نجات دریاچه ی چاد ، امیدی برای برقراری صلح (لوموند دیپلماتیک: ژوییه ۲۰۱۴)

رومانو پرودی برگردان حوا بختیاری

منبعی که سی میلیون نفر به آن وابسته هستند

دریاچه چاد ، در قلب ساحل، در معرض نابودی است . از آنجا که احیای آن می تواند به برقراری صلح نیزدر این منطقه ی بی ثبات کمک کند، امری ضروری می نماید. آقای رومانو پرودی، رئیس پیشین کمیسیون اتحادیه اروپا از موفقیت و به نتیجه رسیدن برنامه ی حفاظت از دریاچه حمایت می کند .دریاچه ی چاد در منطقه ای از افریقای مرکزی قرار گرفته که بیابان زایی سریع و رشد جمعیتی بی سابقه از مشخصه های آن می باشد . این منطقه که در دروازه صحرا، واقع شده به شدت تحت تاثیر رژیم بارش ها بوده که همواره تغییرات شدیدی در سطح آب دریاچه به وجود می آورد. توپوگرافی کاملا مسطح و هموار این حوضه آبی جریانات چشمگیری ایجاد می کند.از سال ۱۹۶۲، سطح آب چهار مترپایین آمده و مساحت دریاچه %۹۰ تقلیل یافته . از سال های ۱۹۸۰ ، با بروز تحولات اقلیمی ، هم چون خشکسالی و بارش های بسیار کم، و همین طور بهره برداری های بیش از اندازه ساکنین سواحل از امکانات – %۷۵ آب ها در بالا دست رود تغییر مسیر یافته و استفاده می شود – باعث شده مساحت آن به کمتر از دوهزار و پانصد کیلومتر مربع برسد.

علی رغم تلاش های صورت گرفته در محل برای اعمال مدیریت منطقی تر آب رودهای فرعی ( به خصوص رود شاری و لوگون که در انجامنا به هم می پیوندند )، نیاز سی میلیون نفر به آب برای تغذیه، ماهیگیری، دام پروری، کشاورزی،در شرایط کمیاب شدن آب ، باعث بروز تنش ها یی شده ونابودی این منبع حیاتی را تسریع می کند. احتمال دارد دریاچه ی چاد که کانون مهم تنوع زیستی برای این منطقه از افریقا محسوب می شود به سرنوشت دریای آرال در آسیای مرکزی دچار شود . اگر اقدامی صورت نگیرد امکان نابودی سریع آن وجود دارد .

طی سال های گذشته ، کشور های منطقه با بحران های سیاسی ، افزایش فقر و عملیات مداخله جویانه بین المللی مواجه بوده اند از جمله : کودتا در نیجر و افریقای مرکزی، خشونت ها در نیجریه، تنش های بعد از انتخابات در کامرون،عملیات نظامی در چاد …. نابودی دریاچه نیزاین بی ثباتی را تشدید خواهد کرد مسئله ای که می بایست دولت ها را به انجام اقدامات سریع وا دارد .

دو سال پیش، کشورهای حاشیه ی دریاچه شامل کامرون، نیجر، نیجریه و چاد و سایر اعضا کمیسیون حوضه ی دریاچه چاد-CBLT- (۱) ، طرح پنج ساله ی سرمایه گذاری ۲۰۱۷-۲۰۱۳ بالغ بر ۹۰۰ میلیون یورو را تصویب کردند .

حدود %۱۰ ازاین مبلغ می بایست صرف اقدامات میان مرزی می شد که مستقیما تحت مدیریت CBLT قرار داشت، باقی مانده توسط کشورهای عضو، سرپرستی و اداره شده و به نواحی مجاور دریاچه اختصاص می یافت .در کنفرانس بولونیا، ماه آوریل گذشته ،اهدا کنندگان مالی پشتیبانی اصولی خود را ازاین طرح اعلام کردند؛ بانک جهانی ، به ویژه، می تواند به طور گسترده ای درتامین سرمایه آن در چهارچوب حمایت از کشور های ساحل مشارکت کند . بانک افریقایی توسعه (BAD) ، از هم اکنون تعهد قاطع و صریح خود برای آزاد کردن ۸۰ میلیون یورو را اعلام کرده.

این طرح در نظر دارد اقداماتی در جهت حفظ و بقای دریاچه به عنوان منبعی ضروری برای مبارزه برعلیه فقر، برای تامین ثبات و بهبود شرایط اقتصادی ومحیط زیستی منطقه انجام دهد .این طرح تنها به برخورد مستقیم در مورد سطوح آبی و کیفیت آب موجود اکتفا نکرده بلکه خواهان افزایش میزان تولید و بازدهی کشاورزان، ماهیگیران و دام داران این حوضه آبی نیز می باشد. علاوه بر این در جهت تحکیم روند ادغام و همکاری های منطقه ای تاکید داشته وساکنین محلی را به طور فعال در تصمیم گیری ها و حفظ منابع و عایدی هایشان ترغیب می کند .

نباید منتظر بررسی های جدید شد

این اقدامات به برنامه ریزی های مشخص تری تقسیم شده که شامل فعالیت های میان مرزی و ملی است که توسط هر یک از کشورهای حاشیه دریاچه مدیریت می شود.

از یک طرف در مورد حفاظت از اکوسیستم ها و پشتیبانی از فعالیت های اقتصادی محلی : احیای مراکز ماهیگیری، توسعه ی دام پروری، پخش و اشاعه ی شیوه های جدید برای محافظت از محصولات کشاورزی از شر حشرات ، انگل ها یا قارچ ها و پاک سازی سواحل دریاچه از علف های هرز و متهاجم . هدف این طرح ها افزایش تولید با محدود کردن میزان آسیب های وارد شده به محیط زیست ، به ویژه استفاده از آفت کش ها ، و محافظت از تنوع زیستی حیوانی و گیاهی می باشد.

از طرف دیگر، باید منابع آبی حوضچه را چه از لحاظ کیفی وکمی بهبود بخشید هم از طریق جمع آوری و محصور کردن آب وهم لایروبی رودها (شاری- لوگون) وهمین طور استفاده از – نظریه بلند پروازانه تر- انتقال بخشی از آب رود اوبانگی شاخه ی فرعی رودخانه ی کنگو در فصول مساعد و پر آب به دریاچه. طرح Transaqua، را بیش از سی سال پیش مهندس ایتالیایی مارچلو ویکی تجسم کرده و در مورد لزوم زیر ساخت های چند منظوره با قابلیت انتقال حجم قابل توجهی آب از رود کنگو به حوضچه های مجاور دریاچه چاد (۲) توصیه هایی کرده بود .

برای تسریع این طرح ها، کشور های عضوCBLT متعهد شدند که دیگر تصمیمات خود را منوط به بررسی های جدید نکنند، بررسی هائی که پنج سال فعالیت‌های کمیسیون را تحت تأثیر قرار داده بودند. . زیرا در برابر خطر قریب الوقوع نابودی دریاچه ، زمان انتظار به سر رسیده : باید برای تغییر این روند دست به کار شد وامید را به مردم باز گرداند . برنامه ی توسعه ی پایدار دریاچه ی چاد Prodebalt ، در سال ۲۰۰۸ با بودجه ای بالغ بر ۶۰ میلیون یورو اجرایی شد ، نیمی از بودجه ی آن توسط BAD و با مساعدت اتحادیه ی اروپا تامین شده بود ،که در حال حاضر به روز شده . در این برنامه ، انجام عملیات حفاظت و احیای زمین ها و همین طور تثبیت تپه های شنی دروسعتی بالغ بر هشت هزار هکتار، یا احیای اکوسیستم های چوپانی درمحدوده ای به وسعت بیست و سه هزار هکتار پیش بینی شده است.

هرچند کشورهای عضو CBLT خود در اجرای طرح پنج ساله سهیم هستند ، فراخوان بین المللی کم سابقه ی نیز سازمان داده اند .ماموریت جمع آوری کمک های- دولتی و خصوصی- به دو شخصیت طراز اول افریقایی سپرده شده : رئیس جمهور سابق نیجریه آقای اولسگان اوباسانجو، و وزیر امورخارجه سابق بورکینا آقای حما آربا دیالو.رئیس کنونی اتحادیه افریقا ، آقای محمد ولد عبدالعزیز از موریتانی ، و خانم انکوسانزا دلامینی زوما ،رئیس کمیسیون اتحادیه افریقا ( معادل کمیسیون اتحادیه اروپا) از این ابتکار عمل پشتیبانی کرده اند .

این طرح در نظر دارد توانایی و ظرفیت کشورهای افریقایی در رویارویی و مقابله با بحران های بزرگ را به اثبات برساند . علاوه بر این همبستگی بین المللی بزرگی را برمی انگیزد که نه فقط دریافت کمک های مالی بلکه جلب تکنیسین ها و کارشناسان علمی مجرب برای همکاری با CBLT را نیز در پی خواهد داشت.

به خاطر همه ی این دلایل روز ۴ و ۵ آوریل ۲۰۱۴ به ابتکار رئیس جمهور نیجر آقای محمدو ایسوفو، کنفرانس بین المللی در شهر بولونیا تشکیل شد که هدف آن تامین سرمایه برای نجات دریاچه ی چاد (۳) بود . این کنفرانس با صدور بیانیه بولونیا که به تعیین وتعریف اولویت ها پرداخته بود، خاتمه یافت . در این بیانیه تشکیل کمیته ی پیگیری که وظیفه ی آن جلب و بسیج بین المللی است پیش بینی شد . ایجاد یک کمیته علمی جهانی شایسته و صاحب صلاحیت که تضمینی برای پیشبرد پروژه می باشد .

گزارشی که من به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه کردم طبق ماموریت محوله به عنوان فرستاده ویژه دبیر کل سازمان برای ساحل بود ، در جریان این ماموریت وظیفه داشتم راه حل هایی برای کاستن از تنش ها، تحکیم گفت و گو وعبور از کشمکش ها بیابم ،در این گزارش پنج جهت گیری عمده با در نظر گرفتن اولویت ها پیشنهاد دادم، اول لزوم تامین آب و غذای مردم، من هم چنین به تحقق مطالبات ساکنین در زمینه ی ایجاد زیر ساخت ها برای بهداشت تعلیم و آموزش و انرژی تاکید کردم .

این طرح در شرایطی در حال تحقق یافتن است که کانون های خشونت در سرزمین های مجاور و بیش از پیش پهناور تری پدیدار می شوند . بعد از دارفور، لیبی، سودان و مالی، این منطقه بحران بزرگ و جدیدی رابا بروز بی ثباتی در جمهوری افریقای مرکزی و تشدید عملیات تروریستی گروه بوکو حرام که استان های شمالی نیجریه و کامرون را ویران کرده ، تجربه می کند. طرحی مانند احیای دریاچه چاد به درستی با استراتژی پیشگیری یا جلوگیری از بروز درگیری ها مطابقت دارد . این طرح یکی از بزرگترین امیدهای منطقه ای در برابر فقر و ناامیدی جوانان و هم چنین در مقابل جنگ و تروریسم می باشد .

هماهنگی سیاسی و نظامی

جهت گیری جدید سیاسی کشورهای عضوCBLT از هم اکنون تاثیرات اولیه خود را در زمینه ی تحکیم نظم عمومی و امنیت جمعی به جا گذاشته . روسای جمهورموریتانی، بورکینا فاسو، مالی، چاد و نیجر که روز ۱۶ فوریه در جریان اجلاس محدودی در Nouakchott گرد هم آمده بودند(G5 du Sahel ) را به منظور هماهنگ کردن سیاست هایشان در زمینه ی توسعه و امنیت، بنیان گذاشتند. در راس آن رئیس جمهور موریتانی آقای محمد ولد عبدالعزیز، رئیس کنونی اتحادیه افریقا، که این گروه را چنین تعریف می کند « چهارچوب نهادی برای هماهنگی و نظارت بر همکاری های منطقه ای برای جوابگویی به دوچالش یکی تحقق طرح های توسعه اقتصادی و اجتماعی و دیگری تنظیم و هماهنگی سیاست های امنیتی » . در جریان جلسه وزرای دفاع درمورد امنیت که ماه مارس گذشته در کامرون تشکیل شد ، تصمیم گرفته شد سه هزار نفر از مشمولین ارتش مشترک برای برقراری امنیت به مناطق مرزی دریاچه چاد اعزام شوند.

هما هنگی میان کشورهای عضو کمیسیون به واسطه ی ابتکارهای بین المللی دیگری چون برگزاری کنفرانس روز۱۷ ماه مه گذشته در پاریس برای مقابله با تهدیدات گروه بوکو حرام (۴)، مستحکم تر شده . این نقطه آغاز یک برنامه ی وسیع حفاظتی است که تحقق آن حدت و دقت زیاد و شفافیت بالایی را اقتضا می کند. با کمک اهدا کنندگان مالی و پیش از همه، BAD و بانک جهانی، استقرار یک واحد نظارت که تضمینی برای مدیریت سالم این طرح باشد حائز اهمیت است . اعتبار و آینده ی این برنامه در گرو این امر می باشد .

بدون شک، تحقق این طرح به تنهایی مشکلات منطقه ی ساحل و نواحی جنوبی تر آن را حل نخواهد کرد – به ویژه مسائل حوضه ی دریاچه چاد را . اما می تواند سرآغاز روند تغییر در شیوه های مدیریت محلی، ملی و منطقه ای باشد . این امر به نوبه ی خود تحرک و پویایی رادر توسعه ی اقتصادی ایجاد کرده وچشم انداز های جدیدی را به روی ساکنین منطقه که از فقر و درگیری ها صدمه دیده اند، می گشاید .

کار کردن و فعالیت مشترک برای بهبود شرایط زندگی مردم بهترین ابزاری است که برای پشت سر گذاشتن بی اعتمادی ها، کینه ورزی ها و اختلافات و دودستگی ها در اختیار داریم ، این مسائل در هر کجای دنیا از موانع لاینحل در راه تحکیم صلح و رشد و توسعه می باشند.

نوشته ی : آقای رومانو پرودی
نخست وزیر سابق ایتالیا و ریاست پیشین کمیسیون اتحادیه اروپا. فرستاده ی ویژه سازمان ملل متحد به منطقه ی ساحل در سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ .

۱- La commission du bassin du lac Tchad(CBLT) a ete cree en ۱۹۶۴ par les quatre pays riverains du lac,auxquels se sont jointes la Republique centrafricaine et la Libye. D’autres pays egalement interesss par le sort du bassin, tels le Soudan, l’Egypte. le Congo et laRepublique democratique du Congo, ont un statut d’observateur.

۲-www.transaquaproject,it

۳-conference organisee a la fondation pour la collaboration entre les peuples.

۴-qui a egalement permis de reconcilier Cameroun et le Nigeria .