انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی (ISA) از بیست و سوم تا بیست و پنجم مارس ۲۰۰۹ (سوم تا پنجم فروردین ماه ۱۳۸۸) کنفرانس شورای انجمن‌های ملی را با عنوان “رویارویی با یک جهان نابرابر: چالش‌هایی برای جامعه‌شناسی” در شهر تاپیه پایتخت تایوان برگزار کرد. این کنفرانس با همکاری و حمایت مالی انجمن جامعه‌شناسی تایوان، مؤسسه جامعه‌شناسی وابسته به آکادمی تایوان (به نام آکادمیا سینیکا Academia Sinica)، شورای ملی علم، وزارت آموزش و وزارت امور خارجه تایوان سازمان یافته بود. آکادمیا سینیکا میزبان اصلی کنفرانس به عنوان یک نهاد پژوهشی مدرن از شهرت جهانی برخوردار بوده و دارای ۲۴ مؤسسه پژوهشی و ۷ مرکز پژوهشی است. بخش علوم انسانی و اجتماعی آکادمیا از ۱۲ مؤسسه و مرکز پژوهشی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی تشکیل شده است. مؤسسه جامعه‌شناسی به عنوان یکی از مؤسسات وابسته به بخش علوم انسانی و اجتماعی، از سال ۱۹۹۵ فعالیت مقدماتی خود را آغاز کرده و در سال ۲۰۰۰ به صورت گسترده‌تری فعالیت می‌کند. این مؤسسه در حال حاضر دارای حدود ۵۰ عضو هیأت علمی تمام وقت است و عمدتاً در زمینه‌های سازمان‌ها و شبکه‌های اجتماعی – قومیت و طبقه، خانواده و جوانان، دگرگونی اجتماعی، اقتصاد و جامعه، جامعه‌شناسی تاریخی، مطالعات منطقه‌ای و تاریخ جامعه‌شناسی مطالعه و پژوهش می‌کند. مؤسسه جامعه‌شناسی در دو سال اخیر کنفرانس‌های متعددی از جمله درباره پیمایش دگرگونی اجتماعی، روندهای اجتماعی و شاخص‌های اجتماعی ، ازدواج‌های مرزی در آسیا و اروپا، پیمایش اجتماعی آسیای شرقی، پیمایش اجتماعی بین‌المللی و سرمایه اجتماعی در تایوان را برگزار کرده است. اعضای هیأت علمی این مؤسسه، امکان دسترسی به ۵۰۰ مجله‌ی علمی بین المللی در قلمروهای متفاوت مطالعات اجتماعی را دارند.
موضوعات و محورها
نوشته‌های مرتبط
موضوع اصلی کنفرانس چالش‌های جامعه‌شناسی در کشورهای مختلف در برخورد با نابرابری در سطوح مختلف جهانی بود. در این کنفرانس، بیش از پنجاه نفر به عنوان نمایندگان انجمن‌های جامعه‌شناسی از ۴۳ کشور در سراسر جهان شرکت داشتند. پرفسور مایکل بوروی معاون انجمن‌های ملی در انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی ابتکار و برنامه‌ریزی اصلی کنفرانس را بر عهده داشت.
کنفرانس تأثیر رشته جامعه‌شناسی را در یک جهان با توسعه ناموزون مورد بحث و بررسی قرار داد و به نابرابری در حال رشد در حرفه جامعه‌شناسی و بین جامعه‌شناسان در کشورها و مناطق مختلف پرداخت. این کنفرانس فرصت‌هایی را برای همه شرکت‌کنندگان فراهم ساخت تا به چالش‌های کهنه و نو بپردازند و مداخلات احتمالی جامعه‌شناسان برای حل و فصل این چالش‌ها را مورد بحث قرار دهند. محورهای اصلی کنفرانس به شرح زیر بودند:
۱- مواجه با هژمونی جامعه‌شناسی‌های شمالی و ارزیابی جامعه‌شناسی‌های جایگزین که در بخش‌های مختلف جهان (و از جمله خود کشورهای شمال) در واکنش به این هژمونی ظهور کرده‌اند.
۲- اهمیت و معنای تمرکز منابع مادی (مجلات، اعتبارات پژوهشی و غیره) و منابع نمادین (زبان، سنت‌های فکری و غیره) در مقیاس جهانی.
۳- استیلای فرهنگ ممیزی و ارزیابی بین‌المللی مطالعات و نهادهای آکادمیک.
۴- فشار فزاینده برای پژوهش دارای ارتباط سیاستی و دلالت‌های آن برای جامعه‌شناسی.
۵- آموزش جامعه‌شناسی در یک دنیای در حال جهانی شدن، بررسی مسائلی چون چه کسانی دانشجویان ما هستند، چه چیزی باید به آنان بیاموزیم و چگونه؟
۶- چگونه نابرابری‌های بین‌المللی، نابرابری‌ها را در درون ملت‌ها شکل می‌دهند و بدین ترتیب چالش‌های خاص برای عملکرد و توسعه جامعه‌شناسی‌های ملی مناسب را ایجاد می‌کنند؟
۷- امکان جامعه‌شناسی‌های از پایین یا مبتنی بر ویژگی‌های محلی، ملی و منطقه‌ای و نیز ویژگی‌های مبتنی بر جنسیت، طبقه و قومیت.
برنامه کنفرانس
کنفرانس در روز ۲۳ مارس با سخنرانی و خوشامدگویی مایو-کانی چانگ رئیس انجمن جامعه‌شناسی تایوان، پرفسور یوآن – تسه لی رئیس انتخابی شورای بین‌المللی علم و رئیس افتخاری آکادمیا سینیکا و مایکل بوروی معاون انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی آغاز شد. قابل ذکر است که پرفسور لی رئیس افتخاری آکادمیا سینیکا و افتتاح کننده این کنفرانس، یکی از شخصیت‌های علمی بین‌المللی است که در سال ۱۹۸۶ جایزه نوبل شیمی را دریافت کرده و علاوه بر آن، ده‌ها جایزه علمی را در سطح جهان به خود اختصاص داده است. در بخش دیگر مراسم افتتاحیه کنفرانس، دو سخنرانی کلیدی توسط میشل ویه ویورکا جامعه‌شناس برجسته فرانسوی و رئیس انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی با عنوان “جامعه‌شناسی در زمانه بحران” و خانم سوجاتا پاتل استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پونه‌ی هند با عنوان “الزام و چالش برای تنوع: بازسازی سنت‌های جامعه‌شناسی برای قرن بیست و یکم” در سالن کنفرانس بین‌المللی ساختمان علوم‌انسانی و علوم‌اجتماعی ارائه شد. سپس مقالات در دو سالن موازی و موسوم به اتاق کنفرانس اول و اتاق کنفرانس دوم ارائه شدند. هر نشست توسط یک رئیس جلسه هدایت شده و در آن چهار مقاله هرکدام حدود ۲۰ دقیقه ارائه می‌شد و سپس هر چهار سخنران و رئیس جلسه در میز پنل حاضر شده و حدود ۴۰ دقیقه گفت و گو و پرسش و پاسخ در مورد مقالات ارائه شده صورت می‌گرفت. در روز اول چهار نشست و یک نشست ویژه با عناوین زیر وجود داشت:
نشست ۱ الف: رویکرد جدید درباره پژوهش سیاستی با ارائه چهار مقاله از نیجریه، فنلاند، اتیوپی و برزیل.
نشست ۱ ب: مواجه با هژمونی‌های شمالی با ارائه مقالاتی از تایوان، لبنان، ترکیه.
نشست ۲ الف: مواجه با فشارهای سیاسی با ارائه سه مقاله از مصر، بلغارستان و سریلانکا.
نشست ۲ ب: فراسوی عام‌گرایی و خاص‌گرایی با چهار مقاله از ایران، مجارستان، ارمنستان و ژاپن.
نشست ویژه: جامعه‌شناسی در تایوان: مداخله محلی و پیوندهای جهانی با ارائه پنج مقاله از سوی جامعه‌شناسان تایوانی.
در روز دوم نیز نشست‌های شش‌گانه زیر برگزار شدند:
نشست ۳ الف: مسأله رتبه‌بندی بین‌المللی با ارائه چهار مقاله از اکوادور، برزیل، انگلستان و آفریقای جنوبی.
نشست ۳ ب: مواجهه با میراث‌های تاریخی با ارائه چهار مقاله از کویت، بنگلادش و آفریقای جنوبی.
نشست ۴ الف: فشار برای پژوهش سیاستی با مقالاتی از دانمارک، موزامبیک، فیلیپین و آذربایجان.
نشست ۴ ب: جامعه‌شناسی در یک جهان نابرابر با مقالاتی از مکزیک، ژاپن، هند و آرژانتین.
نشست ۵ الف: نئولیبرالیزم و دانشگاه با سه مقاله از کشورهای فرانسه، نیوزلند، و کراوسی.
نشست ۵ ب: ایجاد جامعه‌شناسی جایگزین با مقالاتی از اندونزی، سنگاپور، استرالیا و لهستان.
در روز آخر نیز دو نشست با ارائه مقاله و دو نشست پایانی برگزار گردید. دو نشست با ارائه مقاله عبارت بودند از:
نشست ۶ الف: چالش‌های منطقه‌گرایی با چهار مقاله از سوئیس، اسلواکی، اتریش و نیجریه.
نشست ۶ ب: همکاری‌های فراملی با چهار مقاله از روسیه، ویتنام، اسپانیا و اروگوئه.
بدین ترتیب، در عرض سه روز ۱۲ نشست علمی برگزار شد که در مجموع ۴۷ مقاله در آنها ارائه شد. همچنین در بعد از ظهر روز پایانی، دو نشست اجرایی تشکیل شد. اولین نشست با عنوان “واکنش‌های عملی به چالش‌های جامعه‌شناسی در مواجهه با نابرابری جهانی ” با حضور مایکل بوروی، سید فرید العطاس و سه تن دیگر از معاونان انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی و رئیس انجمن جامعه‌شناسی آفریقا، به بحث و بررسی برای یافتن واکنش‌ها و پاسخ‌های عملی به ویژه در راستای تداوم فعالیت‌های انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی اختصاص داشت. در آخرین نشست اجرایی در بعدازظهر روز سوم نیز با حضور نمایندگان انجمن‌های عضو شورای انجمن‌های ملی، پیشنهادات و برنامه‌های ارائه شده برای همکاری‌های مشترک بین انجمن‌های جامعه‌شناسی عضو مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفتند.
خلاصه مقالات کنفرانس در یک مجموعه به چاپ رسیده است و علاوه بر آن، خلاصه و متن کامل کلیه مقالات در وبگاه کنفرانس به آدرس www.ios.sinica.edu.tw/cna/index.php قابل دسترسی است و در عین حال قرار است که مجموعه مقالات در سه جلد به چاپ برسد.
این همایش از حیث مفهومی، تحت‌الشعاع اندیشه‌های سید فرید العطاس، راوین کونل و مایکل بوروی قرار داشت. مقالات بوروی در باب جامعه‌شناسی‌های حرفه‌ای، انتقادی، سیاستی و حوزه عمومی و کتاب “گفتمان‌های جایگزین در علوم اجتماعی آسیایی” از العطاس و کتاب “تئوری جنوبی” از رواین کونل بیش از سایر منابع مورد استناد شرکت کنندگان در همایش قرار گرفت[۱]. تعدادی از جامعه‌شناسان به ویژه از منطقه آسیایی و خاورمیانه در مقالات خود و یا در بحث‌های گروهی به اندیشه‌های دکتر علی شریعتی و جلال آل احمد ارجاع می‌دادند. ارجاع به اندیشه‌های شریعتی و آل احمد تاحدی مرهون بررسی این اندیشه‌ها در فصل ششم کتاب “تئوری جنوبی” خانم پرفسور کونل بود. قابل ذکر است که کتاب “تئوری جنوبی” در سال ۲۰۰۸ به عنوان بهترین کتاب تالیفی در رشته جامعه‌شناسی، جایزه انجمن جامعه‌شناسی استرالیا را به خود اختصاص داده است.
مقاله ایران
مقاله نگارنده با عنوان “مرور انتقادی بر تلاش‌های ایرانی برای توسعه جامعه‌شناسی‌های جایگزین” در بعد از ظهر اولین روز کنفرانس ارائه شد. این مقاله واکنش‌های شناختی جامعه‌شناسان ایرانی در برابر طرح‌های رسمی برای بومی‌سازی علوم اجتماعی و به ویژه طرح جامعه‌شناسی اسلامی و طرح مهندسی اجتماعی و فرهنگی را بررسی می کند. بر اساس این مقاله، در بین دانشمندان اجتماعی، در واکنش به دو طرح رسمی مزبور انواع گرایش‌ها پیدا شده است. در بین روشنفکران ایرانی در سال‌های پیش از انقلاب یک سنت اندیشیدن به علوم اجتماعی دگرواره وجود داشته است؛ اکنون باید دید که آیا در شرایط کنونی و با حمایت نهادهای رسمی از علوم اجتماعی بومی، این سنت روشنفکری مستقل دچار گسست شده و یا اندیشه‌های جدیدی را برای بازسازی مفهوم بومی گرایی مطرح می‌کند؟ در شرایط کنونی شیوه رایج صورت‌بندی مسأله علوم‌اجتماعی به گونه‌ای است که افراد را در دو راهه انتخاب بین امر جهانی یا امر محلی قرار می‌دهد. هدف مقاله مزبور، پاسخ به این سوال بود که دانشگاهیان ایرانی در شرایط مشکل کنونی، چگونه در دو راهه جهانی و محلی دست به انتخاب می‌زنند.
مقاله نگارنده به این دلیل که چارچوب مفهومی خود را بر اساس مفاهیم گفتمان‌های جایگزین سید فرید العطاس (۲۰۰۶)، تئوری جنوبی راوین کونل (۲۰۰۷) و مفاهیم چهارگانه جامعه‌شناسی مایکل بوروی (۲۰۰۵) برگزیده بود، به خوبی در فضای مفهومی کنفرانس قرار گرفت و به عنوان نمونه‌ای از تحلیل چگونگی شکل‌گیری گفتمان‌های جایگزین در شرایط خاص ارزیابی شد. دیگر پرسش‌های مقاله نیز در پرتو چارچوب مفهومی بالا به این شرح بودند: آیا اندیشه‌های جامعه‌شناسان ایرانی در شرایط پساانقلابی از ویژگی‌های گفتمان‌های جایگزین برخوردارند؟ آیا این گفتمان‌ها، به علوم اجتماعی همچون یک طرح برای دموکراتیزه کردن رابطه شمال و جنوب توجه دارند؟ آیا گفتمان‌های علوم اجتماعی در ایران به گسترش دموکراسی در مقیاس ملی می‌اندیشند؟ آیا این گفتمان‌ها درعین حال ویژگی‌های نظریه در معنای مورد قبول در رشته را دارند؟ این گفتمان‌های جایگزین بازتاب کدامیک از الگوهای چهارگانه جامعه‌شناسی هستند؟
متن اصلی مقاله برای پاسخ دادن به سوالات بالا، آراء سخنرانان سه همایش انجمن جامعه‌شناسی ایران در سال‌های ۱۳۸۵، ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ را مورد تحلیل قرار می‌دهد. در اولین همایش، با عنوان “بررسی مسائل علوم اجتماعی ایران” میزگردی درباره “چالش‌های تولید و کاربرد نظریه‌های جامعه‌شناسی در ایران” با شرکت هشت نفر از اساتید شناخته شده جامعه‌شناسی برگزار شد. همایش دوم با عنوان “علم بومی و علم جهانی: امکان یا امتناع؟” به یادمان پرفسور سیدحسین العطاس با شرکت بیست سخنران برگزار شد. در همایش سوم نیز با عنوان “کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران” سی نفر از دانشمندان علوم اجتماعی برجسته کشور با رویکردی نظری به موضوع جامعه ایران پرداختند.در مقاله ارایه شده به کنفرانس مزبور،اندیشه اساتید علوم اجتماعی شرکت کننده در این سه همایش که در مقابل طرح‌های رسمی بومی‌سازی، واکنش شناختی ایجابی نشان داده و طرح‌های جایگزینی را برای بومی‌سازی، نهادینه‌سازی و دگروارگی علوم اجتماعی ایران پیشنهاد کرده‌اند، ارزیابی و تجزیه و تحلیل شده‌اند. رویکرد تفسیرگرایی انتقادی مقاله، از یک سو به گونه‌ای مردم‌شناختی به توصیف روایت‌های موجود می‌پردازد و از سوی دیگر، رابطه آنها با فضای کلی جامعه و به ویژه فضای فرهنگی و سیاسی را تفسیر می‌کند و در پاره‌ای از موارد نیز این نسبت را مورد انتقاد قرار می‌دهد.
مقاله ارائه شده به کنفرانس، ابتدا سنت روشنفکری قبل از انقلاب در مورد علوم اجتماعی جایگزین را با بررسی اندیشه‌های علی شریعتی مرور می‌کند. سپس شرایط گسست پساانقلابی و پیدایش فوبیا و تابوی بحث از بومی‌گرایی را توصیف می‌کند. قسمت اصلی مقاله در سه بخش به بررسی علوم اجتماعی جایگزین در بین دانشمندان اجتماعی ایرانی می‌پردازد. این افراد را عمدتاً اساتید شناخته شده دانشگاه‌های ایران تشکیل می‌دهند که برنامه‌های مستقلی را برای توسعه علوم اجتماعی پیشنهاد می‌کنند که با جریان‌های رسمی علوم اجتماعی در دو سطح محلی و جهانی متفاوت است. بخش پایانی مقاله نگارنده، دیدگاه‌های گوناگون اندیشمندان ایرانی را از نظر دگروارگی این گفتمان‌ها، نقش آنها در دموکراتیزه ساختن مناسبات در مقیاس جهانی و محلی و نیز سهم آنها در ارتقاء جامعه‌شناسی‌های چهارگانه، به سطوح بالاتری از ظرفیت‌های نظری، مشروعیت و اثربخشی ارزیابی کرده است.
[۱] – مشخصات این سه منبع برای مراجعه خوانندگان علاقمند به شرح زیر است:
Burawoy, M. (2004), For public sociology, American Sociological Association Presidential address:. American Sociological Review, February 2005.
Alatas,S.F. (2006), Alternative Discourse in Asian Social Science: Responses to Eurocentrism ,Sage.
Connell,R.(2007), Southern Theory: The global dynamics of knowledge in social science ,Allen & Unwin.
مقاله مایکل بوروی پیش از این توسط خانم نازنین شاه رکنی ترجمه و در مجله انجمن جامعه شناسی ایران به چاپ رسیده است.
این گزارش در تارنمای انجمن جامعه شناسی ایران منتشر شده است.
