ما رند و خراباتی و دیوانه و مستیم / پوشیده چه گوییم همینیم که هستیم
آخرین روزهای سال گذشته را با حسن نقاشی، جوانی دوست داشتنی و فیلمسازی فروتن و عاشق این پهنه و فرهنگش گذراندیم و همو بود که اهمیت و ارزش انسان وارسته و کوشا و کم نظیری چون فرصت شیرازی، مولف کتاب «آثار عجم» را با فیلمش، به همگان نشان می دهد. هم از این رو این نوشته را با اشعاری از فرصت آغاز کردیم که در انتها، بخش کامل تری از آن را می آوریم. زندگی فرصت، شاید سرگذشت بسیاری از ما باشد، شاید سرگذشت این پهنه باشد، جایی که ناملایمات زیادی وجود دارد، زمین سنگلاخ است، اشرار زیادند و سنگ می اندازند، از آن بیشتر دلقکان بی مایه و دریوزگانند که میان راه بر سر تپه ها نشسته اند و برای صاحبان ثروت و قدرت در اینجا و آنجا، شکلک های خنده آور در می آورند تا هبه ای بگیرند و بر سر چوب کنند و دورش جشن و پایکوبی به راه بیاندازند. بیچاره فرصت، خوشا به حال فرصت، که عمری را گذاشت تا کتابی را بیاراید و به انتشار برساند و مُزدی که می خواست فقط آن بود که تاریخ و میراثی را بشناساند و خودش را به فراموشی بسپارد. حیفم آمد که در اینجا سخنی از مرحوم دهخدا و پاسخی که به اداره اطلاعات آمریکا، چند ماه پس از کودتای این کشور علیه مرحوم مصدق و به باد دادن دموکراسی ایرانی، نگویم و آن نامه ها را در همین نوروزنامه نیاورم؛ حیفم آمد از بی مهری ِ ما مردم نسبت به هدایت ها و فروغ ها چیزی نگویم؛ یا لب بر از خود باختگی مان در برابر قدرت و بازی خوردمان از قدرتمداران ببندم، بلایایی که تنها پدیده های همسنگشان، خود شیفتگی مان و اولویت دادن هایمان به توهمات گذشته های طلایی و آینده های درخشانمان بر وضعیت حالمان است. نوروز ها می آیند و می روند، ما نیز آمده ایم و لاجرم می رویم؛ خوشی ها می آیند و می روند؛ اما افسوس که تلخی ها اغلب می آیند تا بمانند. بیاییم آرزویمان آن باشد که هنر وادب و فرهنگ از دسترس و گزند همه آنها که هدفی جز مال بردن و سود جستن و از پلکان ها بالا رفتن و نشستن در بالا دست ها و نگریستن به پایین دستی ها ندارند، محفوظ بمانند. باشد که سهم ما از زندگی، که روزی مان، همین فرهنگی باشد که بزرگانمان برایمان به جای گذاشته اند و همین جوانان ارزشمند و ناشناسی که بی هیچ چشم داشتی، امروز در این سوی و آن سوی این پهنه بزرگ، اغلب بی آنکه نه چیزی بخواهند و نه چیزی بگیرند، فرهنگ این مرزو بوم را زنده نگه داشته اند. باشد که سهم ما از زندگی و خوشی هایش، از نوروز و زیبایی ها و رنگ هایش، شرف و آبرویی بماند که – اگر داشته باشیم – بتوانیم تا پایان عمر نگه اش داریم و نگذاریم انگ ِ شکلک درآوردن های بی مایه آنها که دوست دارند با این شکلک ها، هم به ما و هم به امثال ما بخندند، بر آن بُخُورد.
هدیه ما برای شما، امسال، تصویر ِ پرده زیبای سهراب سپهری، شاعر پاک و نقاش پر آبرویی ما است که هر سال تلاش می شود آبرویش را در «بازار مال خرها» ببرند، و همان چند بیت از «فرصت» که هنوز کسی به یادش نمی آورد و همان چند خط از دهخدا که کاش عمر نوحی داشت و می توانست این گمراهان را از خواب بیدار کند: هدیه هایی کوچکی با دنیایی از ارزش های نهفته.
«انسان شناسی و فرهنگ» برای همه دوستان و همکاران خود، سالی سرشار، بی درد و بی غم، شایسته و سربلند و پرنشاط و فروتن آرزو می کند.
تن تان سالم و روح تان آسوده باد
نوروز ۱۳۹۶
ناصر فکوهی / استاد دانشگاه تهران / مدیر انسان شناسی و فرهنگ
شعر فرصت
ما رند و خراباتی و دیوانه و مستیم / پوشیده چه گوییم همینیم که هستیم
زان باده که روز ازل قسمت ما شد/ پیداست که تا شام ابد سرخوش و مستیم
دوشینه شکستیم به یک توبه دو صد جام / امروز به یک جامه دو صد توبه شکستیم
یکباره ز هر سلسله پیوند بریدیم / دل تا که به زنجیر سر زلف تو بستیم
نگذشته ز سر پا به ره عشق نهادیم / برخاسته از جان به غم یار نشستیم
در نقطه وحدت سر تسلیم نهادیم / و از دایره کثرت موهوم برستیم
نامه به مرحوم دهخدا و پاسخ او
متن نامه رئیس اداره اطلاعات سفارت آمریکا :
۱۹ دی ۱۳۳۲
خیابان ایرانشهر، فیشرآباد، تهران
آقای محترم- صدای آمریکا در نظر دارد برنامه ای از زندگانی دانشمندان و سخنوران ایرانی، در بخش فارسی صدای آمریکا از نیویورک پخش نماید. این اداره جنابعالی را نیز برای معرفی به شنوندگان ایرانی برگزیده است. در صورتی که موافقت فرمایید، ممکن است کتباً یا شفاهاً نظر خودتان را اطلاع فرمایید تا برای مصاحبه با شما ترتیب لازم اتخاذ گردد.
ضمناً در نظر است که علاوه بر ذکر زندگانی و سوابق ادبی سرکار، قطعه ای نیز از جدیدترین آثار منظوم یا منثور شما پخش گردد .
بدیهی است صدای آمریکا ترجیح می دهد که قطعه انتخابی سرکار، جدید و قبلاً در مطبوعات ایران درج نگردیده باشد. چنانچه خودتان نیز برای تهیه این برنامه جالب، نظری داشته باشید، از پیشنهاد سرکار حسن استقبال به عمل خواهد آمد .
با تقدیم احترامات فائقه
سی. ادوارد. ولز
رئیس اداره اطلاعات سفارت کبرای آمریکا
****** ****** ****** ****** ******
پاسخ علی اکبر دهخدا :
جناب آقای سی. ادوارد. ولز، رئیس ادارۀ اطلاعات سفارت کبرای آمریکا
نامه مورخه ۱۹ دیماه ۱۳۳۲ جنابعالی رسید، و از اینکه این ناچیز را لایق شمرده اید که در بخش فارسی صدای آمریکا از نیویورک، شرح حال مرا انتشار بدهید متشکرم.
شرح حال من و امثال مرا در جراید ایران و رادیوهای ایران و بعضی از دول خارجه، مکرر گفته اند. اگر به انگلیسی این کار می شد، تا حدی مفید بود؛ برای اینکه ممالک متحده آمریکا، عدٌه ای از مردم ایران را بشناسند. ولی به فارسی، تکرار مکرٌرات خواهد بود، و به عقیده من نتیجه ندارد..
و چون اجازه داده اید که نظریات خود را در این باره بگویم و اگر خوب بود حُسن استقبال خواهید کرد، این است که زحمت می دهم، بهتر این است که اداره اطلاعات سفارت کبرای آمریکا به زبان انگلیسی، اشخاصی را که لایق می داند معرفی کند. و بهتر از آن این است که در صدای آمریکا به زبان انگلیسی برای مردم ممالک متحده شرح داده شود که در آسیا مملکتی به اسم ایران هست که خانه های قراء و قصبات آنجا، در، و صندوق های آنها قفل ندارد، و در آن خانه ها و صندوق ها طلا و جواهرات هم هست، و هر صبح مردم قریه، از زن و مرد به صحرا می روند و مشغول زراعت می شوند، و هیچ وقت نشده است وقتی که به خانه برگردند، چیزی از اموال آنان به سرقت رفته باشد.
یا یک شتردار ایرانی که دو شتر دارد و جای او معلوم نیست که در کدام قسمت مملکت است، به بازار ایران می آید و در ازای «پنج دلار» دو بار زعفران یا ابریشم برای صد فرسخ راه حمل می کند و نصف کرایه را در مبداء و نصف دیگر آن را در مقصد دریافت می دارد، و همیشه این نوع مال التجاره ها سالم به مقصد می رسد.
و نیز دو تاجر ایرانی، صبح شفاهاً با یکدیگر معامله می کنند و در حدود چند میلیون، و عصر خریدار که هنوز نه پول داده است و نه مبیع آن را گرفته است، چند صد هزار تومان ضرر می کند. معهذا هیچ وقت آن معامله را فسخ نمی کند و آن ضرر را متحمل می شود.
اینهاست که از این گوشه آسیا شما می توانید به ملت خودتان اطلاعات بدهید، تا آنها بدانند در اینجا به طوری که انگلیسی ها ایران را معرفی کرده اند، یک مشت آدمخوار زندگی نمی کنند، و از طرف دیگر به فارسی، به عقیده من خوب است که در صدای آمریکا، طرز آزادی ممالک متحده آمریکا را در جنگ های استقلال، به ایرانیان بیاموزید و بگویید که چگونه توانسته اید از دست استعمار خلاص شوید؟ و تشویق کنید که واشنگتن ها و فرانکلن ها در ایران، برای حفظ استقلال از همان طرق بروند.
در خاتمه با تشکر از لطف شما احترامات خود را تقدیم می دارد.
علی اکبر دهخدا
منبع: ضمیمه روزنامه اطلاعات – شنبه ۱۴مرداد ۱۳۸۵
نوروزنامه ۱۳۸۶
http://anthropology.ir/article/4438.html
نوروزنامه ۱۳۸۷
http://anthropology.ir/article/4454.html
نوروزنامه ۱۳۸۸
http://anthropology.ir/article/474.html
نوروزنامه ۱۳۸۹
http://anthropology.ir/article/4436.html
نوروزنامه ۱۳۹۰
http://anthropology.ir/article/9107.html
نوروزنامه ۱۳۹۱
http://anthropology.ir/article/12881.html
نوروزنامه ۱۳۹۲
http://anthropology.ir/article/17137.html
نوروزنامه ۱۳۹۳
http://anthropology.ir/article/22251.html
نوروزنامه ۱۳۹۴
http://anthropology.ir/article/27717.html
نوروزنامه ۱۳۹۵
http://anthropology.ir/article/31122.html