکراه جامعه کرد عراق را پنهان نمی کنند: «ما ناگزیر بودیم آزمون های متعددی را پشت سر بگذاریم. این یک مبارزه بود. دستیابی به افسر نظامی شدن لطفی از جانب مردان نسبت به ما نبود. برای کسب آن مبارزه کردیم». این راخانم حما امین احمد می گوید و تاکید می کند برای آن که بتواند زندگی خود را وقف پیکار کند مجرد باقی مانده است. خانم احمد رشید نیز به نوبه خود می گوید: «یک سرباز زن مقلد مدعی مدل مردانه نیست. حق اوست که سلاح به دست گیرد».

تحسین این پیکارگران زن، نباید موجب نادیده گرفتن ارتباطات به دقت طراحی شده مقامات کرد عراق، برای جلب نظر رسانه های غربی شود. این حضور زنانه موجب برانگیختن احساسات مساعد و جذب کمک های خارجی در مبارزه علیه داعش می شود. به علاوه، با این کار رزمندگان از طرح مساله ستمدیدگی زنان درجامعه کرد عراق جلوگیری می کنند. زنان مخاطب ما این فرض که ارتش ابزاری آزادی بخش در جامعه ای پدرسالار است را رد می کنند. به نظر آنها، همجنس هایشان مطلقا آزادند و هیچ نیازی ندارند که برای برابر شمرده شدن با مردان به اقدام نظامی توسل جویند.

با این حال، شمار این زنان پیکارجوی مفتخر به کشور خود، چندان نماینده وضعیت نیست. حتی می توان این پدیده را امری حاشیه ای دانست: هنگ زنان بیش از ۵٠٠ تا ۶٠٠ عضو ندارد. به این شمار چند ده سرباز زن دیگر نیز افزوده می شود که در واحدهای دیگر خدمت می کنند، درحالی که ارتش شامل ١٩٠ هزارتن است.

تبلیغاتی که درباره پیکارگران زن می شود، واقعیتی بسیار پیچیده تر درمورد وضعیت زنان درکردستان عراق را پنهان می کند. یک بانوی رئیس سازمان غیردولتی آسودا، که مرکز آن در سلیمانیه است، از سال ٢٠٠٠ برای دفاع از حقوق زنان کار می کند. خانم لطیف از معضلات بسیاری که جامعه را می فرساید سخن می گوید. دروحله نخست «جنایات ناموسی» است که همچنان بسیار رواج دارد. خانم آسو کمال برآورد می کند که بین سال های ١٩٩١ و ٢٠٠٧ بیش از ١٢ هزار زن در اقلیم کردستان عراق به بهانه حفظ آبرو کشته شده اند. جامعه پدرسالار آبرو را به بدن زن و عفت و نجابت او ربط می دهد (٢). تداوم خودسوزی، غالبا ناشی از احساس ناتوانی و ناامیدی مفرط دربرابر فشارهای خانوادگی، موجب نگر انی این سازمان غیردولتی است. آمار آسودا نشان می دهد که شمار این خودسوزی ها درسال ٢٠١۴ در سلیمانیه ١٩ مورد بوده است.

معضل دیگری که دختران کرد با آن رودررو هستند ازدواج زودرس است. این امر به ویژه در روستاهای فقیر و دربین مردمان کوچ نشین بسیار رایج است که ازدواج یک فرزند را موهبتی اقتصادی می دانند. عدم دسترسی به آموزش عاملی تعیین کننده است. خانم لطیف توضیح می دهد که: «دربرخی از روستاها دبیرستان وجود ندارد. ازاین رو، دختران کوچک کاری جز درخانه ماندن و در انتظار ازدواج بودن ندارند». او همچنین مساله ختنه دختران را مطرح می کند که بنابر گزارشی از سازمان غیردولتی وادی، ۵٧ درصد دختران ١۴ تا ١٨ ساله را دربر می گیرد.

با این حال، دولت اقلیم خودمختار کردستان عراق به کوشش هایی در زمینه قانونگذاری دست زده که آن را از بقیه عراق متمایز می کند. درسال ٢٠١١، مجلس کردستان عراق «قانون شماره ٨» را درمورد خشونت های خانگی تصویب کرد و جرایم جسمانی و روانی در خانواده، ازدواج اجباری یا زودرس، ختنه، تجاوز در روابط زناشویی و تبعیض در آموزش را درخور مجازات دانست. متن این قانون ایجاد دادگاهی خاص برای خشونت های خانگی و بهبود حمایت و نگهداری از قربانیان را پیش بینی کرده است (٣). درعین حال، خانم لطیف بر تاثیر نمادین این قانون تاکید می کند: «تصویب یک قانون بدون کاربرد ابزارهای مشخص برای اجرای آن امری بیهوده است. تمام نظام اجتماعی است که باید تغییریابد». برخی از مقررات قانون با تاخیر به اجرا درمی آید و سازمان های غیردولتی از عدم تامین مالی شکایت دارند. تغییرمداوم ذهنیت مستلزم پیکاری درازمدت همراه با کارزارهای برانگیختن حساسیت در نمایندگان مذهبی و قبیله ای، پزشکان، پلیس و خانواده ها است.

ازسوی دیگر، خود مقامات نیز همیشه ضامن شفافیت و استقلال دستگاه عدالت نیستند. گزارش ها و شواهد بسیاری نشان می دهد که شماری از عاملان خشونت، درصورتی که عملشان نتیجه «مشروع» رفتار قربانی باشد، به مجازات هایی بسیار سبک محکوم می شوند یا حتی بی مجازات می مانند. گاه پیش می آید که قضات به متجاوز جنسی پیشنهاد می کنند که برای حفظ آبروی قربانی با او ازدواج کند (۴). سرانجام، قبیله ها نفوذ بسیاری دارند. آنها دایما برای حمایت از اعضای خود در جریان دادرسی مداخله نموده و به قربانیان و خانواده هایشان غرامت مالی پیشنهاد می کنند. با همه اینها، در شهرها پیشرفت هایی حاصل شده است. درسال ٢٠٠٨، شمار زنانی که به خاطر آبرو در سلیمانیه خودسوزی کردند، دو و نیم برابر کمتر از مناطق حاشیه ای بود (۵). فزون براین، خشونت تاحدودی کاهش یافته و ختنه کمتر از پیش انجام می شود (۶).

سازمانی به نام ژیان اقدامات بسیاری برای دگرگون کردن طرزفکرها انجام می دهد. این سازمان با پشتیبانی شبکه ای شامل ٣٠ سازمان غیردولتی زنان و هواداران آنها فشاری مداوم به دولت وارد می کند. این هماهنگی درمورد بسیج نیرو برای دختر ١۶ ساله ای بنام دنیا که دوبار ازدواج کرده، شکنجه شده و به دست شوهر چند همسرش کشته شده بود به وجود آمد (٧). قاتل که توسط قبیله خود پشتیبانی می شد، در نوار ویدیویی که در یوتیوب منتشرشد دلیل عمل خود را به استهزا گرفته شدن آبرویش عنوان نمود: دختر نوجوان عاشق جوانی همسن خود شده بود. ژیان و دیگر انجمن های زنان تظاهرات و تحصنی دربرابر مجلس سازماندهی کردند. آنها خواستار اجرای دقیق قانون، بدون دخالت قبیله و به محاکمه کشیده شدن همه دست اندرکاران در ازدواج دخترنوجوان، خانواده اش و مقام مذهبی جاری کننده عقد شدند. این مورد – که روند قضایی آن همچنان درجریان است – نشانگر شکست تدابیر قانونی اتخاذ شده درقلمرو حکومت خودمختار اقلیم کردستان عراق است. این موضوع همچنین بیانگر این است که جامعه نیرومند و مصمم است که برای حقوق خود مبارزه کند.

این پشتکار گاه اثرگذار است. درسال ٢٠٠٠، سازمان آسودا نخستین خانه امن برای حمایت از زنان در معرض تهدید به خاطر مسایل ناموسی را افتتاح کرد. این پناهگاه امروز در ٣ شهرستان کردستان عراق وجود دارد. درسال ٢٠٠٧، حکومت اقلیم خودمختار کردستان عراق بخشی مدیریتی در وزارت کشور ایجاد کرد تا داده های آماری را جمع آوری کرده و خشنونت را در معرض دید قرار دهد. شورای عالی زنان دوسال بعد ایجاد شد. این شورا که از هواداران حقوق زنان تشکیل شده و ریاست آن را نخست وزیر برعهده دارد، در ارتباط تنگاتنگ با سازمان های غیردولتی و نهادهای دولتی است. اکنون سهمیه ای ٣٠ درصدی از کرسی های مجلس کردستان عراق برای زنان تعیین شده است. نتیجه گیری خانم لطیف این است که: «وضعیت در کردستان عراق بسیار بهتر از بقیه کشوراست ولی این هدف نهایی ما نیست. این برای ما کافی نیست».

رژین (٨) ٢٢ ساله، فارغ التحصیل دانشگاه سلیمانیه، تجسم خواست خودمختاری و استقلال است: «من میل ندارم که خانه، فرزندان و شوهری داشته باشم که برای آنها آشپزی کنم. مانند این است که آدم دو زندگی داشته باشد: یکی پیش و دیگری پس از ازدواج. آیا عشق این است، تسلیم شدن دربرابر خواستهای کسی که دربرابر آن هیچ کاری برایت نمی کند؟». رژین برعلیه جامعه پدرسالار و به ویژه زنانی که آن را می پذیرند و درآن مشارکت می کنند به خروش می آید. با آن که او هیچگاه با خانواده خود مشکلی نداشته، می داند که همه با دیدگاه او موافق نیستند و ترجیح می دهند ساکت بمانند. برخی از دوستان به من گفته اند که با نظرم موافق نیستند. من نمی خواهم آنها را به چالش بکشم. من میل دارم سفر کنم، آموزش بهتر ببینم و قوی تر و آزادتر باشم. اما می خواهم به کردستان بازگردم تا به آنها ثابت کنم که می توانم با این طرز فکر در کشور خودم زندگی کنم». رژین نسبت به هلی لوو بدگمان است: «اودرغرب پرورش یافته و کارها برایش آسان تر بوده است. او مجبور به مبارزه نبوده است». از نظراصولی، او از نشستن در فضای مخصوص زنان و خانواده ها در رستوران ها خودداری می کند و ازاین که در زبان کردی عبارتی تشکرآمیز تنها درمورد افراد مذکر خانواده به کار می رود ناراحت است.

درموارد بسیار، کردستان عراق پیکارگران مونث دیگری درخود نهان دارد.

نویسنده: Nada Maucourant

روزنامه نگار، فرستاده ویژه لوموند دیپلوماتیک.

١- مقاله « روی آوردن بختی تاریخی به کُردها» لوموند دیپلماتیک مه ٢٠١٣

http://ir.mondediplo.com/article1990.html

و مقاله «تفرقه بسیار در میان کردها» لوموند دیپلماتیک نوامبر ٢٠١۴

http://ir.mondediplo.com/article2237.html

٢-

« Iraq : Kurdish government promises more action on honour killings », Réseaux d’information régionaux intégrés (IRIN), Erbil, 27 novembre 2010.

٣-

« Act n° ۸ of 2011 – The act of combating domestic violence » (PDF).

۴-

« Working together to address violence against women and girls in Iraqi Kurdistan », International Rescue Committee, New York, août 2012.

۵-

Nazand Begikhani, Aisha Gill, Gill Hague et Kawther Ibraheem, « Honour-based violence (HBV) and honour-based killings in Iraqi Kurdistan and in the Kurdish diaspora in the UK » (PDF), université de Roehampton (Royaume-Uni), novembre 2010.

۶-

« Significant decrease of female genital mutilation (FGM) in Iraqi-Kurdistan, new survey data shows », Wadi, Francfort, 20 octobre 2013.

٧-

« Kurdish teenager’s “honor killing” fades to memory as Iraq violence swells », Huffington Post, 17 juillet 2014.

٨- نام مستعار