سه سال پیش وقتی که فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی شده بودم؛ در جلسه ای از راهنمایی های مدیر موسسه “انسان شناسی و فرهنگ” بهره بردم. ایشان به من توصیه نمود که به جنوب برگردم و درباب فرهنگ و جامعه این منطقه تحقیق و پژوهش نمایم. جلسه ای که برای من سراسر ایده و اندیشه بود. پذیرفتم و تهران را بعد از پنج سال به مقصد زادگاهم؛ برازجان (شهری در استان بوشهر) ترک نمودم. از همان نخستین ماه های حضورم در جنوب، ایده ای که گرته برداری شده از موسسه انسانشناسی و فرهنگ و موسسات دیگری مانند موسسه مطالعاتی “رخداد تازه” بود، در ذهنم شکل گرفت. این ایده خود را به شکل نهادی مدنی – اجتماعی با عنوان “انجمن هامون ایران” بازتعریف کرد و از پاییز ۱۳۹۱ شکل گرفت و فعالیت های مطبوعاتی، مجازی و گفت وگویی خود را به عنوان تشکلی غیردولتی در جنوب ایران صورتبندی نمود.
هامون؛ بازگشت به جامعه مدنی
نوشته‌های مرتبط
وقتی “انسان شناسی و فرهنگ” الگوی یک نهاد مدنی دیگر می شود
(www.hamooniran.com)
اشاره:
سه سال پیش وقتی که فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی شده بودم؛ در جلسه ای از راهنمایی های مدیر موسسه “انسان شناسی و فرهنگ” بهره بردم. ایشان به من توصیه نمود که به جنوب برگردم و درباب فرهنگ و جامعه این منطقه تحقیق و پژوهش نمایم. جلسه ای که برای من سراسر ایده و اندیشه بود. پذیرفتم و تهران را بعد از پنج سال به مقصد زادگاهم؛ برازجان (شهری در استان بوشهر) ترک نمودم. از همان نخستین ماه های حضورم در جنوب، ایده ای که گرته برداری شده از موسسه انسانشناسی و فرهنگ و موسسات دیگری مانند موسسه مطالعاتی “رخداد تازه” بود، در ذهنم شکل گرفت. این ایده خود را به شکل نهادی مدنی – اجتماعی با عنوان “انجمن هامون ایران” بازتعریف کرد و از پاییز ۱۳۹۱ شکل گرفت و فعالیت های مطبوعاتی، مجازی و گفت وگویی خود را به عنوان تشکلی غیردولتی در جنوب ایران صورتبندی نمود. من به عنوان یکی از اعضای هیئت موسس انجمن هامون ایران (NGO) همواره موسسه “انسانشناسی و فرهنگ” را به عنوان الگویی بسیار موفق و خلاق برای یک نهاد مدنی علمی به مثابه اجتماع گفتمانی در نظر دارم؛ ازهمین رو همواره در تلاش بوده ام که ارتباط خودم را با این موسسه حفظ نمایم. در ادامه شرح مختصری درباب دو سال فعالیت مدنی “انجمن هامون ایران” ارائه می شود.
درباره انجمن “هامون”:
سرچشمه های فکری و معرفتی انجمن هامون برگرفته از ایده “هویت چهل تکه” داریوش شایگان می باشد؛ یعنی بر این اساس «انجمن هامون ایران» به این نکته قائل است که هویت ایرانیان در هزاره سوم برساخته شده از سه هویت تمدنی “ملی، مذهبی و مدرن” می باشد که باید به هر سه این هویت ها توجهی عمیق و متوازن داشت. همین خاستگاه فکری باعث شده است که در تمامی برنامه های “هامون” به هرسه این حوزه های هویتی پرداخته شود و در شکل بخشیدن به اهداف انجمن، شهروندانی فعال به ویژه جوانان با نگرش های متفاوتی مشارکت داشته باشند.
الف) نخستین دلیل استفاده از نام «هامون» برای عنوان این نهاد مدنی غیردولتی این بوده و هست که هامون؛ به دشتی وسیع و گسترده گفته می شود که می تواند در خود حجم عظیم و متفاوتی از جریان های زیستی را پذیرا باشد، ازهمین رو بر اساس ایده اصلی راه اندازی انجمن هامون که در پی ایجاد شبکه ای از تفکرات و اندیشه های چهل تکه (ایرانی/ اسلامی/مدرن) بود، می توانست این معنا را به خوبی به مخاطب و شهروندان منتقل نماید. از سویی وجه تسمیه دیگر این عنوان می تواند برگرفته شده از فضای زیستی بنیانگذاران انجمن هامون نیز باشد که از دشتستان برآمده اند و همین جریان اقلیمی و اکولوژیک نیز در عنوان بندی انجمن می توانست دخیل باشد؛ چنانچه دشتستان در خود دشت ها و هامون های وسیع و گسترده ای دارد. ملاحظات زیست محیطی همچون دریاچه خشک شده هامون (و البته با زنده شدن این دریاچه در روزهای اخیر) و یا ملاحظات سینمایی درباب فیلم “هامون” اثر داریوش مهرجویی که نماد شاخص روشنفکری در سینمای ایران هست، همگی دلایلی بود تا این عنوان، برای انجمن هامون برگزیده شود. «اسماعیل حسام مقدم» با مشارکت چند فعال مدنی و فرهنگی دشتستان؛ مبدع خلق انجمن هامون می باشد.
ب) انجمن هامون از همان ابتدا به سمت ترویج برخی از واژگان و مفاهیم مغفول مانده در جامعه حرکت نموده است. مفاهیم فراموش شده ای مانند حقوق شهروندی، حقوق اقلیت ها (مانند معلولین، قومیت ها، حاشیه نشینان، مهاجرین، …)، سبک زندگی،گفت وگو، تمرین مدارا، مردمسالاری دینی، کودکان، نوجوانان و جوانان، زنان، سالمندان، آموزش، بهداشت، محیط زیست، صلح پایدار، زندگی روزمره، فرهنگ عامه مردم، کتاب، اندیشه، کارگران، عدم خشونت، آزادی و عدالت، انسانیت، اخلاق مدنی، تشکلهای غیردولتی، نهادهای خیریه، درک حضور دیگری و… برای دست یازیدن به این مفاهیم و کسب تجربه های زیستی آن در کنش اجتماعی، همواره نیازمند به جذب نوجوانان و جوانان در همه ی موضوعات یاد شده می باشد؛ زیرا از دیرباز نوجوانان و جوانان از سرمایه های بالقوه ی یک جامعه ی فعال به شمار می رود و در دست یافتن به شهروندانی مشارکت جو و پرسش گر حضور جوانان در عرصه های اجتماعی ضروری به نظر می رسد.
مفاهیم برشمرده شده در سطرهای پیشین، همواره در برخوردهای سیاست زده به حاشیه رانده می شود و عملن جامعه مدنی به اولویت های آخر زیست روزمره مردم تقلیل پیدا می کند. انجمن هامون در نخستین حضوری که در فضای افکار عمومی در این یکسال و نیم داشته، در پی آن بوده که این مفاهیم را در سطح گسترده ای از شهروندان خصوصن در بین نوجوانان و جوانان گسترش دهد. برای همین هدف، چندین ویژه نامه درباره حقوق شهروندی معلولیت، تفسیر منشور حقوق شهروندی، ادبیات و ترجمه، سینما و ناخودآگاه انسانی و … در فضای مطبوعاتی استان بوشهر با مشارکت جوانان و نوجوانان علاقمند به موضوعات مطرح شده، منتشر نموده است. غلامرضا شبانکاره، عضو هیات موسس انجمن و مسئول کلی تدوین صفحات هامون در نشریات استان بوشهر می باشد.
پ) در کنار این فعالیت های مطبوعاتی، انجمن هامون اقدام به راه اندازی جلساتی با عنوان “عصرانه فرهنگی هامون” (که از تیرماه ۹۲ تا به حال ۷۰ جلسه از این جلسات را هر هفته برگزار نموده) کرده که هرهفته با مشارکت و حضور فعالانه ی جوانان و دانشجویان در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار می شود. ایده مشارکت مدنی که انجمن هامون در پی اش بوده و هست؛ مبتنی بر این می باشد که با ایجاد زمینه هایی برای مشارکت با دیگر نهادهای مدنی غیردولتی خصوصن قشر نوجوان و جوان، باعث به وجود آمدن اجتماعی گفتمانی شود که در آن گفتمان بازاحیای جامعه مدنی، اولویت نخست را داشته باشد. ازهمین رو این انجمن، بدون هیچگونه انتفاع مالی، نوعی از مشارکت مدنی بین چندین نهاد مدنی را به وجود آورده است. در این راستا انجمن هامون، تلاش داشته و دارد تا برای جذب نوجوانان و جوانان و دعوت آنان به مشارکت اجتماعی، برنامه ریزی های گروهی و سازمانی خود را معطوف به این قشر به طور ویژه نماید. از درون این فعالیت های گسترده که انجمن هامون در حوزه های گوناگون داشته، ایده راه اندازی تارنمای هامون؛ نخستین تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران (www.hamooniran.com) خلق شد. و در حال حاضر با سردبیری مهدیه امیری، مجوز قانونی اش را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت نموده است.
ت) انجمن هامون، برنامه های متعددی برای آینده کلید زده است؛ شاید مهمترین این برنامه ها، به حوزه بازشناسی ایده جامعه مدنی در جوامع مسلمان بازگردد. این برنامه درنظر دارد که با مشارکت فعالین مدنی و مذهبی، مساجد و نهادهای خیریه، به ترویج مفاهیم مدنی بپردازد. تا به حال نیز این انجمن، در صفحات مطبوعاتی خود در نشریات استان بوشهر و تارنمای هامون، گفت وگوهایی با چندین دین پژوه و صاحب نظر در حوزه جامعه شناسی دین اسلام، منتشر کرده است. این ایده هم چنان درحال تداوم می باشد. باور درونی انجمن هامون به ظرفیت های ایده مردمسالاری دینی؛ باعث شده تا این مجموعه تشکل غیردولتی در پی ایجاد تعامل و گفت وگو با نهادهای مذهبی و دینی نیز باشد و این پیوند را بسیار ضروری و حیاتی می پندارد. در حال حاضر به تئوریزه کردن این پیوند و ارتباط پرداخته تا در آینده ی نزدیک این تشکل مردم نهاد بتواند با دیگر تشکل های مردمی – مذهبی ارتباط پیدا کرده و در گسترش ایده های مدنی – دینی تمدن اسلامی (؛ مبتنی بر ایده هویت چهل تکه داریوش شایگان) در سطح جامعه گام بردارد.
ث) از سوی دیگر برای اینکه انجمن هامون بتواند به تحلیل و تفسیر منطقه جنوب ایران بپردازد، نیازمند ایجاد پیوند و ارتباطی با نهادهای مدنی درسطح ملی می باشد. ازهمین رو این انجمن درحال ایجاد زمینه های مشارکت جویانه ای با “انجمن جامعه شناسی ایران”، “انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات”، “انجمن انسان شناسی ایران”، “موسسه انسان شناسی و فرهنگ” و “موسسه مطالعاتی رخداد تازه” است. این نهادهای مدنی که هم صبغه علمی دارند و هم به طور ملی فعالیت می کنند، دریچه تازه ای هستند که می توانند بر فضای مطالعاتی و برنامه ریزی در منطقه جنوب ایران گشوده شوند.
ج) برنامه های آموزشی انجمن هامون حول محور برگزاری “کارگاه های هامون” در حوزه هنر و ادبیات می چرخد. برای اولین دوره از این کارگاه ها، دوره های موسیقی شناسی و روایت شناسی به علاقه مندان خصوصن نوجوانان و جوانان ارایه خواهد شد. و برای دوره های بعد مباحث فیلم شناسی، نقاشی شناسی، مردم شناسی، رسانه شناسی و… برگزار می شود.
