مقدمه:
دانش «جامعه شناسی جنگ» (یا ستیزه شناسی و یا جامعه شناسی نیروهای نظامی) به بحث‌های مانند: شناخت علمی علل و عوامل، فرایند و پیامدهای جنگ، تاریخ تحول ساختار جنگ، بررسی کشمکش و خشونت در ارتباط با زندگی انسان‌ها، «جنگ و صلح» به عنوان صورت‌های دوگانه نوسان بنیادی زندگی جوامع سازمان یافته، و… می‌پردازد. با توجه به این اهداف و گرایش‌های جامعه شناسی جنگ، این مقاله به معرفی کتاب‌های زیر در حوزه جامعه شناسی جنگ می‌پردازد.
- بوتول، گاستون،۱۳۶۴، ت‍تب‍ع‍ی در ستیزه شناسی، مترجم حسن پویان، تهران: چ‍اپ‍خ‍ش، ص ۲۶۴.
اگر یکی از مقاصد اصلی ستیزه شناسی (جامعه شناسی جنگ) مطالعه صورت‌های دوگانه نوسان بنیادی زندگی جوامع سازمان یافته، «جنگ و صلح» باشد و به طور اخص‌تر بررسی جنبه های مربوط به ساختارهای اجتماعی صلح باشد؛ این کتاب به تعریف و تعیین حدود صلح می‌پردازد. در این جهت است که با نقد نظریه‌ها و عملکردهای موجود که درباره صلح وجود دارد مانند «خلع سلاح»، «بازدارندگی»، به دنبال راه حل ریشه تر رسیدن به صلح است که آن را در حالت «روانی-جسمانی» انسان‌ها جستجو می‌کند، که به نظر نویسنده انسان‌ها دارای روحیه و خلق و خوی جنگ‌طلبانه است.
نوشته‌های مرتبط
-م‍ی‌ی‍ر، پ‍ی‍ت‍ر، ۱۳۶۸، جامعه شناسی جنگ و ارتش؛ م‍ت‍رج‍م‍ی‍ن م‍ح‍م‍دص‍ادق م‍ه‍دوی و ع‍ل‍ی‍رض‍ا ازغ‍ن‍دی، تهران: نشر ق‍وم‍س، ۱۶۱ ص.
این کتاب در سه بخش جداگانه مناسبات سه پدیده «جامعه»، «جنگ» و «دیوان‌سالاری نظامی» را با توجه به تکامل تاریخی آن‌ها مورد بررسی قرار می‌دهد که این امر را با کمک گرفتن از روش تاریخی-جامعه شناختی انجام می‌دهد و با مقایسه دقیق به بررسی پدیده های جنگ و نیز موقعیت «نظامیان» در تکامل اجتماعی می‌پردازد.
- بوتول، گاستون، ۱۳۶۸، جامعهشناسی جنگ، ترجمه هوشنگ فرخجسته، تهران: سازمان ان‍ت‍ش‍ارات و آم‍وزش ان‍ق‍لاب اسلامی، ص ۱۲۷.
این کتاب اثر جامعه شناس معروف جامعه شناسی جنگ گاستون بوتول می‌باشد که در ابتدا کتاب به بررسی نظریه های مهمی که از زمان پیدایش و منازعه انسان‌ها درباره جنگ بیان شده و قضاوت‌های مهمی را که در این مورد به عمل آمده را مورد اشاره قرار می‌دهد و سپس در فصل‌های مختلف به بررسی ویژگی‌های اقتصادی، جنبه های جمعیتی، ویژگی قوم شناختی و خصایص روانی جنگ پرداخته و در آخر کتاب نقشه راه های که برای صلح وجود دارد را بیان می‌کند.
البته از این کتاب دو ترجمه دیگر، یکی به عنوان جامعه شناسی جنگ، ترجمه فریدون سرمد، دانشگاه شهید بهشتی (ملی ایران سابق) تهران ۱۳۵۷، و ترجمه دیگری به عنوان ستیزه شناسی، ترجمه حسن پویان، تهران:- ۱۳۶۴ به چاپ رسیده است.
- بوتول، گاستون، ۱۳۷۱، جامعهشناسی صلح، ترجمه هوشنگ فرخجسته، تهران: نشر ش‍ی‍ف‍ت‍ه، ص ۱۵۷.
این کتاب در سه بخش و در هر بخش فصل‌های مختلفی، مطالب خود را ارائه می‌دهد که در بخش اول به بیان و بررسی تاریخی صلح می‌پردازد که در آن تعریف‌های و نگرش‌های مختلفی که از صلح وجود دارد را اشاره می‌کند. در بخش دوم راه حل‌های که بشر در امر صلح انجام داده را در فصل‌های مختلف بررسی می‌کند؛ و در بخش سوم هم تحقیقات علمی که رشته‌ها علمی و دانش‌های مختلف در زمینه صلح انجام داده‌اند را توضیح می‌دهد.
-فرامرزپور، عیسی، ۱۳۷۴؟، جنگ و صلح غیر سیاسی؛ جامعه شناسی جنگ، تهران:نشر گلفام، ص ۲۶۰.
این کتاب به غیر از فصل اول که به بررسی تعریف و حدود جنگ می‌پردازد، بقیه فصول آن مانند کتاب «جامعه شناسی جنگ» اثر گاستون بوتول (اما وسیع‌تر از آن) می‌باشد.
-آشفته تهرانی، امیر، ۱۳۷۸، جامعه شناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: نشر ارمغان، ص ۳۲۸.
این کتاب به بررسی زمینه های تاریخی و روان شناختی جنگ‌های نخستین و علل و انگیزه های جنگ پرداخته و سپس به پیامدها و اثرات جنگ بر انسان و نیز بر اقتصاد، فرهنگ، تکنولوژی اشاره می‌کند و در آخر کتاب به مسئله جنگ و بازسازی‌های ضروری پس از جنگ را اختصاصاً به جنگ ایران و عراق مربوط می‌شود را پرداخته است.
-ادی‍ب‍ی س‍ده، م‍ه‍دی، ۱۳۷۹، جامعهشناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: سازمان مطالعه و ت‍دوی‍ن ک‍ت‍ب درس‍ی علوم انسانی دانشگاه‌ها (س‍مت)، دانشگاه اص‍ف‍ه‍ان،۲۴۴ ص.
کتاب در پی پاسخگویی به سرفصلهای شورای عالی برنامهریزی در دو بخش جامعهشناسی جنگ و نیروهای نظامی است که هر بخش فصول مختلفی دارد. بخش اول شش فصل را در بر میگیرد. فصل اول به کلیاتی درباره تعاریف جنگ و تبیینهای مختلف درباره علل و اهداف آن پرداخته است. فصل دوم به سیر تاریخی جنگ، علل و انگیزههای ظهور آن در طول تاریخ و انواع و اقسام جنگ توجه کرده است. در فصل سوم ریشههای علمی جنگ از چند رویکرد نظری بررسی شده است. در فصل چهارم وضعیت اقتصادی-اجتماعی جوامع درگیر جنگ و در فصل بعد وضعیت اقتصادی- اجتماعی جامعه پس از جنگ و مسایل و مشکلات آن بررسی شده است. فصل پایانی به کارکردهای مثبت و منفی جنگ و بحث‌های پراکندهای در مورد جنگ و صلح اختصاص دارد. بخش دوم که اختصاص به جامعهشناسی نیروهای نظامی دارد از دو فصل تشکیل شده است. در فصل اول تعاریف مختلف و ارکان و ویژگی‌های سازمان نظامی و وجوه افتراق آن با سایر سازمانها مطرح شده است. در فصل دوم نزاع و اقسام ارتشهای جهان در طول تاریخ و کارکردها، نقش نظم و انضباط در ادامه حیات آن و آینده سازمان نظامی مورد بررسی قرار گرفته است.
-انسان‌شناسی صلح و جنگ، ۱۳۸۸، برگردان و تألیف محمد شریف کمالی، تهران: سمیرا، ص ۳۱۲ .
این کتاب، در ابتدا به تعریف علم انسان شناسی و شاخه های آن پرداخته شده است و مراحل زندگی تطوری انسان با توجه به صلح و جنگ مورد بررسی قرار می‌دهد؛ سپس تعاریف صلح و نیز شرایط صلح و همچنین نظریه های موجود درباره صلح و جوامع صلح دوست را بیان می‌کند و در ادامه کتاب به بررسی چرایی جنگ پرداخته و نیز به تبیین و دلایل جنگ اشاره می‌کند و در آخر با توجه به ماهیت انسان شناسی این کتاب، به جنگ در پیش از تاریخ و به جنگ در قبایل و امارات می‌پردازد.
-کاپلو، تئودور، پاسکال ونسن،۱۳۸۹، جامعهشناسی جنگ، مترجم هوشنگ فرخجسته، تهران: جامعه‌شناسان، ۱۹۸ ص.
این اثر ترجمه شده، برگردان بخش دوم کتابی تحت عنوان جامعه شناسی نظامی است (که دو بخش دیگر آن شامل جامعه شناسی نظامی و جامعه شناسی صلح است). این کتاب، با تحلیل علم سیاست به تحلیل جامعه شناختی یاری رسانیده است. فصل‌های ابتدایی کتاب به بررسی چیستی و چرایی «جنگ» در نگرش‌های مختلفی مثل دیدگاه جنگ‌های عادلانه، حقوق بین‌الملل، جامعه شناختی می‌پردازد که درباره چرایی جنگ آن را در سه سطح تحلیل بیان می‌کند: سطح تحلیل فردی و برخی گروه های کوچک، سطح تحلیلی که شامل دولت و جوامع می‌باشد، سطح تحلیل رشته عوامل که بر اساس ویژگی‌های نظام بین‌الملل زمینه های شروع تعارض مسلحانه را مساعد می‌سازد. فصل‌های پایانی کتاب هم به بررسی عوامل اساسی موجود در عملکرد ارتش‌ها و نیز سیاست‌های دفاعی می‌پردازد و در ادامه تأثیر این عوامل در پیروزی و شکست‌ها را اشاره می‌کند.
-آشفته‌تهرانی، امیر، ۱۳۸۹، جامعه شناسی جنگ و نیروهای ارتشی، تهران: دانژه، ۳۶۸ ص.
این کتاب بعد از بازنگری و افزودن نوشته های تازه در زمینه جامعه شناسی جنگ، چاپ دوم کتاب جامعه شناسی جنگ و نیروهای نظامی (که در اینجا معرفی شد) می‌باشد. در چاپ دوم بیشتر به دشواری‌ها و مسئله اقتصادی، اجتماعی جامعه در هنگام جنگ و پس از جنگ تاکید شده.
separdeh@yahoo.com