میان رشته ای ها وحوزه های جدید انسان شناسی درعصر پست مدرن(۲)

با نگاهی برگروه های آموزش دانشگاهی آمریکا

پ ) حوزه های استحاله شده

انسان شناسی حقوقی : حقوق بشر وجنبه های تقابلی آن با حقوق محلی، نئولیبرالیسم، دموکراسی واقلیت ها و بررسی متون حقوقی قومی، گذار ازدولت –ملت ها به سوی جهان شهرگرایی ازجمله تاکیدات فعلی این حوزه است. هرچند به طور سنتی این حوزه به تعبیرکارول گرین هاوس به” مطالعه میان فرهنگی نظماجتماعی” می پردازد.(ویکی پدیا، مدخل انسان شناسی حقوقی). در بعد کاربردی انسان شناسان حقوقی به مردمان بومی وادعاهای زمین آن ها، خود تصمیم سازی وحفاظت ازمحیط زیست می پردازند. دانشگاه های دوک، کالیفرنیا-ایرواین، کالیفرنیا-برکلی، ان.وای.یو و شیکاگو فعال هستند.

انسان شناسی سیاسی : این رشته به مثابه حوزه ای متاخردرون انسان شناسی کارکردگرای بریتانیا وبا هدف تحلیل امرسیاسی دردولت ها، شناخت وتحلیل تاریخی وجغرافیایی سازمان های سیاسی، نهادهای حاکمیت، نظام های اندیشه، پنداره ها ونمادهای مشروعیت بخش به قدرت می پردازد(ریویر، ۱۳۸۲: ۱۵۲). هرچند امروزه این حوزه به طور خاص تر برتحلیل لیبرالیسم ونئولیبرالیسم، دموکراسی درجوامع گوناگون،جوامع پسا سوسیالیستی ورابطه نمادها وقدرت، خشونت و… به عنوان علائق آکادمیک اساتید استوار است و تقریبا درهمه دانشگاه ها طرفدار دارد.

انسان شناسی دین : این حوزه بربررسی تنوعات ادیان بشرتمرکز کرده وسوالات زیر را ازخود می پرسد: چه انواعی ازادیان، اعمال، باورها ونهادهای دینی وجود دارند؟ اشتراکات وجهان شمولی های ادیان چیست؟چه رابطه ای میان اجزای گوناگون یک دین واحد، رابطه آن با محیط اجتماعی وحتی محیط طبیعی آن دین وجود دارد.(دیوید الر،۲۰۰۷: ۲). حوزه دین فضایی همچنان زنده درانسان شناسی آمریکا است؛ اما نظر به خاص نگری های فعلی که درآن به چشم می خورد جزو حوزه های استحاله شده قرارگرفته است.آن چه امروزه برای انسان شناسان آمریکا جالب تر می نمایاند حوزه های تسخیر وجن گیری، دین واجرا وجنبش های دینی است که در دانشگاه های کالیفرنیا-برکلی، هاروارد ومیشیگان مورد توجه بیشتر قرار دارد.

انسان شناسی اقتصادی : این شاخه به بررسی شرایط تولید مادی انسان پرداخته وعلاقه مند به مسائل زیست محیطی وفن آوری است. همچنین به مسئله مبادلات،مسائل حقوقی مالکیت واشکال گوناگون مصرف می پردازد.(ریویر،۱۳۸۲: ۱۲۳). درارتباط با همین شاخه، مطالعات مربوط به مصرف ،نظریه مبادله وسرمایه داری درگروه دانشگاهی ها طرفدارانی پیدا کرده است. امروزه با تاکید بیشترو جزئی تربرحوزه تکنولوژی تولید ومسائل زیستی محیطی، دانشگاه های استنفورد ودرآینده هاروارد دراین حوزه فعال بوده یا خواهد شد.

انسان شناسی شهری : این حوزه به صورت فعالی درانسان شناسی آمریکا مطرح بوده وحتی چنان برحوزه مطالعات روستایی وعشایری اثرگذاشته که امروزشاهد گفتگوی فزاینده میان حوزه شهر وروستا وتاثیرپذیری مطالعات روستا وعشایره ازمنظربرخوردهای آن ها با شهرهستیم. مسائل مربوط به شهر درآن ها نیزهستیم. حیات انسان درشهرکه به لحاظ ریشه شناسی معنایی مترادف سیاست دارد(فکوهی، ۱۳۸۳) درارتباط با هویت به ویژه هویت های محله ای درشهرهای چندفرهنگی، رابطه انسان ومبلمان شهری، همسایگی، جنسیت، قدرت وخشونت‏، حاشیه نشینی، شخصیت شهری و…قرارمی گیرد. هرچند امروزه این حوزه بیشتردرقالب مطالعات شهری ودرپیوند نزدیک ونظریه پردازی شده ای با سایر حوزه های علوم انسانی نظیرجغرافیا‎،جمعیت شناسی، شهرسازی، مطالعات جنسیت و… قرار گرفته است.

انسان شناسی خانواده : این حوزه با بررسی ریشه های شجره شناختی درابعاد زیستی، فرهنگی یا تاریخی توارث، به طور سنتی با ازدواج وعرف ورسوم آن، آمیزش وفرزندآوری، پیوندهای خویشاوندی، انواع خانواده درگذشته وحال و رابطه خانواده با اسطوره ها وتوتم ها وتابوها است که جایگاه پیشتازی درانسان شناسی به خصوص با آثار مالینوفسکی دارد. هرچند امروزه این حوزه با پیوندهای نزدیکتر با مطالعات جنسیت، انسان شناسی حقوقی وروان شناختی برحوزه های پدر یا مادربودگی، دوران بچگی، تربیت فرزند وهویت، شخصیت، حق نگهداری فرزند توسط مردان وسلامت روان خانواده، هم جنس بازی ونظریه غرابت جنسی(به معنای برساخته و تصنعی بودن مفهوم جنس وتقسیم بندی های آن چون مرد‏،زن، همجنس بازوغیرهم جنس بازدر فرهنگ انسانی) متمرکز است.

– حوزه های کم دامنه

انسان شناسی ادبیات : رویکرد بازنمایی به مثابه یک پاسخ منسجم روش شناختی ونظری به بحران موجود درانسان شناسی، وابستگی به تجربه گرایی علمی ،دانش عینی وواقع گرایی مردم نگاری را به چالش کشیده وبررسی”فرهنگ به مثابه متن” ومردم نگاری به مثابه یک ژانر ادبی، روایت، تمثیل وتخیل حقیقی را در دستور کار قرار دادند. سپس انسان شناسان را به مثابه نویسنده و مردم نگاری را به عنوان رمان بازنمایی کرده وبه بازتابندگی، میان ذهنیت وفمینیسم در عمل مردم نگارانه توجه نشان داده اند. هرچند این گرایش ها ازجانب انسان شناسان زیستی وباستان شناختی همچون پل رابینا که درحوزه علم وتکنولوژی کار می کند، به عنوان نابودکننده انسان شناسی وتقلیل نازل آن به نقد ادبی یاد می کند. درنهایت قرار دادن این حوزه درزمره موارد استحاله شده نه تنها ازاهمیت آن نمی کاهد بلکه صرفا نشان دهنده این معنا است که انسان شناسی ادبیات که تحت تاثیر رویکردهای جدید به زبان شناسی ونقد ادبی در دهه ۱۹۸۰، جای خود را درانسان شناسی بازکرده بود، امروز چنان دردیگرحوزه ها مانند هنر، متون مردم نگارانه (آثارفیشر ومارکز)، اجرای آیینی، انسان شناسی بدن، حافظه تاریخی و… رسوخ وحضور همه جایی پیدا کرده که دیگربه عنوان یک حوزه مستقل مورد اشاره اساتید قرار نمی گیرد.

انسان شناسی هنر : این حوزه درانسان شناسی آمریکا با همین عنوان کمتر دیده می شود ودرواقع هرچه بیشتر با حوزه اجرا درتئاتر، ورزش و رقص وحرکات بدنی، آیین ها و…پیوند خورده واز نظریات زیبایی شناختی تغذیه می شود. به طور محدود عکاسی به مثابه هنر یا انسان شناسی

موسیقی نیز دیده می شود.دانشگاه های نرث کالیفرنیا وتگزاس به طور جزئی به این حوزه پرداخته اند.

انسان شناسی معماری : پیدایش این حوزه حاصل نقدهای جدی است که در دهه شصت به معماری وارد شد وبه دنبال آن است که معماری را نه درانحصار علائق معمار وبه مثابه یک جهان ایده آلی مجزا بلکه با شرایط فرهنگی وتاریخی درپیوند ببیند که به موجب آن معماری دوره پست مدرن ازاین حقیقت که حتی می تواند تحت تاثیر معماری انسان ابتدایی باشد غفلت نمی کند. این حوزه ابتدا تاریخ معماری را مورد توجه قرار داده وازشرایط ساده فرهنگی درملیون ها سال قبل وتوجه به مسکن های اولیه انسان، شکل ومواد به کار رفته درآن تا دوران پیچیدگی فرهنگ، عصرحاضر، را مطالعه می کند. اما نیاز جدید وجدی معماری به داشتن نظریه، آن را به دوری کردن ازتاریخ هنرکشانده وبا نشانه شناسی، زبان شناسی وشهرگرایی پیوند داده است. با این وجود این حوزه درآمریکا طرفدار کمی دارد ومجموعا به کارسه انسان شناس در دانشگاه های نرث کالیفرنیا وتگزاس محدود می شود.

انسان شناسی کاربردی: این حوزه بر به کارگیری روش ونظریه انسان شناختی درهرچهار گرایش آن برای حل مسائل عملی تاکید دارد. سوالات این حوزه می تواند دامنه وسیعی ازعلل مهاجرت تا حضورتیم های منطقه ای زمینی (نظامیان) دروضعیت های اشغالگرانه، اثرروش های ضد بارداری برسلامت عمومی یا نحوه استفاده کاربران کامپیوتر ازتکنولوژی های سخت افزاری یا نرم افزاری کارخانه های سازنده آن باشد. این متخصصان درنهادهای غیرآکادمیک مانند آژانس های توسعه، سازمان های مردم-نهاد یا دولتی، انجمن های قبیله ای یا قومی، خدمات اجتماعی، آموزشی وتجارت حضور داشته باشند. دانشگاه آریزونا تنها دانشگاهی است که برتربیت دانشجو دراین حوزه تمرکزدارد.

 نتیجه گیری: “فراز ونشیب های انسان شناسی” درآمریکا

انسان شناسی آمریکا از دوره ورود آن به این کشور، ازالگوی چهار رشته ای تبعیت کرده ودر ابتدا با رویکردی تاریخی به تولید دانش پرداخته است؛ تا این که قرائت انگلیسی ها ازانسان شناسی به ویژه با فعالیت های اثرگذار مالینوفسکی، تاکید زمانی انسان شناسی را برمطالعه حال استوار کرده واین روند تا قبل ازآشکار شدن اثرنظریه پردازی های فوکو و بوردیو درآمریکا نیز استمرار یافته است. این اثرگذاری ها با گرایش به جهانی شدن درتمام حوزه های تاریخی، پزشکی، علم، هنر،تجارت و…، مسئله فراملی گرایی وتنوع میدان ها چه به لحاظ جغرافیایی وچه به لحاظ حوزه های گوناگون معنا سازی همراه می شوند؛ چنان که جرج مارکز در کتاب خود،”پستی بلندی های انسان شناسی” بحث می کند ونوعی چند مکانی وچند سایتی بودن درکنارهمزمانی درمطالعات مردم نگارانه را مورد تاکید قرار می دهد(مارکز، ۲۰۰، ۹۸). با استفاده ازفعالیت های گسترده مراکز مطالعات منطقه ای حسب مقتضیات سیاسی جهان، روزگاری مطالعات روسیه، آسیای میانه وقفقاز وزمان دیگر مراکزمطالعات شرق وجنوب شرق آسیا وبه صورت متاخرتر آن مطالعات خاورمیانه، آمریکا توانسته ازتوانمندی های زبانی، علمی وآگاهی اتنوگرافیک انسان شناسان و دانشجویانی ازسراسرجهان بهره برده وگرایش های چند ملیتی وحتی جهانی را درکارهای اتنوگرافیک ترغیب می کند. این تشویق وتاکید به گونه ای است که دانشجویان دکترا مطالعات محلی وخاص گرایانه خود درمیدان مورد مطالعه را با ابعاد جهانی پیوند داده وهمراه با مطالعه میدان-محور ومحلی خود، چیزی هم درباره جهان به معنای جدید آن بگویند.

اگرچه درتمام کشورهای انگلیس زبان صاحب سبک یا قوت درانسان شناسی چون انگلیس، استرالیا وکانادا هر گروه دانشگاهی بر حوزه یا میان رشته ای خاصی بیشتر تاکید می کند و رشد وتوسعه آن را به عنوان چشم انداز خود طراحی کرده است، این وضعیت درآمریکا به طرز جالبی تحت تاثیر دوعامل خاص دراین کشور است. به نظرنگارنده اولین عامل سبک فدرالی اداره کشور است که بر فدرالی بودن انسان شناسی درآمریکا نیز درزمینه تنوع چشم اندازها وتاکیدها اثر داشته است. عامل دوم تنوع جغرافیایی-اقلیمی در این کشور است که کاملا برانسان شناسی های آمریکایی موثر بوده است. مثلا مناطق مرکزی و شمال غرب آمریکا در دانشگاه هایی چون تگزاس ومونتانا گرایش به شاخه زیستی واکولوژیکی به خاطرگسترده طبیعت درمقایسه با تراکم جمعیت این مناطق دارند. تاثیر اقلیم  و ویژگی های زیستی-فرهنگی را می توان درانسان شناسی کانادا واسترالیا هم مشاهده کرد. مثلا در عمده دانشگاه های کانادا تمرکز بر اقوام شکارگر وگردآورنده، بوم شناسی، محیط زیست وشاخه انسان شناسی زیستی غالب است. همین طور استرالیا به لحاظ جغرافیایی عمدتا درون نگر بوده وبراقوام بومی خود تاکید دارد تا مطالعه کشورهای دیگر وازاین رومراکزمطالعات منطقه ای برجسته ای ندارد.

امروز در دانشگاه هاروارد که طبق آخرین سنجش با یک پله صعود نسبت به ام.آی.تی در رتبه اول جهانی ایستاد، انسان شناسی بصری، پزشکی، روان شناختی وملی گرایی های نوین به عنوان حوزه های مورد علاقه مطرح شده وچشم انداز آینده این گروه دانشگاهی که تنها در حدود سال ۲۰۰۶ چهاررشته ای شدن را دوباره تحت یک گروه دانشگاهی احیا کرده، آن است که با توجه به اهمیت اقتصاد درجهانی شدن به سمت فرهنگ مادی بروند وتعامل خود را ازاین طریق با همکاران باستان شناسی شان تقویت کنند. دانشگاه میشیگان علاوه برچهار رشته ای بودن چند برنامه دیگر همچون انسان شناسی وتاریخ، فرهنگ وشناخت ونیز انسان شناسی ومددکاری را برای مقطع دکترا اضافه کرده  ودر حوزه تاریخ از اساتید گروه دانشگاهی های تاریخ وباستان شناسی هم بهره می برد.غلبه علائق اساتید درشیکاگو همچنان بر انسان شناسی تاریخی وباستان شناسی است؛ ضمن آن که برنامه رسمی انسان شناسی زبان شناختی را به طور مشترک بین دو گروه دانشگاهی راه اندازی کرده ودرحوزه تاریخ نیز دانشجویان خود می توانند دراین زمینه اقدام کنند ودکترای خود را به طور مشترک از دو گروه دانشگاهی دریافت کنند. دانشگاه ایلی نویز درشیکاگو برنامه جالب ومنحصر به فردی درباره انسان شناسی وجغرافیا ارائه کرده ونیز بر باستان شناسی ماقبل تاریخ ومسائل سلامت جهانی تاکید دارد.

تنها گروه دانشگاهی هایی که به طور بسیار محدود ودرحد یک استاد به هنر علاقه نشان می دهند، عبارت اند از تگزاس، مینه سوتا، نرث کالیفرنیا وکالیفرنیا-برکلی. در حوزه بوم شناسی دانشگاه استنفورد دغدغه جدی دارد ودر حوزه رسانه دانشگاه سان فرانسیسکو فعال است. دانشگاه کلمبیا با حضور نادیا ابوالهاج ولیلا ابولقود به مطالعات جنسیت وتاریخ بهای زیادی می دهد و دانشگاه ان.وا.یو نیز درحوزه تاریخ و انسان شناسی بصری حرف های جدی برای گفتن دارد. دانشگاه پنسیلوانیا به طور خاص به باستان شناسی علاقه نشان می دهد هرچند دراین زمینه دانشگاه میشیگان هم جدی است و دانشگاه خصوصی وسرشناس دوک درکارولینای شمالی به طورگسترده برجهانی شدن، فراملی گرایی ومطالعات جنسیت متمرکز است. توجه به این نکته ضروری است که مراکزمطالعات منطقه ای که پیشتربه اسامی آن ها اشاره شد و مراکزموضوع محور نظیر مطالعات جنسیت، ادیان، جوانان، علم وتکنولوژی نیز با دراختیار داشتن تنوع گرایش های گوناگون علوم انسانی وحتی علوم طبیعی درون خود و بهره مندی ازحضور اساتید ودانشجویانی ازملیت های مختلف وانتشار برجسته ترین نشریات آکادمیک آمریکا توسط آن ها، فضای همدلانه وپرباری را میان ملیت ها ازیک سو ودانشجویان واساتید ازسوی دیگربرای تولید علمی فراهم کرده اند.

منابع

فارسی :

۱.      گل محمدی، احمد، ۱۳۸۱، جهانی شدن، فرهنگ ، هویت ، تهران: نشر نی

۲.      هابسبام، اریک، ۱۳۸۳، عصر نهایت ها : تاریخ جهان ۱۹۹۱-۱۹۱۴،ترجمه حسن مرتضوی، تهران : نشرآگه

۳.      ریویر، کلود، ۱۳۸۲، درآمدی برانسان شناسی، ترجمه ناصرفکوهی، تهران : نشرنی

۴.      عضدانلو، حمید،۱۳۸۳، ادوارد سعید، تهران: دفترپژوهش های فرهنگی

۵.      فکوهی‏‏، ناصر‏، ۱۳۸۳، انسان شناسی شهری، تهران: نشرنی

۶.      هابسباوم، اریک، ۱۳۸۲، ملت وملی گرایی پس از۱۷۸۰، ترجمه جمشید احمدپور، تهران : نشرنیکا

انگلیسی :

۱.      Hobsbawm, Eric & Ranger, Terence, 1983 ,The Invention of Tradition, Cambridge: Cambridge University Press

۲.      Ho, Engseng ,2005, The Graves of Tarim: Genealogy and Mobility across the Indian Ocean, California : University of California Press

۳.      David Eller, Jack,2007, Introducing Anthropology of Religion: Culture to the Ultimate, New York : Routledge

۴.      Ho, Engseng , ?     , Cultures or connections; Entanglements, Boston : Center for Middle Eastern Studies at Harvard University

۵.      Cheri, Sharad, 2009, Thinking between the posts: Postcolonialism, Postsocialism, and Ethnography after the Cold War,

۶.      Marcus, George, 1998 ,Ethnography through thick and thin, Princeton : Princeton University Press

منابع مجازی

فارسی :

۱.      ۱۳۸۷، پزشکی پست مدرن،۱۶ بهمن. مدرک الکترونیک

http://www.anthropology.ir/node/1019

دسترسی ۵ اسفند

۲.      ۱۳۸۸، پستی وبلندی های انسان شناسی، ا اردیبهشت. مدرک الکترونیک

http://ensanshenasi-elm.blogfa.com

دسترسی ۵ اسفند

۳.      ۱۳۸۸، سه مقاله ازمایکل فیشر،۷خرداد.مدرک الکترونیک

http://ensanshenasi-elm.blogfa.com

دسترسی ۵ اسفند

انگلیسی :

Anthropology department at Michigan : http://www.lsa.umich.edu/anthro/

Anthropology department at Harvard : http://www.fas.harvard.edu/~anthro/

Anthropology department at Chicago : http://anthropology.uchicago.edu/

Anthropology department at Columbia : http://www.columbia.edu/cu/anthropology/

Anthropology department at California-Berkeley: http://anthropology.berkeley.edu/

Anthropology department at California-san Diego: http://www.anthro.ucsd.edu/

Anthropology department at California-los Angeles: http://www.anthro.ucla.edu/

Anthropology department at Stanford: https://www.stanford.edu/dept/anthropology/cgi-bin/web/

Anthropology department at Princeton: http://www.princeton.edu/anthropology/

Anthropology department at Pennsylvania: http://www.sas.upenn.edu/anthro/

Anthropology department at Duke: http://culturalanthropology.duke.edu/

Anthropology department at Montana: http://www.cas.umt.edu/anthro/

Anthropology at Cornell: http://falcon.arts.cornell.edu/Anthro/

Anthropology department at John Hopkins: http://anthropology.jhu.edu/

Anthropology department at Texas: http://www.utexas.edu/cola/depts/anthropology/

Anthropology department at Rice: http://anthropology.rice.edu/

Anthropology department at Wisconsin:

http://www.anthropology.wisc.edu/index.php

Anthropology department at NYU:  http://anthropology.as.nyu.edu/page/home

Anthropology department at Yale: http://www.yale.edu/anthro/

Anthropology department at Minnesota: http://anthropology.umn.edu/

Anthropology department at north Carolina:  http://anthropology.unc.edu/

Anthropology department at Illinois: http://www.anthro.illinois.edu/

برای انسان شناسی ادبیات :                                                                                                                                      http:// www.hawaii.edu/cpis/psi/general/dominy98.html

برای انسان شناسی روان شناختی وتحلیل روانی :                                                                                                                           http://en.wikipedia/org/wiki/Psychplogical_anthropology

برای اقتصاد سیاسی :                                                                                                                                                                  http://en.wikipedia.org/wiki/Political_ecology

برای انسان شناسی کاربردی:                                                                                                                                                     http://en.wikipedia.org/wiki/Applied_anthropology

برای انسان شناسی بصری ورسانه :                                                                                                                                       http://en.wikipedia.org/wiki/visual_anthropology

برای هنراجرا :                                                                                                                                                                       http://en.wikipedia.org/wiki/Performance_art

برای مطالعات جنسیت :                                                                                                                                                           http://en.wikipedia.org/wiki/Gender_studies

برای مطالعات شهری :                                                                                                                                                                              http://www.collegeboard.com/csearch/majors_careers/profiles/majors/45.1201.html

برای مردم شناسی گیاهی :                                                                                                                                                                 http://en.wikipedia.org/wiki/Ethnobotany

برای انسان شناسی تعلیم وتربیت :                                                                                                                                       http://eps.education.wisc.edu/academics/concentrations/anthropology.asp

برای انسان شناسی حقوقی :                                                                                                                                                     http://en.wikipedia.org/wiki/legal_anthropology