سرمایه اجتماعی مجموعه ای از هنجارهای اجتماعی است که از طریق ارتباط متقابل شهروندان با مجموعه مدیریت شهری ایجاد می شود، بر این اساس، مدیریت شهری باید سلامت اجتماعی ، روانی، جسمی و… شهروندان را تأمین نماید. چنین فعالیتی باعث افزایش احساس مسئولیت وجدان شهروندان برای حفظ سلامت شهری می گردد.
سرمایه اجتماعی با کارکردهای سلامت شهری
نوشته‌های مرتبط
* محمد حسن شربتیان
چکیده
سرمایه اجتماعی مجموعه ای از هنجارهای اجتماعی است که از طریق ارتباط متقابل شهروندان با مجموعه مدیریت شهری ایجاد می شود، بر این اساس، مدیریت شهری باید سلامت اجتماعی ، روانی، جسمی و… شهروندان را تأمین نماید. چنین فعالیتی باعث افزایش احساس مسئولیت وجدان شهروندان برای حفظ سلامت شهری می گردد. سلامت شهری وسرمایه اجتماعی از طریق تعامل و کنش های متقابلی که مجریان با شهروندان دارند؛ منجربه بسط هنجارهای اجتماعی سلامت در اذهان شهروندان می گردد. ارتباط سرمایه اجتماعی با سلامت شهری شهروندان از طریق پارامترهایی چون اعتماد و تعامل متقابل،افزایش روح جمعی نسبت به آینده شکل می گیرد. در ایران به خاطر سیاست زدگی غلط مدیران این ارتباط تاحدی به هدر رفته است. هدف از ارتباط این دو پدیده تدوام تعامل شهروندان و مسئولان برای کاهش هزینه های بی جهت در مورد سلامت شهری و تقویت هنجارهای موثر بر سلامتی است. این هدف همراه با نظارت مستمر و نهادینه کردن ارزش های سلامتی در اذهان شهروندان شکل می گیرد. سرمایه اجتماعی از طریق تأثیرات بافتی و ترکیبی بر سلامتی و طول عمر شهروندان در قالب الگوهای دوستی،آسودگی و اعتماد اجتماعی شهروندان با یکدیگر، تماس اجتماعی با دوستان و رفع فشارهای روحی و کاهش احساس ناتوانی از داشتن سلامت، و… شکل می گیرد. تاثیرات ترکیبی سرمایه اجتماعی چون رشد نهادهای بورکراتیک، تمرکز و تخصص در تشکیل یک دولت رفاه، پیروی مصّرانه افرادسیاسی از برنامه های سلامتی ، ترویج الگوهای مشارکت طلبانه شهروندان در حوزه سلامت ،آموزش الگوهای رفتار سلامت گونه ، اختصاص بودجه مازاد حکومت به امر سلامت شهروندان،کاهش نابرابری های بهداشتی، قومیتی و… بر سلامت شهروندان اثر گذار است در یک جامعه مدنی ،سرمایه اجتماعی مرتبط با سلامتی از طریق توسعه و بسط آگاهی های بهداشتی و نهادینه نمودن الگوهای مثبت سلامتی ، افزایش اعتماد فردی، منجمد سازی رفتارهای غلط برخورد با بیماری بر سلامت و میزان سعادت فردی اثرگذار است.سرمایه اجتماعی از طریق سعادت فردی و جمعی ، و زندگی هدفدار جامعه از همان سنین کودکی بر طول عمر افراد،اثر می گذارد؛ در حوزه اجرایی، آموزش یک روش مشوق برانگیز زندگی نوعی منفعت سرمایه اجتماعی سلامت شهری محسوب می گردد؛ که از طریق اجرای یک برنامه ریزی و مشارکت مستمر به سمت یک زندگی سالم، اذهان شهروندان را باید تشویق کرد. کیفیت زندگی بهتر و سالم تر، انسجام اجتماعی شهروندان در حوزه مشارکت مستمر رعایت تندرستی و سلامتی از منافع اساسی دیگر سرمایه اجتماعی بر سلامت است. آشنایی و آگاهی با دنیای سلامت بهره مندی از پژوهش ها و نتایج آن ها با توجه به سن، درآمد، طبقه اجتماعی و سایر پارامترهای اجتماعی از دیگر منافع سرمایه اجتماعی برسلامت شهری است. از بُعد دیگر انسجام اجتماعی بین سازمان های مرتبط با مدیریت در جهت افزایش خدمات سلامت شهری منجربه کاهش نابرابری های سلامتی استرس ها، افسردگی ها و سوء بهداشت و سوء تغذیه شهروندان شده؛ بر این اساس در جوامع پارامترهایی چون ثروت، درآمد و… بر تندرستی و سلامت زندگی شهرنشینان در مقایسه با دیگر شهروندان جامعه بر سرمایه اجتماعی و رابطه آن با سلامت اثر گذار است. سرمایه و سنجش سرمایه اجتماعی از طریق “اعتماد، اشتغال،مشغولیت مدنی، شبکه های اجتماعی” شاخص های معتبری برای تعامل مثبت توسعه اجتماعی و سلامت پایدار شهری خواهند بود که منجربه افزایش آگاهی شهروندان، بهبود ارتباطات و ارتقاء مهارت شهروندان در توسعه پایدار سرمایه اجتماعی و سلامت شهری خواهند شد.
کلید واژه
سرمایه اجتماعی، سلامت شهری ، شهرنشینی، شهروندان، کیفیت سلامت، مدیریت شهری
مقدمه
سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که در حوزه سلامت و توسعه مدیریت شهری در عصر حاضر نقش موثری امروزه دارد. این پدیده اجتماعی به مجموعه ای از هنجارهای موجود در جامعه که نوعی نظم اجتماعی و اعتماد و اطمینان را برای افراد از طریق ارتباط متقابل ایجاد می کند منجربه توسعه فرهنگی و اجتماعی سلامت جامعه می گردد .« سرمایه اجتماعی دارائی های غیر ملموس است ]که[ بیشتر از همه در زندگی روزانه مردم ، مهم تلقی می شود: حُسن نیّت، دوستی، همدردی و تعامل اجتماعی بین افراد و خانواده هایی که واحد های اجتماعی را می سازند. » ( گزارش تحقیقی کمسیون بهره وری استرلیا، ۱۳۸۷:۱۰) بر اساس این مطلب، سلامت در جامعه شهری امروزه برای شهروندان یک نوع دارایی غیر ملموس و کمیاب تلقی می گردد؛ که از طریق تعامل با شهروندان و زندگی روزمره با یکدیگر، می توان با انجام خدمات بهداشتی ، روانی، مشاوره های متنوع سلامتی، حُسن نیّت مجموعه مدیران و کارگزاران شهری را نسبت به توسعه پایدار شهری از جمله سلامت شهری به اثبات رساند.
در جامعه شهری و شهرنشینی امروز، ساختار مدیریت شهری ایجاب می کند که در قالب مسائل مختلف شهری در حوزه “بایدها و نباید هایی” که شهروندان جامعه از بخش های اجرایی انتظار دارند، سلامت اجتماعی ، روانی، جسمی و… را تأمین کنند. این سلامت حتی در حوزه بهداشت محیط شهری و بدن از انتظاراتی است که شهروندان از مجموعه کارگزاران و مدیران دولتی و حکومتی و حتی اجرایی شهر انتظار دارند، انتظار چنین نقشی در قالب مشارکت شهروندان با مجموعه های دولتی، غیر دولتی و مدیریت شهری باعث افزایش اعتماد اجتماعی شهروندان از نظام اجتماعی و سیاسی جامعه، بالاخص نظام اجرایی حاکم بر زندگی شهری می گردد؛ که این پیامد، در ارتقاء سلامت شهروندان و بسط سرمایه اجتماعی مدیران شهری و حکومتی قابل پژوهش و بررسی است.
در واقع، در زندگی شهرنشینی امروز در حوزه سلامت رعایت هنجارها و قوانین سلامتی به نوعی نظم اجتماعی را برای بوجود آوردن یک شهر سالم بدون هرگونه استرس و آلودگی بوجود می آورد؛ چنین فرایندی اجرایی، تنها در گرو ارتقاء مشارکت پایدار و همکاری مستقیم و غیر مستقیم بی دریغانه شهروندان و افزایش احساس مسئولیت در وجدان شهرنشینان برای حفظ سلامت بهداشتی- روانی و اجتماعی و… شکل می گیرد، این شکل گیری منجربه توسعه ارتباط سلامت، از جمله سلامت شهری با افزایش سرمایه اجتماعی می گردد.
بیان مسأله
سلامت و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی یک شهر در حوزه اجتماعی و فرهنگی مدیریت جامع شهری قرار می گیرد. تعاملات و کنش های متقابلی که مسئولان و مجریان این بخش از حوزه شهری، با شهروندان می توانند به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم داشته باشند؛ باعث این خواهد شد که، هنجارهای اجتماعی سلامت شهری به صورت تدریجی در اذهان شهروندان و شهرنشینان نهادینه و جامعه پذیر گردد. این بخش از مدیریت جامع شهری، نقش بسیار بارزی برروی گروه های مختلف شهروندی از طرق مختلف خواهد داشت، که شهروندان را نسبت به اجرای پارامترهای سلامت ، تشویق و نظارت دائم می نماید؛ بر اساس چنین پارامتر هایی در حوزه مدیریت شهری در این مقاله از بُعد علوم اجتماعی به بررسی ارتباط سرمایه اجتماعی با سلامت شهری خواهیم پرداخت، که این دو پدیده اجتماعی چگونه و بر اساس چه پارامترهایی با یکدیگر در کیفیت زندگی جامعه شهری امروزه می توانند نقش و منفعت موثر و بهینه ای در فرایند سلامت شهروندان داشته باشند؟
اهمیت سرمایه اجتماعی و پیوند آن با سلامت شهری
سرمایه اجتماعی نسبت به سایر سرمایه ها از جمله سرمایه “انسانی، فیزیکی، مالی و…” در شهر و فرایند مدیریت اجرایی سلامت شهری نقش بارزی دارد. این نوع سرمایه شامل روابط اجتماعی افراد جامعه در قالب رعایت ارزش ها و هنجارهای اجتماعی شکل می گیرد. « مفهوم سرمایه اجتماعی در بر گیرنده توجّهات و سوالات جدید است .ایده سرمایه اجتماعی،افکار را متوجه ارتباط بین فعالیت های روزانه و تجارب فردی در سطح خُرد ، با فعالیت های روزانه سطح میانی نهادها،مؤسسات و انجمن ها می کند.به علاوه، با تعریف ارتباطات به عنوان نوعی سرمایه،سطوح خرد ،میانی و کلان به هم ارتباط می یابند.» ( فیلد،۱۰:۱۳۸۵) در واقع در زندگی شهرنشینی امروز، شهروندان از طریق پیوند ارتباطی که با شبکه های خویشاوندی ،تخصصی ، اجتماعی، شغلی و… بر قرار می کنند در حوزه های مختلف زندگی از جمله سلامت روحی و روانی، جسمی و محیطی در قالب انجمن های(حرفه ای و نیمه حرفه ای) و ( دولتی و غیر دولتی) و… توجه خاصی به سلامت خود و همشهریان شان می نمایند.
در یک جامعه شهری، روابط اجتماعی و انسجام بخش شهروندان با سازمان های اجرایی مدیریت جامع شهری منجربه پایین آمدن سطح هزینه هایی می شود که مدیریت وقت حوزه سلامت شهری برای یک شهر باید هزینه کند، در واقع این ارتباط موثر و اعتماد بخش بین شهروندان و حوزه مدیریت سلامت باعث این خواهد شد که بخشی از هزینه ها صرف امور زیر بنایی تر که باعث توسعه پایدار شهری از جمله سلامت پایدار می گردد؛ فراهم شود؛ پس « سرمایه اجتماعی بر خلاف سایر سرمایه ها در جامعه شهری صورت فیزیکی ندارد که قابل دسترسی باشد؛ بلکه به صورت نامحسوس و نهادینه که حاصل تعاملات متقابل و مؤثر رعایت هنجارها گروهی و اجتماعی شهروندان با مدیران و افراد سازمان های مختلف مدیریت شهری بوده منجربه کاهش جدی سطح هزینه های اداره جوامع و نیز هزینه های عملیاتی سازمان های شهری گردیده است. » (فوکویاما،۶:۱۳۸۵)
در واقع سرمایه اجتماعی بر اساس این واقعیت، حاصل پدیده هایی چون” اعتماد متقابل، تعامل متقابل،احساس هویت جمعی و گروهی، بوجود آوردن حس مشترک و یک وجدان جمعی” نسبت به آینده سلامت زندگی شهری می باشد؛ که تنها درگرو همکاری جمعی وکارگروهی شهروندان با همراهی کردن اجرای فعالیت ها و خدمات مدیریت شهری حاصل می گردد.
در جامعه ایران حوزه فرهنگی و اجتماعی مدیریت جامع شهری، با توجه به بودجه ای که از طریق شوراهای شهری ، سازمان های دولتی و نهاد های حکومتی در اختیار خواهند د اشت باید ابزارهای لازم برای هرگونه “سلامت فکری، روحی، روانی، اجتماعی، محیطی، جسمانی و…” را در قالب استراتژی های بلند و کوتاه مدت، که بتواند به شکل برنامه های موثر اجتماعی و فرهنگی اثر گذار باشد؛ در یک تعامل مستمر و مداوم برای تمام مناطق شهری فراهم کنند و شهروندان را برای اجرای رفتارهای پایدار سلامتی تشویق نمایند. اما متأسفانه با توجه به سیاست زدگی دستگاه های مدیریت اجرایی شهری در دهه های اخیر در کلان شهر های جامعه آنگونه که شایسته و بایسته است، تلاش های قابل توجهی صورت نگرفته است و شهروندان و سلامت آن ها مورد کم لطفی قرار گرفته است.
مطالعات و پژوهش های مرتبط سرمایه اجتماعی با بخش های حوزه سلامتی بیانگر این است که این دو پدیده اجتماعی دارای نوسانات و تغییرات بسیاری در زمان های مختلفی در یک جامعه می باشند. « سلامت شهروندان در سطوح فردی و عمومی با تغییر در میزان سرمایه اجتماعی رابطه و همخوانی داشته است. به عبارت واضح تر، بالا بودن میزان سرمایه اجتماعی به دنبال خود افزایش سطح سلامت فردی و عمومی، افزایش امید به زندگی، انجام رفتارهای بهداشتی و سلامتی مثبت تر نظیر ورزش و مصرف سبزیجات، احساس سلامتی، رفاه و رضایتمندی بیشتر، استفاده بیشتر از امکانات نظام بهداشتی برای پیشگیری، تلاش بیشتر برای ترک سیگار و… را به همراه داشته است . در حالی که سرمایه اجتماعی اندک با افزایش میزان مرگ و میر عمومی، مرگ و میر حاصل از انواع سرطان ها، سوانح و تصادفات، پیشگیری و اجتناب از ایدز، افزایش بیماری های قلبی، اختلالات روانی خودکشی، چاقی، جرایم، خشونت بار و گرسنگی همراه بوده است. » ( ریاحی،۱۲۴:۱۳۸۶)
اهداف سرمایه اجتماعی و سلامت شهری
در واقع هدف از اجرای مستمر و مدام سلامت در یک جامعه روبه پیشرفت به سمت زندگی شهرنشینی رفاه مند در چند بخش با حوزه سرمایه اجتماعی قابل تأمل و پژوهش است.
۱- از طریق تدوام تعامل با شهروندان تا آنجایی که می توان، باید مدیران شهری و مسئولان اجرایی بر این سعی باشند که هزینه های دست چندم و پایین بودجه توسعه شهری را اختصاص به سلامت شهری را ندهند.
۲- سرمایه اجتماعی و تقویت آن از طریق اعتماد و تقویت هنجارهای سلامت بخش و همچنین فعالیت های پیگیرانه مسئولین امر سلامت مدیریت شهری با همکاری سایر نهادهای امر، می تواند یک نوع نظم اجتماعی و روحیه جمعی مشترک و قوی را برای جامعه پذیرکردن و نهادینه نمودن رفتار های پایدار سلامتی در شهروندان نسبت به ایجاد یک شهر سالم و با نشاط فراهم کند.
۳- در واقع مسئولین سازمانی و حوزه های مرتبط با امر سلامت باید در قالب استراتژی های بلند و کوتاه مدت برنامه های اجرایی و موثری در مراکز و مناطق شهری برای نهادینه کردن رعایت بهداشت و سلامت انسانی در ابعاد مختلف با نظارت مستقیم و غیر مستقیم به صورت مستمر، پایدار و موثر فراهم کنند.
۴- تشویق انجمن ها و سازمان ها غیر دولتی (NGO) ها برای اجتماعی کردن سلامت مناسب، و منجمد سازی رفتارهای غیر هنجاری رعایت سلامت شهری، از دیگر اهداف فعالان مدیریت شهری در ارتباط با تقویت سرمایه اجتماعی و سالم سازی محیط زندگی شهری می باشد.
۵- توسعه و استمرار رفتارهای درست سلامت یک زندگی مناسب شهرنشینی از طریق ابزارهای آموزشی، اجتماعی، فرهنگی و … با همکاری رسانه ها، مطبوعات، و سایر ابزارهای دیگر سازمان های شهری، برای بر قراری یک توسعه شهری پایدار که بر تبیین رابطه سرمایه اجتماعی و حوزه سلامت اثر گذار است؛ قابل اجرا و یک هدف موثر می باشد.
تعامل سرمایه اجتماعی و سلامت شهری
در واقع سرمایه اجتماعی از طریق تأثیرات بافتی و ترکیبی بر سلامتی و تندرستی شهری در ابعاد مختلف اثرگذارد. تاثیرات ترکیبی به آن دسته از اقدامات و آرمان هایی بیان شده که شهروندان از طریق اجرای پارامتر های سرمایه اجتماعی نسبت به یکدیگر اجرا می کنند، به خودی خود بر سلامت خواهی زندگی و طول عمر خود در جامعه شهری همانند یک جامعه روستایی می افزایند. « به نظر ویلکینسون الگوهای دوستی در جامعه شهری می تواند از یکسو نشان دهنده آسودگی و اعتماد اجتماعی شهروندان باشد و از سوی دیگر نشان دهنده این باشد که تماس اجتماعی با دوستان و ارتباط با آنان تا چه حد نگرانی، مقایسه های منفی اجتماعی، احساس ناتوانی و وحشت را برای شهروندان در حوزه سلامت می تواند از بین ببرد . از سوی دیگر انواع حمایت های اجتماعی از یکدیگر و الگوهای آشنایی متقابلی که در چارچوب سرمایه اجتماعی شهروندان نسبت به یکدیگر ایجاد می کنند؛ ممکن است به حفظ تندرستی و سلامت آنان در زندگی شهری، در ابعاد مختلف کمک شایان نماید. در واقع اطلاعاتی که شهروندان در ارتباط با شبکه های اجتماعی که در آن عضویت دارند بدست می آورند، می تواند به حس تسلط بر سلامت فردی خود را افزایش دهند و یا حتی به کاهش تنش های اجتماعی که امری بسیار مهم در سلامت روحی و جسمی شان هست. منجربه شود.» (فاین، ۱۳۸۵: ۱۴۹)
عوامل زمینه ای هم بر تندرستی و سلامتی شهری اثر دارد؛ در جامعه ای که نهادهای بورکراتیک به صورت اجتماعی در یک جامعه رشد پیدا می کنند و فارغ از مسائل سیاسی و اقتصادی می توانند به فعالیت های خود ادامه دهند؛ با تأکید بر تمرکز و تخصصی نمودن فعالیت ها در حوزه سلامت در جامعه شهری می توانند بر زندگی انسانی اثر گذارند. در جوامعی که دولت رفاه بر اساس روابط اجتماعی بین شهروندان شکل می گیرد و در این جوامع شهروندان می توانند بر عملکرد مختلف اینگونه دولت ها اثر گذارند از جمله عملکرد سلامتی برای شهروندانی که در این دولت ها زندگی می کنند بسیار اهمیت دارد. این پیامد می تواند از شیوه های تاثیر گذار سرمایه اجتماعی بر سلامتی و تندستی در تمام ابعاد از جمله سلامت شهری باشد.
همچنین دیگر نهادهای اساسی دولت رفاه از جمله نهادهای سیاسی با پیروی از از اصول دولت رفاه ممکن است از روابط اجتماعی تأثیر پذیرند و نیز برای سلامتی و تندرستی از جمله سلامت شهری در تبلیغات سیاسی خود برای رسیدن به جایگاه سیاسی استفاده کنند. این مسأله می تواند برای برخی از شهروندان بسیاربا اهمیت باشد، که بعد تثبیت جایگاه فرد به امور سیاسی آیا توانسته است بر اساس اعتمادی که شهروندان به او کرده اند نیازهای مختلف از جمله سلامتی آن ها را تامین کند. در واقع در جوامعی که اعتماد بین فردی شهروندان با الگوهای مساوات طلبانه تر بیشتر باشد؛ مشارکت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و سلامتی افزایش می یابد. اغلب دولت ها با تصویب سیاست هایی در زمینه های مختلف از جمله تندرستی و سلامت شهروندی، همه اعضای جامعه را برای سرمایه گذاری بیشتر بر سلامتی تشویق می کنند. این سیاست ها ممکن است در حوزه سلامتی با آموزش، رفاه و قوانین منطقه بندی شده و… همراه باشد. از جنبه دیگر در جوامعی که مازاد انباشت ثروت بوجود می آید، ممکن است این انباشت بر سطح اجتماعی تندرستی و سلامتی اثر گذارد. این اثر گذاری ناشی از روابط اجتماعی حاکم بر ساختار فضای مدنی جامعه شکل می گیرد، « نفوذ روابطاجتماعی فضای مدنی بر حوزه سلامت شروندان نیز پیامدهایی را برای بهداشت جمعی و رعایت حفظ سلامتی ایجاد می کند، هر قدر که روابط اجتماعی حوزه مدنی بر زیر ساخت های جامعه از جمله سلامتی و تندرستی تأثیر بگذارد، سرمایه اجتماعی ممکن است در حوزه سلامت باعث تعدیل نابرابری های طبقاتی، نژادی، قومی، جنسیتی ، دینی و سایر نابرابری های دیگر گردد. سرمایه اجتماعی از طریق شبکه های آشنایی متقابلی که شهروندان جامعه می توانند داشته باشند، این شکاف ها را پر می کند. و حتی می تواند شهروندان را با دیدگاه های متفاوت و نگرش هایی که در مورد سلامتی وجود دارد، آشنا کند. و با ایجاد یک روحیه بردباری، دامنه نفوذ روابط نهفته در آن، بر روابط اجتماعی، به ویژه مواردی همچون نابرابری بهداشتی را در زمینه های مختلف کاهش دهد.» ( ودادهیر و همکاران، ۱۳۸۷: ۱۳۸)
در واقع در یک جامعه مدنی در تمام سطوح سرمایه اجتماعی و برخی از اشکال سرمایه اجتماعی از طریق افزایش انتشار اطلاعات مرتبط با بهداشت و سلامتی می تواند بر رفتارهای مرتبط با تندرستی اثر گذارد. بدین ترتیب « بر اساس احتمال انتخاب هنجار های رفتاری سالم یا اعمال کنترل اجتماعی بر رفتارها مسائل و پیامدهای ضد سلامت کاهش یابد. این شبکه ها ممکن است وقوع جنایت، جرایمی که باعث تخریب و مخاطره سلامتی شهروندان شود؛ در جامعه کاهش یابد.. با در نظر گرفتن عوامل روانی- اجتماعی سلامتی، مشارکت در شبکه های مبتنی بر همکاری که در فضای مدنی گسترش زیادی یابد. ممکن است این مسئله به ایجاد اعتماد اجتماعی و افزایش سلانتی شهروندان اثر گذارد.»( کلمن، ۱۳۷۷: ۴۲۵) در تحقیقاتی که لاویس و استوارت در کانادا به انجام رسانند؛ نتایج بیانگر این است که، در سطح فردی ابزار اعتماد با برداشت فرد از وضعیت تندرستی و سلامتی خود ارتباط دارد، اما در پژوهش دیگر این نتیجه بدست نیامده، البته این بدان معنا نیست که اعتماد فردی الزاماً با تندرستی و سلامتی فردی رابطه ندارد.
پاتنام در اندیشه های خود اشاره به این می کند که، ظاهراً سرمایه اجتماعی در سطح اجتماع بر میزان سعادت سلامت افراد تاثیر می گذارد. مسلماً جنبه های ترکیبی سرمایه اجتماعی در فضای جامعه مدنی ممکن است از عوامل تعیین کننده بهداشت و سلامتی باشد، اما با تحقیقات اجتماعی که متخصصان بر روی بیماری ها انجام داده اند، و متخصصان دیگر، سال ها درباره روابط سطح فردی مطالعات عمیقی را انجام داده اند؛ درک و مدل سازی تاثیرات و جنبه های بافتی را دشوارتر از تاثیرات ترکیبی در زمینه اثر گذاری بر سلامت و تندرستی تلقی کرده اند؛ این مسأله بیانگر این است که، تأثیرات بافتی برای تحقیق و مفهوم پردازی نوید بخش تر است.
از بُعد دیگر سرمایه اجتماعی از طریق سه مکانیسم بر سلامت شهری می تواند تاثیر گذارد: « ۱- کوهن و همکارانش نشان دادند که روابط اجتماعی از طریق سیستم ایمنی بر سلامت از جمله سلامت شهری شهروندان اثر می گذارد. آنها پس از کنترل گستره ای از متغیر های مخدوش گر، نشان دادند که شبکه های اجتماعی متنوع اثری محافظتی در برابر ابتلا به عفونت های تنفسی و ویروسی اعمال می کنند. ۲- میزان سرمایه اجتماعی، ممکن است با رفتار هایی همبستگی داشته باشد که بر وضعیت سلامتی تأثیر می گذارند. طبق گزارش لیندسترم و دیگران سکونت در مناطقی که سرمایه اجتماعی پایینی دارند، ممکن است با میزان فعالیت جسمی پایین تر همبستگی داشته باشد. کاواچی و دیگران، دریافتند که سرمایه اجتماعی پایین، با میزان بالاتر جرم های منجربه خسارت و قتل همبستگی دارد. ۳- سرمایه اجتماعی ممکن است با ظرفیت منطقه جغرافیایی در ایجاد دسترسی شهروندان به خدماتی بهداشتی همبستگی داشته باشد.» ( خواجه دادی و همکاران۹۵:۱۳۸۶)
تاثیر عناصر سرمایه اجتماعی بر سلامت زندگی شهرنشینی شهروندان
در واقع خدماتی که بخش های مرتبط با سلامت مدیریت جامع شهری ارائه می دهد؛ تنها دسترسی به خدمات بهداشتی و سلامتی نیست؛ بلکه در واقع حوزه های اجرایی سلامت شهری باید مشوق روشی از زندگی باشند، که سلامتی را در اذهان شهروندان نهادینه کنند. مثلاً مخاطرات غیر سلامتی چون چاقی، استرس، اظطراب، فشارهای روحی و روانی در زندگی شهری را برای شهروندان علاوه بر آموزش مستمر و نهادینه سازی به صورت اجرائی موثر کاهش دهد. این پیامدهای موثر در واقع از طریق اجرای یک برنامه ریزی منسجم و هماهنگ بین سازمان های درون و برون مدیریتی یک شهر به صورت موثردر اذهان شهروندان به صورت مستمر و دائم آماده کرد، که خود ( شهروندان) بخواهند رفتارشان را در رابطه با مخاطرات سلامتی همراه با یک مشارکت متداوم، تغییردهند و شیوه زندگی سالم تری را در یک جامعه شهرنشین در عصر حاضر برای خود و اعضای خانواده جامعه شهرنشین آماده کنند. این پذیرش ناشی از این است که ابتدا باید الگوهای جدیدی را که شهروندان به آن ها اطمینان و اعتماد دارند، آموزش داد ونهادینه و فرهنگ پذیرکرد؛ و مدیران و کارگزاران بخش حوزه سلامت شهری در اذهان تمام اقشار جامعه شهری بقبولانند که این تغییرات می تواند منجربه بهبود سلامت زندگی شهرنشینی آنان خواهد شد. چنین منفعتی از سرمایه اجتماعی در کنار سایر عوامل دیگر می تواند بر استمرار رعایت این پدیده در زندگی شهروندان اثر گذار باشد.
پژوهشگران در شناسایی و تبیین سازوکارهایی که سرمایه اجتماعی توانسته بر سلامت شهری و تندرستی شهروندان تأثیر گذارد در مجموع به دو دسته از عوامل در سطح خرد ( فردی) و کلان ( جمعی) اشاره می کنند. « به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی از طریق تاثیر عناصر ترکیبی سرمایه اجتماعی چون سازوکارهای روانی – اجتماعی موثر بر سلامتی در سطح فردی از طریق مشارکت در شبکه ها یا پیروی از هنجارها نظیر تقویت عزت نفس، افزایش حمایت اجتماعی، عمل کردن سرمایه اجتماعی به عنوان ضربه گیر، و…) و تأثیرات عناصر بافتی همچون سازو کارهای اجتماعی – محیطی مرتبط با منافع حاصل از یکپارچگی اجتماعی و بالا بودن سطوح مشارکت و اعتماد اجتماعی در سطح جمعی موجب بهبود وضعیت سلامتی شهری شهروندان در ابعاد فردی و عمومی شده و به پیشگیری و درمان بیماتری های شهروندان کمک می کند.» ( ریاحی،۱۳۸۶: ۱۲۳ ) بر اساس این تاثیرات در ایران متاسفانه چون سرمایه اجتماعی در مراحل اولیه بوده پژوهشگران به طور عمده در گیر مفهوم سازی و اندازه گیری سرمایه اجتماعی اند و در مقایسه با کشورهای توسعه یافته کمتر تجربی و عملی قابل ملاحظه ای با استفاده از این مفهوم صورت گرفته است. این امر بویژه در حوزه سلامتی قابل مصداق می باشد. بر این اساس آشنایی با نتایج پژوهش های انجام یافته در سایر کشور ها مرتبط با اثرات عناصر سرمایه اجتماعی و سلامت شهری می تواند راهنمای مفیدی برای پژوهشگران این حوزه در ایران باشد و منبعی ارزشمند در راه شناسایی منافع عینی و ذهنی سرمایه اجتماعی برای پیشگیری، درمان و کاهش بیماری های شهروندان محسوب گردد، و در نهایت به ارتقاء سطح سلامت فردی و عمومی شهروندان مدد برساند.
سرمایه اجتماعی و کیفیت سلامت شهری
سرمایه اجتماعی نه تنها برای کسب مسائل وکار بسیار جالب و با اهمیت است، بلکه دلایل جالب و مهمتری نیز برای یادگیری چگونگی توسعه و استفاده از سرمایه های اجتماعی دارد. در جامعه ای که خوشبختی در زندگی وجود داشته باشد کیفیت زندگی و سلامت افراد پایدارتر است. این مسئله ناشی از رشد و پیشرفت ارتباط با دیگران و توسعه شبکه ای اجتماعی شکل می گیرد.در نهایت به خوشبختی، رشد و بالندگی، رضایت و زندگی هدفدار منجر می شود. بنابراین مهمترین هدف ایجاد شبکه های اجتماعی افزایش مشارکت فرد در ارتباط با دیگران و انجام وظیفه او در قبال زندگی می باشد. در نتیجه خوشبختی و سلامتی خود به خود بوجود می آید.پس« افرادی که شبکه های ارتباطی خوبی دارند، از سلامتی جسمی و روحی بهتری سود می برند.اثرات ارتباطات در افزایش سلامتی افراد طی مطالعات و تحقیقات فراوانی به اثبات رسیده است. این اثرات را می توان از کاهش خطر ابتلاء به بیماری های جدی تا رهایی از سرماخوردگی معمولی طبقه بندی کرد. در میان افرادی که بیمار می شوند، آنهایی که شبکه های ارتباطی قوی برخوردارند در مقایسه با افرادی که منزوی هستند و به تنهایی زندگی می کنند، سریعتر بهبود می یابند.» ( الوانی و همکاران،۲۰:۱۳۸۵) بر این اساس افرادی که از شبکه های اجتماعی مناسبتری برخور دار باشند، چون دارای سلامتی بالاتری هستند، پس طول عمر بیشتری خواهند کرد، و کیفیت زندگی بهتری را از تمام جنبه ها نسبت به دیگران تجربه می کنند.پس « شبکه های اجتماعی مطلوبتر باعث بهبود و افزایش سلامتی، رفاه و خوشبختی می شود. افراد و سازمان ها از فواید شبکه های مطلوب بهره می برند که این خود خبر خوبی است. بنابراین سرمایه اجتماعی با کیفیت سلامتی زندگی نیز پیوند خورده است، شبکه ای از روابط مطلوب، خوشبختی، رضایت از زندگی و هدفدار منتهی می شود. یک شبکه مطلوب باعث تقویت سلامتی و طول عمر می شود.» ( توسلی و همکاران ،۱۳۸۴: ۸)
براساس نظریات وولکاک و نارایان سرمایه اجتماعی در سه بُعد می تواند با کیفیت زندگی که بخشی از آن مرتبط با سلامت زندگی شهروندان است رابطه موثر داشته باشند. این سه بُعد به صورت ” روابط محدود یا درون گروهی بین شهروندان، سرمایه اجتماعی اتصالی یا برون گروهی، و سرمایه اجتماعی ارتباطی” با سلامتی شهروندان رابطه دارد.« سرمایه اجتماعی محدود که بر منابع شخصی از قبیل پیوندهای صمیمی، خانوادگی و دوستی تکیه کرده بر سلامت شهروندان اثر می گذارد؛ افزایش تفاهم، حمایت و پشتیبانی درون گروهی در کاهش مشکلات و نتایج مطلوب سلامت عمومی شهروندان موثر است.سرمایه اجتماعی برون گروهی نیز با تکیه بر شبکه های ارتباطات نامتجانس تر برون گروهی از قبیل عضویت در انجمن های مختلف از جمله حمایت از بیماران و… می تواندوع زندگی و کیفیت سلامتی شهروندان تاثیر گذارد. سرمایه اجتماعی ارتباطی نیز با تاکید بر ارتباطات عمودی بین شهروندان که همراه با ارتباط سطوح پایین قدرت با سطوح بالای قدرت مرتبط است بر بهزیستن شهروندان اثر گذار است.» ( سلطانی و همکاران :۱۳۹،۱۳۸۶)بر اساس این دیدگاه وولکاک و نارایان بهبود کیفیت زندگی به طور عام و سلامت شهروندان را در ابعاد متنوع آن به طور خاص مستلزم هم افزایی بین بُعد یاد شده سرمایه اجتماعی تلقی می کنند.
منفعت سرمایه اجتماعی و سلامت شهری
در واقع افزایش سرمایه اجتماعی مدیریت شهری هر جامعه ای مرتبط با انسجام اجتماعی شهروندان آن جامعه خواهد بود. از جنبه دیگر انسجام اجتماعی و سلامتی در هر جامعه ای باهم ارتباط دارند، این ارتباط را می توان حداقل بیش از یک قرن در اواخر قرن ۱۹ در اندیشه های امیل دورکیم مورد مطالعه و تأمل قرار داد.
دورکیم نشان داد که تعداد خودکشی ها در جوامعی که انسجام اجتماعی کمتری دارند،بیش تر است تا جوامعی که ارتباطات منسجم تری دارند. بر اساس چنین پارامتری می توان بیان کرد که در مورد همبستگی کلی بین سطح سلامتی و ارتباطات اجتماعی از دهه ۱۹۷۰ مدارک و شواهدی در دست است که نشان داده است نرخ مرگ و میر مردمی که شبکه اجتماعی قوی تری دارند نصف یا یک سوم نرخ مردمی است که ارتباطات ضعیف اجتماعی با یکدیگر دارند. که این پیامد را می توان از منافع سرمایه اجتماعی و نتایج آن بر زندگی افراد در تمام حوزه ها دانست.
در فرایند اجرایی مدیریت شهری یک شهر هرچه حوزه های فرهنگی ، اجتماعی مدیریت شهری با هر طبقه ای از شهروندان ارتباطات اجتماعی قویتری داشته باشند، و شهروندان را با خطرات روحی، روانی و جسمانی سلامت انسانی آشنا و آگاه تر نمایند باعث افزایش انسجام اجتماعی شهروندان در حفظ سلامتی وافزایش اعتماد شهروندان نسبت به مدیریت شهری خواهند شد. این مسئله می تواند از منافع سرمایه اجتماعی بر زندگی انسان تلقی کرد.
در واقع حوزه های مرتبط با سلامت شهری مدیریت جامع یک شهر می تواند با استفاده از طرح های پژوهشی و نتایجی که از تحقیقات مرتبط با سلامت شهروندان بدست می آورند برنامه ریزی های بلند و کوتاه مدتی را با توجه به سن، درآمد و طبقه اجتماعی شهروندان برای برخورداری از پارامترهای اختصاصی و عمومی سلامت شهری قرارداد. این پارامترها در واقع بیانگر نفع ارتباطی سرمایه اجتماعی با سلامت شهری را در مدیریت شهری تلقی می گردد.
از بُعد دیگر هنگامی که نوعی انسجام و همبستگی اجتماعی بین دستگاه ها و سازمان های مرتبط با مدیریت شهری وجود داشته باشد، باعث این خواهد شد که از طریق بهره مندی اقشار مختلف یک جامعه شهری به صورت ثابت و واحد از خدمات سلامت شهری بتواند بخشی از نابرابری های اجتماعی مرتبط با پارامتر سلامتی را کاهش داد، این تنزل ناشی از اهمیت دادن به شبکه های اجتماعی مختلف و متعدد شهروندان در هر منطقه ای می باشد که این پیامد را هم می توان منفعت سرمایه اجتماعی بر سلامت دانست.
انسجام اجتماعی در بین واحد ها و سازمان های مدیریت شهری مرتبط با سلامت شهری در کاهش اضطرابات، افسردگی و سوء بهداشت شهروندان نقش موثری در نفع سرمایه اجتماعی با سلامت شهری دارد. به نظر پاتنام می توان حدس زد که ارتباط منفعت سرمایه اجتماعی با سلامت و بهداشت شهری به چهار دلیل اهمیت دارد: « اول شبکه های اجتماعی متنوع شهروندان به گونه ای کمک های مادی را در اختیار شهروندانی قرار می دهند که بتوانند اضطراب زندگی شهرنشینی شان را کاهش دهند. دوم شبکه ها اجتماعی شهروندان با یکدیگر و ارتباط این شبکه های اجتماعی با مدیریت اجرایی سلامت شهری باعث تقویت معیارهای سلامت و بهداشت فردی و اجتماعی بر زندگی شهروندان شده است؛ سوم شبکه های اجتماعی شهری در قالبNGO ها بهتر می توانند خدمات بهداشتی و سلامتی را به شهروندان که متقاضی هستند ارائه دهند. چهارم تعامل و فعالیت اجتماعی مسمتر مجریان مدیریت شهری با شهروندان در حوزه سلامت و بهداشت اجتماعی ،فردی، روانی و جسمانی سبب فعالتر گردیدن سیستم دفاعی بدن در برابر هرگونه مخاطرات مختلف شهری خواهد شد.» ( شجاعی باغینی،۱۳۸۷: ۸۶)
تعاملات سرمایه اجتماعی و سلامت شهری با توسعه اجتماعی
سرمایه اجتماعی با توسعه اجتماعی جوامع بالاخص جامعه شهری رابطه دارد.در واقع هر جامعه ای برای حفظ و پایداری توسعه اجتماعی زندگی شهروندان خود تاکید بر حفظ و تقویت سرمایه های انسانی و اجتماعی خواهد کرد؛ که یکی از این ابزارهای تقویت می تواند سلامت شهروندان باشد. توسعه اجتماعی بی تردید با مسئولیت پذیری شهروندان و عوامل اجرایی حکومتی از جمله مدیران مجموعه های شهری در خصوص حوزه سلامت شهری ارتباط خواهد داشت؛ بخشی از این مسئولیت پذیری، مرتبط با بهبود و رفاه سلامتی شهروندان است، که می توان در حفظ سرمایه اجتماعی ، سلامت شهری و توسعه پایدار مورد توجه قرار گیرد. « سرمایه اجتماعی مفهومی جدید در سلامت از جمله سلامت شهری است که به عنوان یک عامل اجتماعی تعیین کننده مطرح می شود. مطالعات نشان می دهد که اختلاف بین مناطق شهری و حتی کشورها در سطح و میزان توسعه اجتماعی و اقتصادی، سلامتی و رفاه حاصل از اختلاف آنها در ذخیره سرمایه اجتماعی است. بر این اساس سرمایه اجتماعی ویژگی گروه های اجتماعی است و نه افراد، این پدیده بر اساس تجارب مشترک شهروندان جامعه و ارتباطات انجمنی آن ها بایکدیگربه وجود می آید، که حس اعتماد و بده بستان متقابل را ترویج می دهد. بر این اساس سرمایه اجتماعی در جامعه شهری منبعی جمعی برای ارتقاء سلامت شهروندان تلقی می گردد. که احتمالا در طول زمان این مساله اندوخته شده و رسیدن به اهدافی چون سلامت شهروندان را برای مجموعه مدیریت شهری تسهیل می کند.» ( خواجه دادی و همکاران۹۵:۱۳۸۶) بر اساس پژوهش های انجام یافته در اواخر قرن بیستم و سالهای ابتدایی قرن حاضر سنجش سرمایه اجتماعی از طریق “اعتماد، اشتغال،مشغولیت مدنی، شبکه های اجتماعی” شاخص های معتبری برای تعامل مثبت این سه پدیده اجتماعی تلقی می گردد.
بر اساس این پارامترهای اجتماعی، اعتماد یکی از نشانگرها و شاید مهمترین نشانگر در بین پارامترهای ذکر شده در سطور قبل، که در سنجش سرمایه اجتماعی و سلامت شهری شهروندان که منجربه توسعه اجتماعی پایدار خواهد شد، باعث تقویت این سه پدیده بایکدیگر می گردد. در واقع اعتماد موجود در شبکه های رسمی و غیر رسمی شهروندان به آنان کمک خواهد کرد تا به آموزش بهداشت و اطلاعات دسترسی به تندرستی و سلامتی دست یابند، هرچه نظام مدیریت شهری یک جامعه با ارائه مراقبت های بهداشتی بیشتری در بین شهروندان توجه خاص نمایند، بهتر می توانند سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار جامعه را حفظ کنند.در یک مجموعه مدیریت شهری که توجه بیشتری به ساختن زیر بناهای بهداشتی و اصلاح آنان به طور جمعی می شود؛ این مساله کمک بیشتری به ارتقای سلامت شهروندان خواهد کرد؛ که در توسعه اجتماعی و حفظ سرمایه اجتماعی مدیریت وقت اثر گذار است.در یک مجموعه سلامت شهری هرچه مدیران و کارگزان اجرایی شهر به دنبال ارتقاء پیشگیری از هرگونه آسیب و ترویج هنجارهای فرهنگی سلامتی باشند؛ بیشتر بر نقش توسعه پایدار سلامت شهروندان اثر می گذارند.در واقع این بخش در کنار مداخلات پزشکی با عواملی چون سرمایه اجتماعی و تغییر پذیری اذهان شهروندان برای بهره مندی از یک رفاه و آسایش در ارتقاء سلامت شهری اثر گذار است.
مجموعه حوزه سلامت شهری از طریق پایش و گزارش دهی شرایط سلامتی شهروندان و روندهای اجتماعی و زیست محیطی مناطق شهری و افزایش آگاهی برنامه ریزان، مدیران خدمات بهداشتی شهر و درگیرکردن شهروندان محلات در اجرا برنامه های سلامتی و مشارکت نمودن سازمان های مرتبط با آموزش سلامت شهری و نظارت دقیق و احساس کنترل برای ارتقاء و توانائی های تقویت سرمایه اجتماعی سلامتی در محلات شهری باعث بهبود ارتباطات و افزایش دانش و مهارت شهروندان در توسعه پایدار سرمایه اجتماعی سلامت شهری خواهد شد.
راهکارها و پیشنهادها
در واقع عده ای براین عقیده هستند که درآمد با سلامت شهروندان ارتباط تنگاتنگی دارد. از سوی دیگر در جوامعی که هرچه تولید ناخالص ملی افزایش بیشتری داشته باشد، سرانه سلامت بالاتر خواهد بود؛ که این مسأله الزاماً منجربه سالم تر بودن ملت ها و افراد آن ملل نگردیده است. از نظر ریچارد ویلکینسون « در میان آن دسته از کشورهای عضو سازمان توسعه و. همکاری های اقتصادی که دارای حد خاصی از ثروت اجتماعی هستند، کشورهایی که از درآمد ناخالص سرانه بیش تری برخور دارند الزاماً سالم تر نیستند. » ( تاج بخش،۱۳۸۵: ۶۱۵) بر اساس این رابطه مللی که شهروندانش را از طریق افزایش قدرت خرید ( بر اساس درآمد)- قدرت دانش ( بر اساس تحصیلات) و قدرت اشتغال ( بر اساس وجهه و کنترل) حمایت می کند بیشتر به حفظ بهبود و وضعیت سلامت شهروندانش کمک می کند. در واقع در جوامع می توان این فرض نسبی را بیان کرد که، یک سری از معیارهای روانی و اجتماعی شهروندان می تواند همانند ثروت و درآمد بر تندرستی و سلامت زندگی شهرنشینی اثر گذارد، آنچه که در این امر مهم و بسیار با اهمیت تلقی می گردد، آن است که شهروندان درک خاصی از خویشتن و جایگاه شان را در مقایسه با دیگران در تمام حوزه های زندگی از جمله سلامت باید دارا باشند. هنگامی که این مقایسه را با دیگران می کنیم، استنباط بر این است که در جایگاه پایین تری نسبت به دیگران قرار خواهیم داشت، پس از نظر تندرستی دچار مشکل خواهیم شد، این مسأله نشان می دهد که درآمد، ثروت و تندرستی و سلامت در درون ملت ها ( نه در میان ملل) بایکدیگر ارتباط دارد. در واقع هنگامی که ما خود را با هم سن و سالان و افراد طبقه اجتماعی خود که در یک کشور و شهر زندگی مقایسه می کنیم باید برایمان مهم تلقی گردد، نا اینکه خود را با دیگر ملل و جوامع مقایسه کنیم. این اهمیت در حوزه سلامت می تواند بر افزایش سرمایه اجتماعی اثر گذار باشد.
در واقع در جامعه شهری افراد و شهروندانی که به سمت رفتارهای خطر پذیر سوق می یابند نشانگر این است که سلامتی و تندرستی اجتماعی روانی برایشان اهمیتی ندارد؛ پس در جهت استمرار رفتارهای ناسالم تلاش بسیاری می کنند که این موجب افول سرمایه اجتماعی (چون کاهش اعتماد و هنجارهای اجتماعی) در بین شهروندان نسبت به سرمایه اجتماعی می گردد. چنین توزیعی به بهداشت و سلامت شهری رفتارهای نابرابر شهروندان لطمه وارد خواهد کرد. بر اساس این مسئله برخی از منتقدان بر این عقیده اند که درآمد بر تندرستی تأثیر دارد ، که این اصل ناشی از منابع نیست « آنچه که مهم است، درک شهروندان از خویشتن و جایگاه خویشتن در مقایسه با دیگران است. هنگامی که شهروندان خود را با سایر شهروندان شهر مقایسه می کنند، و هنگامی که در مقایسه با آنها در جایگاه پایین تری از سلامتی قرار گرفتند از نظر تندرستی به مشکل دچار می شوند. به واقع می توان گفت آنچه که اهمیت دارد مقایسه شهروندان از نظرسلامتی در میان یکدیگر بسیار با اهمیت است ، و منجربه شکل گیری رابطه سرمایه اجتماعی با سلامتی و تندرستی در ابعاد مختلف می گردد.» (همان: ۶۱۷)
بر اساس این راهکارها و استراتژی هایی که مجموعه مدیریت شهری در ارتباط با سرمایه اجتماعی و سلامت شهری شهروندان در ابعاد و حوزه های مختلف می تواند داشته باشد پیشنهاداتی را برای بسط و توسعه پایدار این دو پدیده اجتماعی بیان کرده ایم که به شرح ذیل آمده است:
الف)آموزش مهارت های زندگی در زمینه نحوه برقراری ارتباط سازنده شهروندان با اطرافیان و سازمان های مرتبط با سلامت شهروندی بر تقویت اعتماد متقابل به د یگران و مجموعه خدمات سلامتی مدیریت شهری و علاقه شهروندان به جامعه توسط این شبکه ای ارتباطی از همان دوران کودکی گام ارزنده ای برای توسعه پایدار یک جامعه شهری سالم می باشد.
ب) ایجاد انجمن ها و سازمان های غیر دولتی و مشارکت فعال این انجمن ها برای افزایش روز افزون سلامتی بر اعتماد متقابل شهروندان با مجموعه مدیریت شهری منجربه تقویت سرمایه اجتماعی و در نتیجه افزایش سلامت شهری در ابعاد مختلف خواهد شد.
ج) افزایش مشارکت فعال شهروندان در انجمن های داوطلبانه سلامتی که توسط مدیریت شهری برای گسترش و بسط تعاملات شهروندان یک شهر خواهد شد در نتیجه باعث افزایش سلامتی شهروندان جامعه خواهد شد.
نتیجه گیری
سرمایه اجتماعی مجموعه ای از هنجارهای موجود در جامعه است که نوعی نظم اجتماعی را برای افراد از طریق ارتباط متقابل ایجاد می کند. در یک سیستم مدیریت شهری باید سلامت اجتماعی ، روانی، جسمی و… شهروندان را تأمین کرد. این انتظار در قالب مشارکت شهروندان باعث افزایش اعتماد اجتماعی شهروندان نسبت به مدیریت وقت خواهد شد. چنین فرایندی باعث افزایش احساس مسئولیت وجدان شهرنشینان برای حفظ سلامت بهداشتی- روانی و اجتماعی شهروندان می گردد. سلامت شهری و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی از طریق. تعاملات و کنش های متقابلی که مسئولان و مجریان با شهروندان دارند؛ باعث خواهد شد که، هنجارهای اجتماعی سلامتی به صورت تدریجی در اذهان شهروندان نهادینه گردد.
امروزه، شهروندان از طریق پیوند ارتباطی که با بایکدیگر بر قرار می کنند؛ به حوزه سلامت روحی و روانی، جسمی و محیطی خود توجه می کنند. مدیریت بخش سلامت شهری باید برای افزایش سرمایه اجتماعی خود درآمدهای مربوط به سلامت شهری را صرف امور زیر بنایی تر و پایدارتر نماید. ارتباط سرمایه اجتماعی با سلامت شهری شهروندان از طریق پارامترهایی چون اعتماد و تعامل متقابل،افزایش روح جمعی نسبت به آینده سلامتی شان و… شکل می گیرد. این مسأله ناشی از همکاری جمعی حاصل می گردد؛ که متاسفانه در جامعه ایران به دلیل سیاست زدگی غلط مدیران شهری این ارتباط به هدر رفته است. هدف از ارتباط این دو پدیده باعث بسط تدوام تعامل شهروندان و مسئولان برای کاهش هزینه های نامربوط و بی جهت سلامت شهری خواهد شد. از سویی سرمایه اجتماعی از بُعد اعتماد و تقویت هنجارهای سلامتی می تواند یک شهر سالم و با نشاط را فراهم کند. این هدف باید از طریق برنامه های اجرایی و موثر، همراه با نظارت مستمر، جامعه پذیرتر و فرهنگ پذیرانه تر شکل گیرد.
سرمایه اجتماعی از طریق تأثیرات بافتی و ترکیبی بر تندرستی شهروندان اثر دارد، این تاثیرات بر سلامتی و طول عمر شهروندان موثر است. الگوهای دوستی ، آسودگی و اعتماد اجتماعی شهروندان به یکدیگر، تماس اجتماعی با دوستان و رفع اضطراب ها و کاهش احساس ناتوانی از داشتن سلامت، حمایت از یکدیگر ، آشنایی متقابل با سایر شهروندان، و… از تاثیرات ترکیبی سرمایه اجتماعی بر حفظ تندرستی و سلامتی شهروندان است. عواملی چون رشد نهادهای بورکراتیک ، تمرکز و تخصص در حوزه سلامت برنامه ریزی در قالب تشکیل یک دولت رفاه، پیروی مصّرانه افراد سیاسی از برنامه های سلامتی و تندرستی بعد از به قدرت رسیدن ، ترویج الگوهای مساوات طلبانه و مشارکت آمیز شهروندان در حوزه سلامت ،آموزش الگوهای رفتار سلامت گونه در زندگی، اختصاص بودجه مازاد حکومت به امر سلامت شهروندان، کاهش نابرابری های بهداشتی و قومیتی و نژادی در بین شهرندان و… از تاثیرات زمینه ای و بافتی سرمایه اجتماعی بر سلامت شهروندان است.
در واقع در یک جامعه مدنی ،سرمایه اجتماعی مرتبط با سلامتی از طریق افزایش انتشار اطلاعات مرتبط با بهداشت و تندرستی و نهادینه کردن رفتارهای صحیح سلامتی شکل می گیرد. همچنین اعتماد فردی با تندرستی و سلامتی در برخی از تحقیقات جوامع عامل موثر سرمایه اجتماعی بر سلامت و میزان سعادت فردی تلقی گردیده است.
سرمایه اجتماعی بر بهره مندی از خوشبختی اثرگذار است. این مسئله منجربه رشد و بالندگی، رضایت و زندگی هدفدار جامعه شهروندی خواهد شد؛ این پیامد از همان سنین کودکی باید نهادینه و جامعه پذیر گردد. این نوع مشارکت شهروندی بر طول عمر افراد،اثر می گذارد؛ و از سوی دیگر خدمات متنوع مدیریت سلامت شهری را در حوزه های اجرایی، با یک روش مشوق برانگیز زندگی همراه خواهد کرد، این منفعت می تواند سلامتی را در اذهان شهروندان از طریق اجرای یک برنامه ریزی درون و برون سازمانی با یک مشارکت متداوم، تغییردهنده؛ به سمت یک زندگی سالم، شهروندان را سوق دهد. کیفیت زندگی بهتر و سالم تر بر سرمایه اجتماعی از طریق انسجام اجتماعی شهروندان و همبستگی آنان در حوزه مشارکت مستمر رعایت تندرستی و سلامتی در تمام جنبه هایی که مرتبط با رفتارهای سلامتی انسان است از منافع اساسی سرمایه اجتماعی بر سلامت است. در فرایند اجرایی مدیریت شهری آشنایی و آگاهی با مخاطرات سلامتی باعث نفع سرمایه اجتماعی بر سلامت شهرنشینی خواهد شد.استفاده از طرح های پژوهشی و نتایجی آن ها در برنامه ریزی های بلند و کوتاه مدت متناسب با سن، درآمد و طبقه اجتماعی و سایرپارامتر های شهروندان از دیگر منافع سرمایه اجتماعی برسلامت شهری است. از بُعد دیگر همبستگی اجتماعی بین سازمان های مرتبط با مدیریت شهری باعث بهره مندی اقشار مختلف از خدمات سلامت شهری و کاهش نابرابری های سلامتی خواهد شد؛ این انسجام اجتماعی در کاهش استرس ها، افسردگی ها و سوء بهداشت و سوء تغذیه شهروندان نقش موثری دارد. بر اساس آنچه که تا بحال بیان کردیم؛در واقع در جوامع یک سری از معیار های روانی و اجتماعی شهروندان چون ثروت و درآمد بر تندرستی و سلامت زندگی شهرنشینان اثر می گذارد، اما آنچه که بین سلامت شهروندان و سرمایه اجتماعی مهم است بررسی استفاده از خدمات و امکانات سلامتی در درون یک جامعه مهم است ؛ نه اینکه ما این امکانات را با سایر ملل از نظر درآمد وتولید سرانه سلامتی شهروندان دیگر مقایسه کنیم. سرمایه اجتماعی با توسعه اجتماعی شهرها رابطه دارد. توسعه اجتماعی از طریق مسئولیت پذیری شهروندان و عوامل اجرایی حکومتی بر حوزه سلامت شهری تاثیر می گذارد. سنجش سرمایه اجتماعی از طریق “اعتماد، اشتغال،مشغولیت مدنی، شبکه های اجتماعی” شاخص های معتبری برای تعامل مثبت توسع اجتماعی و سلامت پایدار شهری می باشد. مجموعه حوزه سلامت شهری از طریق اجرای فرایندها و روندهای اجتماعی و زیست محیطی مناطق شهری باعث افزایش آگاهی شهروندان در اجرا برنامه های سلامتی و مشارکت نمودن سازمان های مرتبط با آموزش سلامت شهری خواهند شد علاوه براین، نظارت دقیق برای ارتقاء و توانائی های تقویت سرمایه اجتماعی سلامتی در محلات شهری باعث بهبود ارتباطات و افزایش مهارت شهروندان در توسعه پایدار سرمایه اجتماعی و سلامت شهری خواهند شد.
منابع
الوانی- شیروانی، سید مهدی- علیرضا، ۱۳۸۷. سرمایه اجتماعی مفاهیم و نظریه ها. انتشارات مانی، اصفهان
تاج بخش،کیان،۱۳۸۷.سرمایه اجتماعی ( اعتماد- دموکراسی- توسعه). ترجه افشین خاکباز- حسن پویان، نشر شیرازه، تهران.
توسلی- موسوی، غلام عباس- مرضیه،۱۳۸۴. مفهوم سرمایه در نظریات کلاسی و جدید با تأکید بر نظریه های سرمایه اجتماعی. نامه علوم اجتماعی، ش. ۲۶، دوره زمستان، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
خواجه دادی و همکاران،قربان،۱۳۸۶. سرمایه اجتماعی، سلامت و توسعه: ارتباطات و تعاملات. مجموعه خلاصه مقالات همایش سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران، سازمان آموزش و پژوهش مدیریت برنامه ریزی ریاست جمهوری، تهران
ریاحی،محمد اسماعیل،۱۳۸۶. توصیف رلبطه بین سرمایه اجتماعی با سلامتی و تبیین سازوکارهای تاثیر گذار. مجموعه خلاصه مقالات همایش سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران، سازمان آموزش و پژوهش مدیریت برنامه ریزی ریاست جمهوری، تهران.
سلطانی- جمالی، طاهره- مژده،۱۳۸۶. بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت روانی.مجموعه خلاصه مقالات همایش سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران، سازمان آموزش و پژوهش مدیریت برنامه ریزی ریاست جمهوری، تهران
فاین، بن، ۱۳۸۵. سرمایه اجتماعی و نظریه اجتماعی. ترجمه م. ک. سروریان، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی غیر انتفاعی، تهران.
فوکویاما، فرانسیس،۱۳۸۵. پایان نظم اجتماعی و سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه غلام عباس توسلی، نشر حکایت قلم نوین، تهران.
فیلد، جان ۱۳۸۵. سرمایه اجتماعی. ترجمه جلال متقی، موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، تهران.
کلمن، جیمز، ۱۳۷۷.بنیادهای نظری اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، تهران.
گزارش تحقیقی کمسیون بهره وری استرلیا،۱۳۸۷.سرمایه اجتماعی و تاثیر آن بر سیاستگذاری عمومی. مترجم مرتضی نصیری، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و فناوری تحقیقات، تهران.
مجموعه مقالات، ۱۳۸۷.مبانی مفهوم سرمایه اجتماعی. مترجم، محمد مهدی باغینی و همکاران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و فناوری تحقیقات، تهران.
وداد هیر و همکاران، داوود، ۱۳۸۷. بررسی بهداشت و سلامت اجتماعی زنان در شهر تهران. مجله علمی پژوهشی زنان، شماره ۲۲، دوره سوم، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
* هیت علمی گروه علوم اجتماعی ( جامعه شناسی) دانشگاه پیام نور خراسان جنوبی- عضو پیوسته انجمن انسان شناسی ایران
Email: sharbatiyan@pnu.ac.ir
