نقش و اهمیت دانشگاه آزاد اسلامی بر اشتغال زنان ؛ (بررسی چند پژوهش)

نقش و اهمیت دانشگاه آزاد اسلامی بر اشتغال زنان

طبق یک سنت مردسالارانه تحصیل همواره به عنوان کالایی در اختیار مردان بوده است . تغییرات اجتماعی که حقوق زنان را در سطوح مختلف دنبال می کرد ، حق تحصیل را به عنوان اولین و مهم ترین خواسته مطرح کرد و زمینه های حضور زنان در جامعه از طریق تحصیل را فراهم آورد. بدیهی است پیامد افزایش سطح تحصیلات ، راه زنان را به بازار کار گشود و آن ها را در موقعیت برابری با مردان قرار می داد. از سوی دیگر جوامع سنتی با توجیهات خاص ، زنان را از تحصیل باز می داشتند. این روند در کشور ما نیز با قدرت پیگیری می شد و الزامات دینی ، به عنوان توجیهی منطقی چاشنی آن می گردید. تمرکز دانشگاه ها در شهر های بزرگ نیز در این فضای سنتی به عنوان یک فاکتور مدخل ،گرایش به محدود کردن زنان از ادامه تحصیل داشت ، بماند که بسیاری از خانواده ها نیز لزومی به تحصیل دخترانشان نمی دیدند. انقلاب ۱۳۵۷ ، نقطه عطفی در رویکردهای دوگانه به وضعیت زنان بود. از یک سوی قوانین جدید که مبتنی بر قرائت های دینی بود ، شرایط حضور زنان در جامعه را محدوده بندی می کرد و از سوی دیگر جامعه به علت تغییرات دینی همسو با گرایش های اکثریت شیعه تمایل بیشتری برای حضور زنان در جامعه می دیدند. با توجه به این که علم آموزی در اسلام محدویت جنسی نداشت و دختران می توانستند با حفظ حجاب به مدرسه بروند ، استقبال عمومی برای تحصیل نیز افزایش یافت. گرچه نباید نقش برنامه های سوادآموزی را نادیده گرفت اما به نظر می رسد رضایت خاطر عمومی برای ادامه تحصیل زنان پیش از این ها شکل گرفته باشد. طبیعی است که علاقه به ادامه تحصیل دختران به معنای تمایل به حضور آن ها در دانشگاه ها نبود خصوصاً که عموم دانشگاه ها در شهرهای بزرگ متمرکز بودند . کنترل بر آمد و شد زنان به عنوان یک وجه اقتداری که مردان برای نظارت زنان بر عهده دارند همچنان در جوامع سنتی با ریشه های پدرسالارانه ، رسما اعمال شده حتی حضور او را در اماکن مشروع نیز محدود می کند. اما آن چه به سرعت رشد تحصیلات زنان در دانشگاه افزود ، تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی بود که هم موجب افزایش نرخ دانشجویان به طور کلی و هم به طور خاص موجب حضور بیشتر زنان در دانشگاه شد . مهم ترین مزیت دانشگاه آزاد ،که دانشگاه های دولتی کمتر از آن بهره برده بودند ، تمرکز در شهرهای کوچک و نقاط دورافتاده بود. این در دسترس بودن نقش موثری در افزایش گرایش طبقات متوسط در ادامه تحصیل دخترانشان داشت کما این که زنان متاهل نیز حال می توانستند هم در کنار خانواده باشند و هم از تحصیلات دانشگاهی برخوردارشوند. تا کنون تحقیقات متعددی در مورد تاثیر دانشگاه آزاد اسلامی بر بهبود وضعیت زنان از جنبه های مختلف شده است . که در ادامه این نوشته به بررسی برخی از آن ها پرداخته می شود. با توجه به این که طرح تحقیقاتی پیشنهاد شده توسط هسته پژوهشی زنان مبنی بر سنجش تاثیرات و پیامدهای تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی بر وضعیت فرهنگی ،آموزشی ، اجتماعی و اقتصادی زنان در اولویت قرار گرفت در بسیاری از واحدهای دانشگاه آزاد ، پژوهش های مفصلی با مرکزیت این موضوع انجام شد . هم چنین همایش هایی در این راستا برگزار و نتایج حاصل از این پژوهش ها مورد استفاده عموم قرار گرفت . با توجه به موارد متذکر شده ، در این تحقیق فقط به معرفی مختصری از پژوهش ها پرداخته و نتایج حاصل در هر شهرستان را به صورت کوتاه بیان می کنیم.

تحقیقی با عنوان ” پیامدهای تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در امور آموزشی ، فرهنگی ، اجتماعی واقتصادی زنان شهرستان نوشهر وچالوس ” به بررسی تاثیرات تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در منطقه فوق الذکر پرداخته است . به نظر می رسد نتایج این تحقیق که به صورت یک مقاله منتشر شده وجود سطوح معناداری از اختلاف نگرش در وجود تاثیرات تشکیل دانشگاه آزاد در هر چهار جنبه مختلف را نشان می دهد . به گونه ای که تفاوت دیدگاه زنان و مردان در امور آموزشی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی ، نسبت به تاثیر دانشگاه آزاد اسلامی ، محرز است.

در تحقیقی با عنوان پیامد های تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در امور آموزشی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی شهرستان نوشهر و چالوس ، فارغ التحصیلان ، دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد مورد بررسی قرار گرفتند. ” تحلیل های انجام شده نشان می دهند که در هرچهار متغیر اصلی تاسیس دانشگاه آزاد تاثیر مثبتی داشته ، که به ترتیب عامل اجتماعی ، آموزشی ، فرهنگی و اقتصادی بوده است.

نتایج سنجش هر یک از متغیر های چهار گانه برحسب جنسیت ، نشان داده اختلاف معنی داری بین نظرات آقایان و خانم ها ، اعضای گروه های مختلف آموزشی ، وضعیت اشتغال قبل از تحصیل، وجود دارد . رابطه ی بسیار معنی داری بین سن و هر چهار متغیر مورد بررسی وجود دارد. اختلاف معنی داری بین وضعیت تحصیلی و دیدگاه افراد نسبت به تاسیس دانشگاه آزاد بر روی زنان مشاهده نشده است” ( دیوانگاهی : ۱۳۸۶،۵۳).
در تحقیقی با عنوان پیامد های تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر در امور آموشی – فرهنگی – اجتماعی و اقتصادی زنان شهرستان ملایر ، عباس شیخان به این نتایج دست یافته است : تحصیلات یکی از مهمترین متغیر هایی است که موجب تحول وضعیت زنان شهرستان شده است.” با افزایش نسبت زنان تحصیل کرده در سطوح عالی ، تفاوت های ناشی از موقعیت های متفاوت زنان حداقل در زمینه فعالیت های فرهنگی ، کاهش قابل ملاحظه ای یافته ، چنان که تقاضا بر این نوع فعالیت نیز افزایش یافته است . بنا به نتایج تحقیق تاسیس دانشگاه نتوانسته تاثیر چندان مطلوبی بر بهبود وضعیت پوشش و فرهنگ شهرستان داشته باشد که علت این امر را باید در بعد روان شناختی و تقابل فرهنگ و نوع بینش دانشجویانی که از شهرهای بزرگ تر به شهر های کوچک تر می آیند جستجو کرد”( شیخان: ۱۳۸۶،۱۳).

در تحقیق دیگری که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفرش انجام شده است ، تاثیر دانشگاه آزاد بر وضعیت اقتصادی – فرهنگی – آموزشی و اجتماعی زنان مثبت ارزیابی شده است . اما سطح تاثیر پذیری طیف های مختلف سنی از این موضوع متفاوت است . داده های تحقیق نشان داده است بیش از ۷۰ درصد پاسخگویان تاثیر تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی را بر سطح آموزشی مثبت ارزیابی کرده اند . در این میان گروه سنی ۱۸ تا ۳۰ سال ارزیابی مثبت تری نسبت به موضوع داشته اند. تاثیر دانشگاه آزاد بر امور فرهنگی نیز با ۶۰ درصد آراء به شکل مثبت ارزیابی شده است . از بعد اجتماعی نیز ۶۶ درصد افراد به تاثیر مثبت دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان بر زنان این شهرستان ، تاکید کرده اند . همین آمار برای تایید موقعیت اقتصادی مطلوب ناشی از تاسیس دانشگاه آزاد ذکر شده است ( تصادفیان و رازقی : ۱۳۸۶، ۲۷-۲۸).
تحقیقی پیرامون تاثیر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک نشان داده است : ” پذیرش حداقل ۳۱ هزار دانشجوی دختر ، فراغت از تحصیل حداقل ۱۱ هزار دانشجوی دختر ، اختصاص ۳۹ درصد استخدامی های در حوزه اداری از بین زنان ، اختصاص ۵/۲۳ درصدی اعضای هیات علمی از بین زنان ،…و در سطح برون دانشگاهی : جذب فارغ التحصیلان دختر دانشگاه درسطح نهاد های شهر اراک ، ۳۷ درصد از فرهنگیان ، ۴۸ در صد از کارکنان زن صدا و سیما ، حدود ۲۵ درصد از پرسنل درمانی ” استان از نیرو های تعلیم دیده در دانشگاه آزاد اسلامی را شامل می شود . که خود بیانگر نتایج مثبت تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک است( محمد توسکی ۱۳۸۶، ۳۰).
زهرا خلفی ، تاثیر دانشگاه آزاد اسلامی بر توسعه و ارتقاء سطح سواد و استفاده از تکنولوژی های جدید را مورد بررسی قرار داده است . نتایج تحقیق نشانگر روند رو به رشد زنانی است که با تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی توانسته اند از شرایط بهتری برخوردار شوند . کلیه آثار و تحقیقات اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول در این تحقیق معرفی و تحلیل شده اند( خلفی : ۱۳۸۶، ۸۵).
سیما کریمی و همکارانش در بررسی تاثیرات تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان بر وضعیت آموزشی ، فرهنگی و اقتصادی زنان این شهرستان به این نتیجه رسیدند که ” پاسخگویان تاثیر دانشگاه آزاد اسلامی را بر جنبه های مختلف ۶۰ درصد دانسته اند . از نظر آنان ، عمده ترین اثر تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در شهر سیرجان افزایش سطح تحصیلات زنان بوده است ، هر چند که سطح توقعات غیر معمول زنان و سن ازدواج دختران نیز افزایش یافته است . البته از نظر پاسخگویان تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در شهر سیرجان بر به روز شدن رفتارهای اجتماعی زنان ، روابط اجتماعی بهتر زنان ، تصمیم گیری بهتر زنان و ورود زنان به عرصه های اجتماعی اثر مثبت داشته است . با این وجود ، پاسخگویان معتقدند که تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در شهر سیرجان به قدر لازم بر روی آوردن زنان به فعالیت های ورزشی ، افزایش مطالعه مفید توسط زنان و ایجاد تشکل های دفاع از حقوق زنان اثر نداشته است . گرچه تا حدودی آگاهی زنان از حقوق خودشان را افزایش داده و سطح اشتغال زنان را در اجتماع بالا برده و روابط کارکنان زن با مدیرانشان را بهبود بخشیده است” ( کریمی و…: ۱۳۸۶، ۹۰).
سلاحورزی نیز در تحقیق پیامدهای تاسیس دانشگاه آزاد را در امور اقتصادی مورد توجه قرار داده است . وی روند رو به رشد حضور زنان در امور اقتصادی را ناشی از گسترش دانشگاه ها در سطح کشور می داند . این امر هم بر کمیت و هم کیفیت حضور اقتصادی زنان تاثیر گذاشته است( سلاحورزی : ۱۳۸۶، ۹۷).
دانشگاه آزاد اسلامی واحد فراهان نیز با توجه به تاثیر چهار فاکتور آموزشی، اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است . نتایج این تحقیق نشان می دهد ” تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد فراهان در تمامی شاخص های اقتصادی و اجتماعی بر بهبود وضعیت زنان منطقه تاثیر مثبت داشته و در امور آموزشی و فرهنگی رابطه معناداری کشف شده است” ( ولی زاده : ۱۳۸۶، ۱۳۱).
در شهرستان شهر بابک ارزیابی مردم از تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در این منطقه به طور کلی مثبت ارزیابی شده است. ” در نتایج به دست آمده از نظر سنجی انجام شده در این پژوهش مشخص گردید این دانشگاه توانسته پیامدهای مثبت و چشمگیری در ابعاد آموزشی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی و اجتماعی داشته باشد . چنان که درصد جواب های موافق در تمامی ابعاد بیش از ۵۰ درصد بوده و میانگین آن ۱/۶۸ در صد است ” (منگلی : ۱۳۸۶، ۱۵۴).
در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان نیز نتایج تحقیق نشان داده است ” دانشگاه آزاد اسلامی در تمامی ابعاد ، از لحاظ آموزشی ، بهبود جامعه پذیری ، زنان و دختران شهرستان نقش موثری ایفا کرده و علاوه بر فراهم نمودن آموزش عالی برای زنان و دختران برای خانواده های آنان نیز بسیار سودمند بوده است. هم چنین دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان در بهبود شاخص های مختلف نظیر توسعه شهرستان ، بهبود شرایط فرهنگی – اجتماعی ، افزایش سطح آگاهی یک نواخت شدن فرهنگ ها و بهتر شدن شرایط اقتصادی مردم منطقه شده است”( سرافرازی : ۱۳۸۶ ، ۱۶۵).
در بم نیز موضوع فوق مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نیز رضایت بخش بوده ، بیانگر تاثیرات مثبت دانشگاه آزاد اسلامی بر وضعیت آموزشی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی زنان شهر بم است. در این تحقیق با ۵۰۰ نفر از مردم شهر بم مصاحبه انجام شد که ۶۰ درصد آنان را افراد شهری و ۴۰ درصد را مردم روستایی شامل می شدند . ” تحلیل داده های به دست آمده نشان می دهد که میزان تاثیر دانشگاه آزاد بر ارتقاء سطح آموزش زنان ۹/۷۰ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد ، ۱/۲۹ درصد در حد متوسط ، کم و خیلی کم ارزیابی شد. بیش ترین تاثیر در این بعد مربوط به تعداد دانشجویان زن بعد از تاسیس به میزان ۹۷ درصد و کم ترین آن مربوط به تحول در کیفیت آموزش مراکز آموزشی به میزان ۸۶درصد بود ( p>%5 ) . و میزان تاثیر در اقتصاد زنان و خانواده ۹/۴۹ درصد ، در حد خیلی زیاد و زیاد و ۱/۵۰ درصد در حد متوسط و کم و خیلی کم ارزیابی شد و از لحاظ کم ترین تاثیر در درآمد زنان ۷۷ درصد و بیش ترین تاثیر در نوع مشاغل زنان ۸۸ درصد ارزیابی گردید ( p>%5) و میزان تاثیر در ارتقاء سطح فرهنگی – اجتماعی زنان ۲/۶۴ در صد خیلی زیاد و زیاد و ۸/۳۵ درصد در حد متوسط و کم وخیلی کم ارزیابی شد “( رنجبر زاده : ۱۳۸۶، ۲۳۱).
بررسی موضوع در شهرستان خمین به نتایج ذیل منجر شده است ” در بعد پیامدهای مثبت تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی خمین ، با توجه به یک آزمون دو دامنه و با احتمال ۹۵ درصد فرضیه صفر رد و فرضیه پژوهش تایید می شود. یعنی تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی خمین بر امور آموزشی – فرهنگی زنان شهرستان خمین تاثیر مثبت داشته است. در بعد پیامدهای مثبت تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به آزمون دو دامنه و با احتمال ۹۵ درصد فرض صفر رد و فرضیه پژوهش تایید می شود . یعنی تاسس دانشگاه آزاد اسلامی خمین بر امور اقتصادی زنان شهرستان خمین تاثیر مثبت داشته است. در بعد پیامد های مثبت تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی خمین با توجه به آزمون دو دامنه و با احتمال ۹۵ درصد فر ض صفر رد و فرضیه پژوهش تایید می شود : یعنی تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی خمین بر امور اجتماعی زنان شهرستان تاثیر مثبت داشته است” ( شمسی و کریمی : ۱۳۸۶، ۲۷۲).
ارزیابی راضیه محمدی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان نیز بیانگر تاثیر مثبت بر روی وضعیت زنان این شهرستان داشته است. اما در همه سطوح و بخش های تاثیرات یکسانی بر جای نگذارد ه است . مثلا در حوزه پوشش زنان ، فرهنگ سیاسی و ایجاد مهارت منجر به درآمد ، تاثیر مثبتی نداشته اما موجب بهبود روابط اجتماعی و افزایش مشارکت جمعی ، تولید فرهگ رعایت بهداشت فردی و عمومی ، افزایش معنی دار تعداد شاغلان در شهرستان و افزایش ثروت زنان گردیده است ( محمدی : ۱۳۸۶، ۲۷۰).