نور بر فراز بوسفور

تیمور محدین ترجمه شیرین روشار

تصویر: یاشار کمال

کم یافت می شوند کتاب های به زبان فرانسوی که به بازتاب مدرنیته اروپا در ترکیه بپردازند. حال آن که این مقوله یکی از داده های اساسی است برای درک تحول و تنش هائی که این کشور شاهد آن بوده است. دوره انتقالی که با اصلاحات موسوم به «تنظیمات» (١٨٧۶-١٨٣٩) آغاز می شود، به ویژه تعیین کننده است.

مجموعه ساختارهای حکومتی امپراتوری قدیم عثمانی در طی آن دوره زیر و رو می شود : ارتش و دستگاه اداری اصلی ترین ناقل مدرنیته ای هستند که به موازات آن، گسترش مطبوعات، صنعت کتاب و تئاترها نیز گواهی بر این مدعا هستند. این همه، موضوع اثر کلاسیک نوشته «احمد حمدی تن پینار» است که در سال ١٩٣٩ منتشر شد و با بازبینی و تصحیحاتی در سال ٢٠٠٩ تجدید چاپ گردید (١). وی که اولین استاد ادبیات مدرن ترک در دانشگاه استامبول است (١٩٣٩) و نویسنده ای مهم تلقی می شود، در کتاب خود، نه تنها با مطالعه آثار نویسندگان و روشنفکران، بلکه با بررسی جایگاه ترجمه یا پیدایش نقد، قرائتی بسیار روشنگرا از تاریخ فرهنگی ترکیه و تحلیلی از تمایلات، گاه آشفته، این کشور به مدرنیته ارائه می دهد.

کاترین پنگه با این مقوله به شکلی دیگر برخورد می کند : با پیگیری ورود و استقرار فن عکاسی در دوره میانی امپراتوری عثمانی یعنی سالهای پس از جنگ کریمه (١٩٠٠-١٨۶٠) (٢)، که باعث شدت یافتن نفوذ و حضور خارجی ها می شود (مشاورین نظامی، مهندسین و ماجراجویانی از تمامی اروپا)، و موجب آمیزش نژادی جالبی می گردد که می توان تجلی آن را در عکاسان ارمنی، یعنی برادران عبدالله، یافت. ورای تحلیلی از کلیشه های شرق گرای رایج در آن دوره، نویسنده یک رادیوگرافی از مبادلات میان شرق قدیم و غرب پیروزمند در آستانه قرن بیستم به دست می دهد. تکیه وی بر مدارک دست اول (آرشیو دوره عثمانی، اسناد خانوادگی) و با تکیه بر غنای تصویری مجموعه ای است که پی یر دو ژیگور از چهل سال پیش در پاریس گردآورده – تصاویری از مشاغل، گروه های اجتماعی، درشکه ها و کشتی ها بر روی بوسفور، ساختمان ها با زیبائی با صلابت پایتختی بر لبه پرتگاه…

با یاشار کمال، مرحله ای دیگر از دگرگونی ترکیه مطرح می شود : مرحله پس از کمال آتاتورک سالهای ١٩۵٠، دوران صنعتی شدن شدید، اصلاحات عرضی و تحول سریع روستاها. این نویسنده کرد تبار که اغلب به عنوان بزرگترین رمان نویس ترک به حساب می آید، حامی داستان های راهزنان و افسانه های آناتولی، در سال ١٩٢٢ به دنیا آمده است. چندی پیش، تعدادی از رمان های او تجدید چاپ شده اند و گزیده ای بدیع از هشت گزارش خبری که در بین سالهای ١٩۵٢ و ١٩٧٣ برای روزنامه چپ میانه رو «جمهوریت»، تهیه کرده بوده، کشف آنچه محتوای آثار تخیلی وی را تشکیل می دهد را ممکن می سازد (٣). به دنبال یکی از این بررسی ها در سال ١٩۵٣، با افشای حضور تغییرناپذیر ساختارهای مذهبی در جنوب شرق آناتولی، دولت محافظه کار خواستار استعفای وی می شود. امری کاملاً عادی برای یاشار کمال که به دلیل موضع گیری هایش همواره مورد تعقیب قانونی قرار می گیرد. همین چندی پیش نیز در سال ١٩٩۵، مصاحبه ای با مجله آلمانی اشپیگل برای او یک محکومیت ٢٠ ماهه به زندان به همراه آورد.

از سواحل دریای اژه تا آناتولی مرکزی، این دهقانان، کارمندان جزء، قاچاقچیان مرز سوریه، مهندسین جوان سازمان آب و جنگل ها هستند که در گزارش های خبری وی جان می گیرند. پرمایگی اطلاعات، طراوات حزن آلود گفتگوهائی که از طریق آن مردمی که عادتاً مورد پرسش قرار نمی گیرند، حرف های خودر را بیان می کنند، و تغزل خاص یاشار کمال با هم درمی آمیزند و ازاین شرح دنیایی تقریباً ناپدیدشده، اثری گیرا می سازند. یاشار کمال چه از فلاکت و بزرگی کار صیادان اسفنج در خلیج آیوالیک نقل کند، چه مهاجرت دهقانان آناتولی را به نمایش بگذارد که برای مستقر شدن در کلان شهر روستاها را ترک کرده اند، و چه قیصریه را زیرپا بگذارد که آن زمان روستائی بوده با بار آداب و سنت هایش ، آنچه پدیدار می شود زیبائی حسرت بار ترکیه ای است درگیرودار کار و گذر روزها…

پانویس ها :

(١) Ahmet Hamdi Tanpinar, Histoire de la littérature turque au XIXe siècle, Sindbad/Actes Sud, Arles, 2012, 910 pages, 38 euros.

(٢) Catherine Pinguet, Istanbul, Photographes et sultans 1840-1900. Photographies de la collection Pierre de Gogors, CNRS éditions, Paris, 2011, 244 pages, 39 euros.

(٣) Yachar Kemal, Pêcheurs d’éponges (Reportages), Bleu Autour, Saint Pourçain-sur-Sioule, 2011, 318 pages, 22 euros.

و همچنین : La Saga de Memed le Mince, Gallimard (Quarto), Paris, 2011, 1652 pages, 31 euros

این مقاله در چارچوب همکاری انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود و در فرانسه در ماه مه ۲۰۱۲ به انتشار رسیده است.

پرونده ی «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
anthropology.ir/node/15007