نگاهی مختصر به مردم‌نگاری شهری مکتب شیکاگو

جامعه‌شناسی شیکاگو بین سال‌های ۱۸۹۲ تا ۱۹۴۲ تاثیری قدرت‌مند بر چشم‌انداز فکری و حرفه‌ای جامعه‌شناسی داشت. این دانشگاه تا سال ۱۹۳۰ بیش از نیمی از جامعه‌شناسان جهان را تربیت کرده بود (دیگان، ۲۰۰۱: ۱۱). مکتب مردم‌نگاری شیکاگو یکی از زیرگروه‌های جامعه‌شناسی شیکاگو بود که تمرکز آن بر مطالعه جماعت‌های شهری، ویژگی‌های زندگی روزمره آن‌ها و روابط متقابل نمادین این گروه‌ها بود. رابرت پارک و ارنست بورگس از پیش‌گامان مکتب مردم‌نگاری شهری شیکاگو بودند. مردم‌نگاری‌های تولیدشده زیرنظر این دو، کنش‌های متقابل روزمره چهره‌ به چهره را در مکان‌های خاصی مطالعه می‌کردند؛ درحقیقت، روایت‌هایی توصیفی از جهان‌های اجتماعی تجربه‌شده در زندگی روزمره را به دست می‌دادند. اصل در این مردم‌نگاری‌ها، «گشودگی به مردم، داده‌ها، مکان‌ها و نظریه» (پیشین) بود. مساله‌ی جماعت‌های شهری برای پارک و بورگس، و به صورت کلی برای مردم‌نگاری مکتب شیکاگو، اهمیت داشت. این اهمیت ریشه در تعریفی داشت که آن‌ها از شهر ارائه می‌دادند. به زعم پارک، شهر پیامد گردهم‌آمدن «نژاد»ها و مردمان متنوع است. هرچند او یکسان‌سازی این تفاوت‌های قومی و «نژادی» را یک ضرورت می‌دانست (پیشین: ۱۴ و ۱۵) اما میراث مردم‌نگاری مکتب شیکاگو برای هر مطالعه مردم‌نگارانه شهری‌ای می‌تواند آموزنده باشد؛ به ویژه توجه به جماعت‌ها در این مکتب. نگاهی به مردم‌نگاری‌های تولیدشده در این مکتب و ذیل نظارت پارک و بورگس می‌تواند دغدغه‌ها و رویکردهای آن را به خوبی نشان دهد.

جدول ۱   پیش‌گفتارها و مقدمه‌های رابرت پارک بر مردم‌نگاری‌های شیکاگو

منبع: دیگان، ۲۰۰۱: ۱۲.

جدول ۲  پیش‌گفتارها و مقدمه‌های ارنست بورگس بر مردم‌نگاری‌های شیکاگو

منبع: دیگان، ۲۰۰۱: ۱۲.

رابرت ازرا پارک (۱۹۴۴ – ۱۸۶۴) در مقاله‌ای با عنوانی روشن‌گر، «شهر: پیشنهادهایی برای بررسی رفتار انسانی در محیط شهر»، خطوط کلی درکی را که این مکتب از شهر دارد بیان می‌کند. او در تعریف شهر می‌نویسد «شهر چیزی فراتر از انبوه افراد و تسهیلات اجتماعی- خیابان‌ها، ساختمان‌ها، چراغ‌های برقی، ترامواها و تلفن‌ها و غیره- است؛ همچنین شهر چیزی بیشتر از مجموع صرف نهادها و دستگاه‌های اجرایی است- دادگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مدرسه‌ها، پلیس و کارکنان است. درعوض، شهر حالتی ذهنی است، مجموعه‌ای از رسوم و سنت‌ها است، و نگرش‌ها و احساساتی که ملازم این رسوم است و با این سنت‌ها منتقل می‌شود» (پارک، ۱۹۶۷: ۱). حال برای مطالعه شهر، با چنین مختصاتی، چه باید کرد؟ پارک به دانش‌جویانش توصیه می‌کرد تا «دستان‌شان را در پژوهش واقعی کثیف کنند» و منظور او از پژوهش واقعی کار میدانی در میان کارکنان هتل‌ها، گروه‌های جوانان، ساکنان محله‌های مهاجرین و دوره‌گردان بود (اندرسون، ۲۰۰۹: ۳۷۱). پارک مشاهده را به منزله روشی درخور معرفی می‌کند. او با ذکر پیشینه‌ای که این روش در انسان‌شناسی دارد، آن را برای مطالعه زندگی پیچیده‌ی شهری «پربار» توصیف می‌کند. «انسان‌شناسی… تاکنون بر مطالعه انسان‌های ابتدایی متمرکز بوده است. اما انسان متمدن نیز برای اینکه موضوع پژوهش باشد جالب‌توجه است، و همزمان، زندگی او برای مشاهده و مطالعه گشوده‌تر است. زندگی و فرهنگ شهری متنوع‌تر، ظریف‌تر و پیچیده‌تر است، اما محرک‌های بنیادین در هر دو مورد یکسان است. روش‌های منفعل مشاهده که انسان‌شناسانی همچون بوآس و لوی برای مطالعه زندگی و رسوم سرخ‌پوستان آمریکای شمالی به کار بردند، می‌توانند پربارتر باشند وقتی که در پژوهش عادات، عقاید، اعمال اجتماعی و مفاهیم عمومی زندگی رایج در ایتالیای کوچک در بخش شمالی شیکاگو یا در محله میدان واشنگین شهر نیویورک به کار روند» (پارک، ۱۹۶۷: ۳).

علاوه بر تاکید بر کار میدانی و حضور در میان سوژه‌های موردمطالعه، مردم‌نگاری شهری شیکاگو «بهترین ایده‌آل را در تلفیق نظریه و پزوهش تجربی، به ویژه از طریق مردم‌نگاری، ارائه می‌داد» (جینس، ۲۰۰۹: ۳۷۵). علاوه بر این، جینس اهمیت مکتب شیکاگو را در مدلی می‌داند که رابطه‌ای مولد و دوطرفه میان یک دانشگاه بزرگ و یک شهر بزرگ برقرار می‌کرد. در حقیقت، مکتب شیکاگو در واکنش به واقعیت‌های اجتماعی شهر شیکاگو بود که بالیدن گرفت و رویکرد خود را پایه‌گذاری کرد. واقعیت‌های جهان امروز کدام‌اند که بر مردم‌نگاری شهری و استراتژی‌های کار میدانی اتخاذشده از جانب پژوهشگر تاثیر می‌گذارند؟ اندرسون این مساله را این‌گونه بیان می‌کند که «امروز با جابه‌جاشدگی‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با جهانی‌شدن و بازخاستن مهاجرت، محیط شهری عمیقا از آنچه آن روزها در شیکاگو مطالعه می‌شد متفاوت است. دانش و فهم زندگی‌های مردمی که عمیقا از این عوامل تاثیر پذیرفته‌اند ضرورتی حیاتی است» (اندرسون، ۲۰۰۹: ۳۷۲). بر همین اساس، در انسان‌شناسی نیز تمهیدات روش‌شناختی ویژه‌ی این شرایط پدید آمده است تا مردم‌نگاری را با شرایط جدید زندگی در شهرها سازگار کند.

منابع

Anderson, E. (2009). Special Double Issue (Part One)-Urban Ethnography: Its Traditions And Its Future Introduction.

Deegan, M. J. (2001). The Chicago school of ethnography. Handbook of ethnography, ۱۱-۲۵.

Jaynes, G. D. and et al.  (۲۰۰۹). The Chicago School and the roots of urban ethnography: An intergenerational conversation with Gerald D. Jaynes, David E. Apter, Herbert J. Gans, William Kornblum, Ruth Horowitz, James F. Short, Jr, Gerald D. Suttles and Robert E. Washington. Ethnography, ۱۰(۴), ۳۷۵-۳۹۶.

Park, R. E. The city: Suggestions for the investigation of human behavior in the city environment.

In: Park, R. E., Burgess, E. W., & McKenzie, R. D. (1967). The city (1925). Chicago: Chicago UP, ۱.