گردشگری مجازی؛ توفیقی اجباری در راستای افزایش رفاه ذهنی کاربران

شیوع ویروس کرونا از اواخر سال ۱۳۹۸ منجر به عدم تحقق برنامه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شد. به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی، خسارت وارده بر این صنعت پنج ماه پس از شیوع این ویروس، ۱۱۸ هزار میلیارد ریال تخمین زده شده است. بیشترین برآورد خسارت مربوط به خراسان رضوی با ۱۸۴ هزار و ۵۵۰ میلیارد ریال است و کمترین برآورد خسارت هم به استان خوزستان با ۲۴۲ میلیارد ریال تعلق دارد. ‌ به باور کارشناسان اقتصادی، علاوه بر آسیب‌های اقتصاد جهانی، اقتصاد ایران به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی، آسیب‌های بیشتری را شاهد بوده است.

یافتن راه چاره در گردشگری مجازی

استفاده از تکنیک های واقعیت مجازی در توسعه گردشگری، سبب ایجاد نگرش جدیدی به گردشگری شده است. بدین ترتیب فعالیت هایی که در طول سفر پیش تر به صورت حضوری صورت می گرفت، با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی گسترده، افزایش هزینه ها، ساختار های سیاسی و فرهنگی و شیوع ویروس کرونا تمامی فعالیت ها از قبیل بازدیدها به صورت مجازی صورت می پذیرد. مهم ترین هدف گردشگری مجازی ایجاد حس حضور اقعی در مکان های توریستی مجازی است. استفاده از تکنیک های واقعیت مجازی در توسعه گردشگری، سبب ایجاد نگرشی نوین به گردشگری شده است و گردشگری مجازی را ایجاد کرده است بدین صورت بازدید کننده می تواند به صورت مجازی در زمانی کوتاه از مکان های متفاوتی بازدید کند(راودراد و حاجی محمدی، ۱۳۸۹ :۶۷). هابسون و ویلیامز(۱۹۹۵) واقعیت مجازی را یکی از تکنولوژی های پیشرفته اواخر قرن بیستم در نظر می گیرند که همه صنایع از جمله گردشگری را تحت تاثیر خود قرار داده است.بدیت ترتیب که مردم به واسطه شبیه سازی ها می توانند خود را در مکانی مجازی بیابند و همان گونه که وانگ  مطرح می کند سبب شکل گیری اجتماع گردشگری مجازی  شده است.بدین ترتیب هابسون و ویلیامز بیان می کنند تکنولوژی واقعیت مجازی ایجاد کننده جغرافیا و مکان های مجازی است که در نتیجه آن گردشگری مجازی ایجا می شود.گرچه مخالفت هایی در زمینه گردشگری مجازی به لحاظ اصیل نبودن تجربه وجود دارد اما در شرایط کنونی با توجه به شیوع ویروس کرونا و ممنوعیت تردد این شکل از گردشگری با استقبال رو به رشدی از سوی صاحب نظران و کاربران مواجه شده است.

نتایج مطالعات گسترده نشان می دهند این شکل از گردشگری منجر به افزایش رفاه ذهنی گردشگران مجازی می شود.

غرقگی[۱] را می توان از دلایلی به حساب آورد که به موجب آن استقبال از گردشگری مجازی به حد اکثر رسیده است.در واقع غرقگی تجربه ای است شامل درگیری کامل در یک فعالیت و خلق حالتی در باطن که موجب وصول به درجات مطلوبی از احساس در کاربر می شود(شرمان و کریج[۲]، ۲۰۱۹). سلیگمن در بررسی های خود مشخص کرده است که بعضی افراد به این دلیل از زندگی خود رضایت دارند و حتی موفق می شوند که در شغل، روابط و امورات روزانه خود غرقگی را تجربه می کنند. کیم و هال در مطالعات خود نشان داده اند غرقگی ایجاد شده هنگام استفاده از ابزار های اینترنتی در گردشگری مجازی منجر به افزایش رفاه ذهنی در کاربران می شود.میهالی(۱۹۹۰)معنقد است غرقگی منبع و منشا خوبی برای بهزیستی افراد است و مهارت های شناختی مرتبط با غرقگی زمینه ساز زندگی خوب برای افراد است.

در این راستا و با الهام از مطالعه کیم و هال(۲۰۱۹) می توان به مدل نظری زیر اشاره کرد:

شاخصه های تاثیرپذیر از گردشگری مجازی در راستای افزایش رفاه ذهنی کدام اند؟

1. کیفیت زندگی گرچه تعریف کیفیت زندگی در کشورها و حتی نواحی مختلف یک کشور متفاوت است اما جوهر اصلی و مشترک آن معطوف به تامین نیاز های اساسی مادی و معنوی به گونه ای توامان است. سطح کیفیت زندگی با مراجل مختلف مدل چرخه حیات گردشگری در ارتباط است.در ابعاد ذهنی مفهوم کیفیت زندگی، مباحثی چون رضایت و خشنودی مطرح است.مطالعات پیشین به خوبی نشان داده اند لذت و خوشنودی ناشی از گردشگری مجازی بر ابعاد ذهنی کیفیت زندگی تاثیر گذار اند.
2. رضایت از زندگی: در صنعت گردشگری همبستگی مثبتی میان تسهیلات و رضایت گردشگر گزارش شده است. مطالعات پیشین نشان داده اند ویژگی هایی چون کیفیت بالا، سهولت دسترسی و هزینه اندک با رضایت کاربران و گردشگران مجازی در ارتباط اند. بر مینای نظریه کریزبرگ رضایت یا نارضایتی مربوط به بخشی از زندگی، به سایر بش ها نیز تعمیم می یابد.بر این مینا باید انتظار داشت فردی که از یک جنبه محروم شده است، نارضایتی خود را به سایر محدوده ها نیز تعمیم می دهد این مسئله در مورد رضایت نیز صدق می کند.
3. شادکامی: مفهوم شادامی از ان جهت حائز اهمیت است که به طور گسترده بر ابعاد اجتماعی و فردی موثر است.شوآرز و استراک(۱۹۹۱) معتقداند افراد شادکام در پردازش اطلاعات به سوی خوش بینی و خوشحالی سوگیری دارند و اطلاعات را به گونه ای تفسیر و پردازش می کنند که به شادی آن ها منجر شود.
4. سلامت روان: این مفهوم کلی دارای تعاریف متعددی است.برخی سلامت روان را ادراک مثبت فرد از رویداد ها معنا کرده اند. رایف[۳] سلامت روان را شامل ابعادی چون پذیرش ودف رابطه مثبت با دیگران، خود پیروی، غلبه بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد می داند.سلامت روان به فرد کمک می کند علی رغم مشکلات و چالش های ایجاد شده در محیط به گونه ای منعطف به رشد سازگارانه خود ادامه دهد. جایگزینی گردشگری مجازی به دلیل چالش های محیطی چون شیوع و بروز ویروس کرونا، افزایش هزینه ها و محدودیت تردد به گونه ای منعطف، به حل چالش های محیطی و افزایش رشد سازگار منجر شده است.

نتیجتا کاربران گردشگری مجازی هنگام استفاده از این امکان به دلیل سودمندی و سهولت به حالتی از غرقگی دست می یابند که در این راستا و به موجب ان شامل رضایت، سلامت روان، شادکامی و کیفیت زندگی و نتیجتا رفاه ذهنی افزایش می یابد(شیر محمدی و همکاران،۱۳۹۸).

منابع:

شیرمحمدی،یزدان.برادران، مراد و مریم مختاری جوزانی(۱۳۹۸)، اثر گردشگری مجازی بر رفاه ذهنی،یرنامه ریزی رفاه توسعه اجتماعی، سال ۱۱، ش۴۲

Kim, M. J., & Hall, C. M. (2019). A hedonic motivation model in virtual reality tourism: Comparing visitors and non-visitors. International Journal of Information Management

Sherman, W. R., & Craig, A. B. (2019). Chapter 1 – Introduction to Virtual Reality. In W. R. Sherman & A. B. Craig (Eds.), Understanding Virtual Reality (Second Edition).

پی‌نوشت‌ها:

[۱] این مقیاس در سال ۲۰۰۸ توسط مارتین و جکسون ساخته شده است.

[۲] Sherman & Craige

[۳] Ryff