یک دوره ریاست جمهوری زیادی برای عبدالله واد : خیزش افریقایی، رکود سنگالی

سانو امبای ترجمه حوا بختیاری

تصویر: واد

خواننده سنگالی یوسو ندور، با اعلام نامزدیش برای شرکت در انتخابات ۲۶ فوریه، نام خود را به لیست بلند و بالای مخالفین رئیس جمهور عبدالله واد افزود. زندگی سیاسی سنگال به دیگ جوشانی از سرخوردگی و خشم می ماند که بر بستری از بحران اجتماعی می قلد. ولی معضلی که کشور از آن رنج می برد فراتر از چهارچوب اختلافات و مرزبندی های سیاسی است و همانا عقب ماندن از قطار رشد و توسعه است .

سنگال کشوری واقع در غرب افریقا ، که از لحاظ زیر ساخت ها و منابع انسانی، در زمان دستیابی به استقلال در سال ۱۹۶۰ ، نسبت به سایر کشورهای منطقه غنی و پیشرفته تر بود، اما با گذشت سال ها شاهد تحلیل واز بین رفتن امتیازاتش می باشد . دشوار تر اینکه امروز این کشور قادر نیست با قطار رشد و توسعه اقتصادی که در قاره افریقا در حرکت است، همراه شود . در واقع بین سال های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۵، جدا از چین، هند، و ویتنام، شش کشور از ده کشوری که بالاترین میزان رشد در دنیا را به نام خود ثبت خواهند کرد در افریقای سیاه قرار دارنند: اتیوپی با % ۸,۱ ؛ موزامبیک با % ۷,۷ ؛ تانزانیا با % ۷,۲ ؛ کنگو با %۷ ؛ غنا با%۷ زامبیا با %۶,۹ ؛ نیجریه با %۶,۸ (۱) . در سنگال بالاترین میزان رشد %۲,۷ است .

مدیران کشورهمیشه نقش دلایل خارجی را برای توضیح فقر و تنگ دستی قشر بزرگی از مردم عنوان کرده اند از جمله این عوامل، خدشه دار شدن ضوابط حاکم بر تبادلات (۲)، برنامه های تطبیق ساختاری، کاهش ارزش فرانکCFA و جهانی شدن می باشد . در مورد علل داخلی که در باره آن ها سکوت اختیار می کنند ، باید به : فساد، پارتی بازی و آشناپروری، منطق دستگاه حکومتی و عوام فریبی اشاره کرد . نخبگان سیاسی همیشه در جهت جلوگیری ازهر گونه رشد صنعتی بودند تا از طریق گرفتن انحصار امتیاز واردات محصولات و فرآورده های غذایی و تولیدی، امکان پایه ریزی ثروت های شخصیشان را فراهم کنند.

گر سنگالی ها این قدر از دو دوره ریاست جمهوری آقای عبدالله واد (۲۰۱۲-۲۰۰۰) سرخورده و دلسرد هستند ، به این دلیل است که او نیز در این سیر تحقیر و فنا شرکت داشته، و حتی با تصاحب قدرت مطلقه به آن دامن زده تا جایی که پسرش کریم را برای جانشینی خود تعیین کرده و با نقض قانون اساسی (۳) در صدد نامزدی مجدد برای انتخابات ریاست جمهوری است . در سال ۲۰۰۹ ،آقای واد قبول کرد که مبلغ قابل توجهی ارز به آقای الکس سگورا، یکی از مقامات صندوق بین المللی پول FMI، برای تشکر و قدر دانی از فعالیتهایش در مدت ماموریت در سنگال (۴) پرداخت کرده است . مطبوعات نیز به افشای رشوه ۲۰ میلیارد فرانکی (۳۰ میلیون اورو) که مقامات عالی رتبه دولتی در جریان واگذاری امتیاز کل ارتباطات مخابراتی به شرکت سودانی Sudatel (۵) گرفته و بین خود تقسیم کرده بودند ، پرداختند .

در یادداشتی سیاسی مورخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰ ، مشاورین فنی و مالی (۶) سنگال از این سو استفاده ها پرده برداشتند و معتقدند که « رهبری و مدیریت درست ، شفافیت در امور و هم چنین مبارزه بر علیه فساد الزامی و ضروری می باشد (۷) ». برای آقای محمدو امبوج ، هماهنگ کننده ی مجمع مدنی ، انجمن مبارزه با فساد ؛ این وجود فساد در سنگال نیست که مشکل ساز است بلکه مسئله ضعف و کم کاری مسئولین و مقامات دولتی (۸) در این رابطه است .انتخاب پیروز مندانه آقای واد به ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۰ ، امید های زیادی را برانگیخت و بر دوران طولانی فرمانروایی حزب سوسیالیست سنگال به ریاست آقای عبدو دیوف که از سال ۱۹۶۰ بر سر کار بود، خاتمه داد ، او نیزدر دوران ریاست جمهوریش به انواع اختلاس و حیف و میل متهم شده بود .

این پدیده ها در رابطه ی تبعیت و تسلیم پنجاه ساله در برابر فرانسه و منافع آن شکل گرفته اند . بخش خصوصی کاملا در اختیار شرکت های بزرگ فرانسوی مانند : بولوره، بوئیگ ، توتال، فرانس تله کوم ، سوسیه ته ژنرال، به ان په – پاری با ، ار فرانس و… است . علاوه بر این سیاست های اعتباری و ارزی ، که از اهمیت بسزایی درتوسعه و رشد برخوردار هستند، از طریق ساز و کارهای حوزه مالی فرانک (۹) به فرانسه پیوند خورده اند . در ازای گرو گذاشتن %۵۰ ذخیره های ارزی ممالک عضو در حساب خزانه داری فرانسه، فرانک CFA قابل تبدیل و نرخ آن نسبت به اورو تحت کنترل بوده و با نرخ تبدیل ثابت و بالاتر ازارزشش محاسبه می شود در صورتی که سایر پول های قاره افریقا نرخی شناور دارند .

قابلیت تبدیل پول به شرکت های فرانسوی و طبقه ی حاکم امکان انتقال آزادانه ی ثروت ها ی انباشته شده را بدون نگرانی از کاهش بها فراهم می سازد . علاوه بر این نرخ برابری اورو نسبت به دلار برای اقتصاد های کشور های حوزه فرانک ویرانگر است . اقتصاد دان سنگالی آقای الی مادیادیو فال علنا رئیس جمهور را خطاب قرار داده و می گوید : «مدت هاست آقای واد از این وضع مطلع است اما مانند سایرین هرگزچیزی نمی گوید (۱۰) » . با این وجود، اجرای اصلاحات ضروری است : کنترل و نزدیک کردن ارزش فرانکCFA به سبد پول های محلی، پایان دادن به نرخ برابری ثابت ارز و قابلیت تبدیل ارز، تخفیف سیاست های سختگیرانه ی اعتباری و گام برداشتن در مسیرهمگونی سیاست های مالی منطقه ای (۱۱) .

قرارداد های ناعادلانه با اتحادیه اروپا

انتخاب های منطقی تر امکان صنعتی شدن را برای سنگال فراهم می ساخت که با تکیه بر زیر ساخت های موجود و تامین بودن انرژی خورشیدی پاک و به صرفه (که آب و هوای محلی به آسانی فراهم می کند)، صنایع غذایی،صنعت شیمی ، با ذخایر فسفات که به میزان اندکی مورد بهره برداری قرار می گیرند ( یک میلیارد تن منابع زیر زمینی فسفات(۱۲)، صنعت متالورژی ، با داشتن منابع سنگ آهن در منطقه ی بسیار فقیر کناره رود سنگال که با وجود پروژه ها یپیشنهاد شده از سال ۱۹۶۰ هرگز به بهره برداری نرسیده ، ماهیگیری و شیلات، توریسم. هیچ اقدامی در این زمینه ها طی پنجاه سال صورت نگرفته .

بخش کشاورزی که %۶۰ افراد شاغل را به کار می گیرد، پایین ترین بازدهی تولید را داراست .میانگین رشد سالیانه تولید %۱,۲ است که جوابگوی نیاز های جمعیت (رشد سالانه %۲,۵) کشور، نیست . علی رغم مهار آب های رودخانه ی سنگال و- به واسطه دو سد دیاما و منانتالی- که برای توسعه ی کشت و زراعت مناسب است، سنگال چهار پنجم برنج مورد نیاز خود را وارد می کند. خرابی جاده Niayes مانع از هر گونه پیشرفتی می شود . ساخت مسیر خروجی شمال VDN و بعد مسیر گردنه ی غربی پایتخت ، داکار در اولویت قرار دارند. ساخت این جاده درغرب پایتخت بدون برگزاری مناقصه به کریم واد سپرده و اجرا شد . حساب رسی به این عملیات جاده سازی که بالغ بر صد ها میلیون اورو هزینه دارد هنوز در دست بررسی است .

بهره برداری از سفره های زیر زمینی آب شیرین در اطراف داکار برای تولید میوه و سبزی به شیوه ای قدیمی و حداقلی صورت می گیرد . بدتر این که به مردمی که با مشکل مسکن روبرو بودند اجازه ی ساخت و ساز بر روی این زمین ها ی سیل خیز داده شده . منابع شیلات و ماهیگیری ، به دلیل استفاده بی رویه ، به خصوص توسط کشورهای اتحادیه اروپا ، رو به کاهش است . هیچ سیاستی نه در جهت مذاکره مجدد در زمینه ی قرار دادهای ماهیگیری که سنگال در گذشته امضا کرده و نه برای تجدید ذخایر از طریق اعمال برنامه بازسازی اتخاذ نشده است.

دامداری هم از همین ضعف ها و کمبود ها رنج می برد . دام ها پتانسیل بزرگی به حساب می آیند در صورتی که طرحی هدفمند ومشخص در جهت اصلاح نژاد و بالا بردن میزان تولید به اجرا گذاشته می شد . به عنوان مثال ، برنامه تلقیح ، تامین مواد غذایی مناسب و مراقبت های دامپزشکی سهم قابل توجهی در بالا بردن تولید گوشت و شیر دارند . این در حالی است که سنگال این مواد غذایی را به قیمت های سر سام آور وارد می کند .

در طول فصول مساعد، برداشت محصول سالیانه بادام زمینی ، کشت تک محصولی، چیزی بالغ بر یک میلیون تن است اما دولت فقط سیصد هزار تن را خریداری کرده و مابقی محصول را در اختیار کشاورزان می گذارد تا از آن روغن یا خوراک دام تهیه کنند . در صورت اجرای سیاست های فرآوری و عرضه و بازاریابی، سنگال می توانست نه تنها جوابگوی نیازهایش باشد بلکه در بازار جهانی روغن بادام زمینی هم نقشی ایفا کند. اما سردمداران سیاسی ثروت اندوزی از راه واردات روغن گیاهی (۱۳) را ترجیح می هند .

در زمینه ی انرژی و به یمن تکنولوژی «متمرکزخورشیدی» دو دانشمند آلمانی ، به نام های گرهارد کنیس و فرانتز تریب، محاسبه کرده اند که کافی است نیرو را در مساحتی معادل %۰,۵ درصحراهای گرم متمرکز کنیم تا بتوان نیاز های دنیا را ،بدون در نظر گرفتن مزایایی که برای محیط زیست به همراه دارد، پوشش دهیم . این محققین در جهت ارتقا طرح Desertec که هزینه ای بالغ بر چهار صد میلیارد دلار تخمین زده شده و به منظور استقرار مزارع خورشیدی در بیابان Sahara برای تامین برق کشور های اروپا، خاور نزدیک و افریقای شمالی تلاش میکنند اما، در سنگال ، یک چنین اقدامی به واردات نفت لطمه میزند که منبع عایدی برای سرکردگان مملکتی و سود های هنگفت برای بانک های تجاری و بازرگانی فرانسوی مانند : به ان په- پاری با و سوسیته ژنرال است که با اعطای وام های کوتاه مدت و نرخ بهره ی بالا در این زمینه سرمایه گذاری کرده اند. انگار همین موارد کافی نبوده، چون داکارهم چنین در صدد وارد کردن ذغال سنگ برای تامین نیروگاه های الکتریکی است که در نظر دارد برای جبران کمبود انرژیش احداث کند.

به این سرگردانی های مدیریتی ، انحرافات حاصل از وضعیت «دوقطبی سیاسی-مذهبی» نیز افزوده شده. این امر به واسطه ی اتحاد میان نخبگان غرب گرا و مارابوها Marabouts (مبلغ مذهبی پر نفوذ در افریقا که قدرت جادویی و شفا دهنده دارند) شکل گرفته و همین ها هستند که اقتصاد کشور را بر کاشت تک محصولی بادام زمینی متمرکز کرده اند .این انتخاب خیلی زود از سال ۱۹۵۸ مشخص شد، رهبران معنوی به مخالفت با اصلاحات کشاورزی پیشنهادی توسط نخستین رئیس شورا، ممدو دیا، پرداختند و موفق هم شدند . البته برخوردشان به مسئله اصلا ازجنبه ی معنوی نبود بلکه تماما در جهت سود جویی بود . در واقع کشت بادام زمینی را در انحصارگرفته بودند که مهمترین منبع درآمدشان و هم چنین عایدی برای کشور به حساب می آمد . در حالی که کشت این محصول زمین ها را خشک و بایر می کند. در برابرخشک شدن تدریجی اراضی بسیاری از کشاورزان به منطقه ی خوش آب و هوای کازامانس مهاجرت کردند و به این ترتیب ریتم کشت و کارهای سنتی این منطقه جنوب را تغییر دادند. این مهاجرت یکی از دلایل مناقشات سیاسی، ارضی،و قومی است که سه دهه ادامه دارد .(۱۴)

بن بستی که رژیم آقای واد ، کشور را در آن فرو برده، در سال ۲۰۰۸ به تشکیل نشست های ملی سنگال به ریاست Amadou Mohtar Mbow آقای آمادو موهتار امبو ، دبیر کل سابق سازمان ملل برای فرهنگ و علوم (یونسکو) منتهی شد. ازاین پس تعداد کثیری نامزد متعلق به سه جریان مختلف پا به عرصه ی مبارزه گذاشتند .

اولی جریان جوانان است که نمایانگر اکثریت جمعیت کشور می باشد: %۵۵ سنگالی ها زیر بیست سال دارند . در صد بیکاری نزدیک %۵۰ است- چهار صد هزار دیپلمه بیکار هستند – و خواستار تغییرات سریع می باشند . در میان آن ها، جنبش Y en a marre( دیگر بس است )، که بعد از چندمین قطعی کامل برق در پایتخت سنگال پا گرفت ، آن ها مدعی « تیپ و شخصیت جدید سنگالی » (NTS)، هستند که در جامعه تاثیر گذار بوده و دغدغه اش منافع عمومی است . این جریان از طرف خوانندگان موسیقی راپ ،که طرفداران بیشماری داشته وبسیار مردمی هستند ،نیز حمایت می شود ، به ویژه Thiat خواننده ای که به مقابله رودررو با سیاست های لیبرالی رئیس جمهور می پردازد .هزاران جوان روز ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱، در خیابان های پایتخت بر علیه سومین نامزدی عبدالله واد برای انتخابات ریاست جمهوری ، تظاهرات کردند . جریان دوم خواهان تشکیل دولت موقت که عهده دار برپایی رای گیری برای قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات دوباره است . این جریان اپوزیسیون که در ائتلاف Bennoo Siggil Senegaal(متحد برای سنگال) گرد آمده اند نتوانسته رهبری قادر به عملی کردن پروژه اش برگزیند .

بالاخره سومین و آخرین جریان متعلق به لیبرال هاست . آن ها به غیر از آقای واد،شخصیت های بارز دیگری در صفوف خود دارند که نخست وزیر سابق آقای ادریسا سک Idrissa Seckو جانشینش آقای ماکی سال Macky Sallاز آن جمله اند .

ولی آقای واد نظاره گر این است که جنبش اش، حزب دموکراتیک سنگال PDS ، از روابط و انتصاب های فامیلی و آشنا پروری ها صدمه دیده و اعضای شاخص آن یکی پس از دیگری حزب را ترک می کنند . جوانانی که به هیچ حزب سیاسی تعلق ندارند هم وارد کارزار شده و در لیست های انتخاباتی ثبت نام کرده اند .عدم پذیرش طبقه سیاسی سنتی می تواند به نفع یک کاندیدای مستقل مثل آقای ابراهیما فالIbrahima Fall ، یک مقام عالی رتبه دولت و سازمان ملل باشد که از حمایت حزبی برخوردار نیست.

هویت ملت ها مقدار زیادی از اسطوره ها و افسانه ها نشات می گیرد که طی قرون پاسداری وحفظ میشود . در سنگال همه بر این باورند که یک «استثتای ملی» وجود دارد که مشخصه آن سنت دموکراتیک غیر مذهبی است. این به سال ۱۸۴۸ زمان برچیده شدن برده داری و همین طور به اعطای حق رای به «چهار بخش سنگال» (داکار- سن لویی- گوره و روفیسک) در زمان جمهوری سوم در فرانسه بر می گردد . این به عهده رای دهندگان سنگالی است تا شگفتی آفریده و مانع از بروز بحران های بعد از انتخابات در کشورشان شوند حوادثی که اخیرا ساحل عاج،گینه، نیجریا یا نیجر را در ماتم و عزا فرو برد .

به قلم : آقای سانو امبای، اقتصاد دان و نویسنده سنگالی ، مولف کتاب افریقا فریاد رس افریقا ۲۰۰۹

۱-

The Lion Kings? The Economist, Londres 6 jan 2011

۲- هنگامی که نرخ های واردات به نسبت صادرات بالا می رودضوابط حاکمبر تبادلات خدشه دار می شوند .

۳- مراجعه به کتاب Adoul Aziz Diop «مدل سنگالی به دلیل افول خاندان مورد تهدید قرار گرفته» ، لوموند دیپلماتیک مه ۲۰۱۰

۴- ماجرای «چمدان» ریاست جمهور را معذب کرده ، رادیو فرانس بین المللی ۲۹ اکتبر ۲۰۰۹

۵-Walfadjri,Dakar 6 juillet 2010

۶- شرکای فنی و مالی سنگال کمیته تبادل نظری بوجود آورده اند شامل آلمان، بانک افریقائی توسعه BAD، بانک کانادائی جهانی، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، برنامه سازمان ملل متحد برای توسعه، صندوق سازمان ملل برای مردم، ایالات متحده

۷- عکس العمل در برابر انتشار سند سیاست اقتصادی و اجتماعی نسل سوم توسط دولت سنگال رادیو بین المللی فرانسه ۱۰ ژوئن ۲۰۱۱

۸- همانجا

۹- جیبوتی ، بنن،بورکینا فاسو،کامرون، جمهوری سانترافریک،کومور،کنگو،ساحل عاج،گابن،مالی،نیجر،سنگال، چاد، توگو،گینه استوایی وگینه بیسائو

۱۰- Kanal 150.com, 18 juin 2010

۱۱- Lire Demba Moussa Dembele le franc CFA en sursis . le monde diplomatique

۱۲- گروه تحقیقات در زمینه مجیط زیست و مطبوعات GREP کنفرانس خبری داکار ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۰

۱۳- Sidy Diop Que faire pour que le Senegal renoue avec le progres? Pambazuka

۱۴- منطقه ی کازامانس انبار غله منطقه که خواهان دستیابی به استقلال است .

این مقاله در چارچوب همکاری میان انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود و در فرانسه در مارس ۲۰۱۲ به انتشار رسیده است.