از نظر مردم‌شناسی اشیاء و ابزار نوعی حیات اجتماعی دارند. تمام اشیا دارای معنایی هستند و هر شیء را باید یک نشانه تلقی کرد که در یک نظام معنایی قرار دارد. جنبۀ غیرمادی مذهب عبارت از نُرم‌ها، باورها و ارزش‌هاست و جنبۀ مادی آن اشیای مقدس و ابزار و وسائل جشن و سوگ مذهبی‌اند. طبق نظریۀ پایه در این تحقیق، دنیوی‌سازی و مادی‌کردن، یا ساختن نمادهای عینی برای امور ماوراءالطبیعی، درواقع رفتاری نسبتاً پایدار در میان تودۀ مردم است. ابداع وسائل گوناگون سوگواری و اعمال و عبادات مذهبی را می‌توان در راستای میل توده به ابداع وسائلی برای تجلی مادی روح مذهب (اعتقاد به امور ماوراءالطبیعه) تلقی کرد.[i]
در مناسک عزاداری عاشورا به شکل برجسته و پر رنگی این حضور و حیات اجتماعی قابل مشاهده است .این مناسک که در میان جوامع شیعی از جمله ایران به عنوان محوری ترین مناسک وهویت بخش ترین آنها عمل می کند واز آنجاکه (( در هر فرهنگی ،فرآیندی دائمی از تولیدومبادله معنا و تفسیر معناهای موجود در آن وجود دارد که متوقف نمی شودومحصول آن در فرم وشکل نیز ظهور می یابد)) از اینرو اجرای مناسک عزاداری عاشورا نیز با قرار گرفتن در بستر فرهنگ ایرانی تحت تأثیر این فرایند به مرور زمان دارای شکل وفرم ویژگیهای خاص متناسب با آن شده است واین ویژگیها حتی در مناطق مختلف ایران با توجه به شرایط اقلیمی ،فرهنگی،اجتماعی وسیاسی به اشکال متفاوتی نمود یافته است به طوری که در بعضی مناطق تحت تأثیر علقه های بومی وبسترهای مساعد قومیتی شاهد جلوه های نمادین پررنگ تری از این مناسک هستیم.
نوشته‌های مرتبط
منطقه شوش در شمال خوزستان از جمله این مناطق است که به دلیل سکونت اقوام عرب زبان در آن از آداب و رسوم و ویژگیهای مناسکی خاصی برخورداراست که در ادامه این نوشتار به آن پرداخته شده است [۱].
لباس مشکی
رخت ماتم یا لباس مشکی در از پررونق‌ترین ملزومات محرم است، به نحوی که لباس سیاه جزئی از سنت عزاداری و بلکه نماد آن شده است.در بین اعراب منطقه شوش به ویژه درمیان زنان پوشیدن لباس مشکی بسیارمرسوم استو کمترکسی هست که در این ایام لباس مشکی نپوشد .
و زنان همانطور که برای رسیدن عید لباس نو می خرند. قبل از فرا رسیدن ماه محرم دست به کار تهیه لباس های مشکی عزای امام حسین (ع) می شوند .به طوریکه در این ایام اکثر سفارش های خیاطی های زنانه را لباس های مشکی تشکیل میدهد و اساسا” به اعتقاد مردم دوختن لباس دیگری شگون ندارد و این فضا به گونه ای است که پوشیدن لباس رنگی در جمع نوعی هنجار شکنی محسوب میشود . پوشیدن لباس مشکی در این ایام مخصوص خانم های مسن نیست بلکه اکثر دختران و زنان جوان نیز این رسم را دارند که در دهه اول لباس مشکی به تن کنند و بعضی از خانم های مسنتر تا اربعین هم لباس مشکی به تن دارند.
پرچم سیاه و قربا نی کردن در شب اول محرم
یکی ازرسومات استقبال از ماه محرم در این منطقه نصب پرچم های سیاه بر سر در و دیوار منازل است.البته در کنار پرچم های سیاه پرچم های سبز البته به تعداد کمتر هم نصب می شود .معمولا” اکثر خانوادها در شب اول محرم مرغی را قربانی می کنند وعصای پرچم را به خون مرغ آغشته میکنند . این پرچم ها تا اتمام ماه صفر بر در و دیوار های خانه ها باقی میمانند .
سینی حضرت قاسم
یکی دیگر از رسوم مردم در این منطقه برگزاری مراسم عروسی حضرت قاسم و گرداندن سینی است که در شب هشتم از ماه محرم در آن یه کاسه حنا ،میوه ، شکلات ،شمع ،عود وگلاب گذاشته و با تور سبز آن را می پوشانند وبر بالای سر میگذارند؛ این سینی نماد جهاز حضرت قاسم میباشد.
شب هشتم وقتی همه خانم ها در حسینه جمع میشوند بعد از عزاداری خانم ها به صف با سینی های بالای سر وارد حسینه شده و دور تا دور آن می چرخند و کل می کشند . کسانی که حاجتی دارند ازاین سینی چیزی به نیت بر می دارند و سال بعد اگر حاجتشان برآورده شود یک سینی آماده کرده و به مراسم می برند.
حلیم پزون
از رسومات دیگر این منطقه حلیم پزون در شب هفتم محرم است .بعضی از خانوادها در شب هفتم که معتقدند شب حضرت عباس میباشد حلیم درست میکنند بعضیها نذر دارند وبعضیها به خاطر ثوابش درست میکنند .وبعضی شب هفتم را احیاء می گیرند . و این شب را تا صبح به پختن حلیم سپری میکنند و در روز هفتم صبح ویا عصر حلیم را پخش میکنند .پختن حلیم در شب هفتم از رسومات قدیم این منطقه میباشد.
تعزیه تاسوعا و عاشورا
اجرای تعزیه در روز تاسوعا و عاشورا از جمله مهمترین مناسک دهه اول محرم در این منطقه است ؛ که به ادعای ساکنین به لحاظ شکل و زمان اجرا و مفصل بودن درکل ایران بی نظیر است .
اجرای این تعزیه هم به این ترتیب است که ؛ در صبح روزتاسوعا شترها را از روستایی به محل اجرای تعزیه در شهر می آورند .اکثر زنان با اسفند از شتران که نماد شتران اهل بیت می باشند استقبال میکنند خیابان مملو از جمعیت می شود .تعزیه روز تاسوعا مانند صبح عاشورا به نمایش گذاشتن صحنه شهادت امام و هفتاد و دوتن از یارانش و اسارت خانواده ایشان می باشد .البته تعزیه روز عاشورا بسیار مفصل تراست چنانچه از مناطق و شهرهای اطراف هم مردم برای تماشا می آیند . تغزیه روز عاشورا از ساعت ۷ صبح با به صدادر آمدن طبل و دهل ها آغاز می شود و تا ۵ عصر ادامه مییابد . و به ترتیب اکثر صحنه های مهم نبرد و شهادت امام و یارانش به نمایش گذارده می شود.
درکنار برگزاری تعزیه رسومی هم وجود دارد از جمله اینکه در تاسوعا وعاشورا زنان حاجت دار با پای پیاده پشت سر کاروان شتران راه می افتند و با گریه و سینه زنی آنها را همراهی میکنند.همچنین مرسوم است که از موی شتران تعزیه که نمادی از شتران کاروان اسرای اهل بیت اند برای تبرک و شفا ی بیماران برداشته شود .در این میان زنانی که حاجتشان بچه دار شدن است از زیر شتر زین العابدین یا شتر حضرت زینب چند بار رد میشوند اگر سال بعد حاجتشان روا شود برای افرادی که نقش حضرت زینب یا حضرت زین العابدین را در تعزیه بازی می کنند پول یا تکه ای طلا هدیه می دهند یا برای شترانی که نماد شتران زین العابدین وحضرت زینب است قربانی میکنند.
یکی از آخرین صحنه های تعزیه ورود شیر به میدان است .مردم این منطقه معتقدند که وقتی امام حسین بر زمین می افتد وجسدش غرق در نیزه ها وشمشیرها می شود این شیر به طرف امام حسین میشتابد وبا حمله کردن به بعضی از افراد یزید نیزها وشمشیرها را از بدن امام جدا می کند .
در قسمت پایانی تعزیه روز عاشورا درهنگام اجرای صحنه افتادن امام حسین (ع) بر روی زمین نی هایی را روی بدن شبیه می اندازند. بعد از اتمام تعزیه مردم واردمیدان میشوند واز نی ها به عنوان تبرک برمی دارند . این نی ها نماد شمیرها ونیزه هایی است که در روز عاشورا به بدن امام حسین (ع) کرده است .
در پایان رسم بر اینست که ازمیهمانان و تماشاگران تعزیه پذیرایی شود.هزینه پذیرایی معمولا” ازمحل نذورات مردم و خیرین و متولیان تکایا و هیئات مختلف شهر تأمین میشود.
معمولا” با شیر، کیک ،خرما،آش . شله زرد، حلوا و.. به عنوان صبحانه و قیمه،قورمه سبزی،استانبولی نیز به عنوان ناهار و در بین آن با انواع شربت ،چای و قهوه از مردم پذیرایی می شود.
[۱] اطلاعات میدانی : ثریا آل کثیر( کارشناس علوم اجتماعی)
[i]http://www.cgie.org.ir/fa/news/6448 اقتصاد سوگواری / عماد الدین باقی
